رسول چگینی مدیر گروه امامت تطبیقی پژوهشکده امامت در گفت‌وگو با ایسنا اظهارکرد: امام محمدباقر(ع) در دوران پیچیده و پرتنش سیاسی پس از قیام‌ها و سرکوب‌های شدید، روشی نوآورانه و علمی برای مقابله با شبهات و تحریف‌های مذهبی اتخاذ کردند. برخلاف برخی از بنی‌هاشم که در شرایط خاص به قیام و مبارزات نظامی روی آوردند، امام باقر(ع) به «جهاد فرهنگی و علمی» باور داشتند. ایشان با برگزاری جلسات درس، مناظرات دقیق و پاسخگویی به سوالات علمی، عملاً فضای فکری جامعه را تحت تأثیر قرار دادند.

وی ادامه داد: این روش، علاوه بر حفظ جان شیعیان، امکان گسترش آموزه‌های ناب اسلامی را فراهم ساخت و موجبات رشد و شکل‌گیری مکتب شیعه را فراهم کرد. تفاوت اصلی در این بود که امام باقر (ع) تمرکز خود را روی «تبیین حقایق»، «تحلیل عقلانی» و «تقویت پایه‌های معرفتی» گذاشتند تا با ارائه استدلال‌های مستحکم، مخاطبان خود را متقاعد کنند و شبهات را به نحوی منطقی پاسخ دهند.

این پژوهشگر اضافه کرد: ایشان شاگردانی تربیت کردند که مجهز به دانش دقیق و مهارت‌های علمی بودند و این افراد به عنوان «سربازان جهاد تبیین» شناخته می‌شدند؛ این جهاد تنها به دفاع از عقاید شیعه محدود نشد بلکه موجب پالایش اندیشه‌های اسلامی و مقابله با تحریفات فراگیر شد، به همین دلیل، می‌توان امام باقر(ع) را پایه‌گذار اصلی این سبک از جهاد فرهنگی دانست.

چگینی در پاسخ به اینکه چرا امام باقر(ع) مبارزه فرهنگی را بر قیام نظامی ترجیح دادند، گفت: امام باقر(ع) با تیزبینی تمام به شرایط تاریخی و سیاسی عصر خود نگاه می‌کردند، پس از چندین قیام نظامی شکست‌خورده که منجر به سرکوب گسترده شیعیان و تضعیف شدید آنان شد، آن حضرت دریافت که قیام مسلحانه در این زمان نه تنها فایده‌ای ندارد بلکه می‌تواند باعث از بین رفتن سرمایه‌های انسانی و معنوی شیعه شود.

وی یادآور شد: امام مبارزه فرهنگی و علمی را بهترین راهکار برای حفظ دین و گسترش معارف دانستند. این نوع مبارزه، اگرچه زودبازده نبود، اما در درازمدت توانست پایه‌های اندیشه شیعی را محکم‌تر کند و موجبات بیداری فکری و معنوی را فراهم آورد؛ انتخاب این راهبرد حکیمانه، نشان‌دهنده درک عمیق امام از شرایط زمان و اهمیت صبر و تدبیر در مسیر تحقق اهداف بلندمدت بود.

این پژوهشگر ادامه داد: مبارزه فرهنگی امام باقر(ع) به صورت مستقیم و خشونت‌آمیز حکومت اموی را به چالش نکشید، اما در بلندمدت تأثیرات شگرفی داشت، ترویج معارف صحیح اسلامی و پاسخ دقیق به شبهات، مردم را نسبت به حاکمان اموی بدبین کرد و شکاف‌های فکری و اجتماعی عمیقی ایجاد کرد.

چگینی بیان کرد: این شکاف‌ها باعث تضعیف مشروعیت سیاسی و فرهنگی حکومت اموی شدند و زمینه‌ساز فروپاشی آن و ظهور حکومت‌های بعدی شدند. به عبارتی، امام باقر(ع) با مبارزه علمی و فرهنگی، پایه‌های فکری و اجتماعی نظام حاکم را متزلزل کردند، چنانکه این روند یکی از عوامل مهم در تغییرات بزرگ تاریخی در جهان اسلام به شمار می‌رود.

وی در پاسخ به اینکه چگونه شاگردان امام باقر(ع) به سربازان جهاد تبیین تبدیل شدند، تأکید کرد:شاگردان امام باقر(ع) از جمله زراره بن اعین و محمد بن مسلم، با بهره‌مندی از تعلیمات عمیق و کاربردی امام، به افراد مسلح به دانش و استدلال تبدیل شدند. امام باقر(ع) نه تنها دانش دینی را آموزش می‌دادند بلکه نحوه مواجهه با شبهات و پاسخگویی به منتقدان را نیز به شاگردانشان یاد می‌دادند.

چگینی بیان کرد: این شاگردان پس از فراگیری، به عنوان مبلغانی توانمند در جوامع مختلف ظاهر شدند و با بیان روشن، منطق قوی و حفظ سنت، نقش کلیدی در انتقال و تثبیت معارف شیعی داشتند. آنان ستون‌های اصلی گسترش جهاد تبیین بودند و بدون حضور فعال و پایدارشان، تداوم این حرکت علمی امکان‌پذیر نبود.

این پژوهشگر در پاسخ به اینکه آیا نظام آموزشی امام باقر(ع) الگویی برای تبیین عقاید در دنیای امروز است، تصریح کرد: نظام آموزشی امام باقر(ع) که بر پایه پرسش و پاسخ، مناظره علمی، و تدریس تخصصی بنا شده بود، امروز به عنوان الگویی بی‌نظیر برای آموزش دینی و پاسخگویی به شبهات شناخته می‌شود.

وی افزود: در عصر حاضر که حجم اطلاعات و شبهات به شدت افزایش یافته است، استفاده از روش‌های علمی، شفاف و مستدل امام باقر(ع) می‌تواند به نهادهای دینی و فرهنگی کمک کند تا با بهره‌گیری از این الگو، به شیوه‌ای موثرتر و منسجم‌تر عقاید را تبیین کنند و نسل جوان را از سردرگمی و ابهامات نجات دهند.

چگینی در پایان اظهار کرد: بدون شک مناظرات علمی امام باقر(ع) که با تأکید بر اخلاق، استدلال منطقی و تسلط بر معارف دینی انجام می‌شد، الگوی ایده‌آلی برای مواجهه با شبهات نسل جوان امروز است. این مناظرات نه تنها به تصحیح فهم دینی کمک می‌کرد بلکه فضایی برای رشد فکری و تبادل نظر فراهم می‌آورد. در دنیای پرشتاب و متنوع امروز که جوانان با سوالات و چالش‌های فراوانی روبه‌رو هستند، ترویج چنین روش‌هایی می‌تواند به تقویت ایمان، تعمیق دانش و پاسخگویی منطقی و دقیق کمک شایانی کند.

انتهای پیام