به گزارش ایسنا، لاله واژگون، گلی منحصربه‌فرد از خانواده لیلیاسه (سوسنیان) است که در کوهستان‌های ایران، ترکیه و هیمالیا رشد می‌کند. این گل به دلیل شکل خاص و حالت اشک‌گونه‌ای که از میان گلبرگ‌هایش چکه می‌کند، در میان مردم به «اشک مریم» یا «تاج قیصر» هم شناخته می‌شود. رنگ‌های درخشان قرمز، زرد و صورتی آن، منظره‌ای چشم‌نواز در ارتفاعات کوهستانی پدید می‌آورد. اما آنچه این گل را ویژه‌تر کرده، وضعیت بحرانی آن است. لاله واژگون در حال حاضر یکی از گونه‌های در معرض انقراض ایران است که به شدت نیاز به حفاظت و پایش دارد. تخریب زیستگاه‌ها، چرای بی‌رویه دام‌ها و برداشت غیراصولی از طبیعت، جمعیت این گونه را به‌طور چشم‌گیری کاهش داده است.
در مناطق سرد و صخره‌ای مانند کهگیلویه و بویراحمد، اشترانکوه، گلستان‌کوه و ماهنشان، این گل به‌صورت پراکنده رشد می‌کند. اما در سال‌های اخیر تعداد آنها به شدت کم شده است. بسیاری از گزارش‌های میدانی نشان می‌دهند که لاله‌های واژگون در گذشته با تراکم بالا در دشت‌های کوهستانی دیده می‌شدند، ولی اکنون جای آنها را زمین‌های خالی و چرای دام گرفته است. این روند نگران‌کننده باعث شده تا بررسی دقیق پراکندگی و شرایط محیطی این گل، به ضرورتی اجتناب‌ناپذیر تبدیل شود. برای برنامه‌ریزی‌های محیط‌زیستی، اطلاعات دقیق از وضعیت رویشگاه‌ها، نحوه پخش گیاه در طبیعت و عوامل تأثیرگذار بر آن، نقش کلیدی ایفا می‌کند.
در همین راستا، نجم‌الدین مرتضوی از گروه باغبانی دانشگاه زنجان به همراه دو پژوهشگر دیگر از همان دانشگاه، تحقیقاتی را در منطقه ماهنشان استان زنجان انجام داده‌اند. هدف آنها، شناخت بهتر الگوی پراکندگی لاله واژگون در این منطقه بود. آنها بررسی کردند که این گیاه در چه ارتفاعاتی و با چه تراکمی رشد می‌کند و آیا این پراکندگی در طبیعت به‌صورت گروهی (تجمعی) است یا تصادفی.
برای اجرای این پژوهش، محققان در بهار ۱۴۰۲ در منطقه حفاظت‌شده الارقان واقع در ماهنشان زنجان به نمونه‌برداری میدانی پرداختند. آنها محدوده‌ای به وسعت ده‌هزار متر مربع را انتخاب کردند و دو نوار نمونه‌برداری به ابعاد ۲۰ در ۵۰ متر ایجاد کردند. در این نوارها، قطعه‌های کوچکتری به اندازه یک متر در یک متر قرار دادند و در هر قطعه تعداد لاله‌های واژگون را شمارش کردند. این کار به آنها کمک کرد تا بفهمند گیاه در چه نقاطی بیشتر جمع شده و در کجاها پراکندگی بیشتری دارد.
نتایج به‌دست‌آمده از این بررسی نشان دادند که لاله واژگون در هر دو طبقه ارتفاعی بین ۱۸۰۰ تا ۲۲۰۰ متر از سطح دریا به شکل تجمعی رشد می‌کند؛ یعنی این گیاهان تمایل دارند در دسته‌های نزدیک به هم سبز شوند. اما جالب‌تر آنکه در ارتفاعات بالاتر (بین ۲۰۰۰ تا ۲۲۰۰ متر)، پراکندگی تا حدی تصادفی‌تر شده و از شدت تجمع کاسته شده است.
پژوهشگران همچنین دریافتند که شاخص‌های مختلفی که برای بررسی الگوی پراکندگی به‌کار رفت، نتایج مشابهی را ارائه دادند و همگی وجود الگوی تجمعی را تأیید کردند. این شباهت در نتایج به آن معناست که از هر سه شاخص می‌توان برای تحلیل پراکندگی این گونه نادر استفاده کرد.
اطلاعات تکمیلی این مطالعه نیز حاکی از آن هستند که عوامل محیطی مانند ارتفاع، ساختار خاک و رطوبت نیز بر پراکندگی گیاه تأثیر دارند. به‌عنوان مثال، افزایش ارتفاع منجر به تغییراتی در ساختار خاک و کاهش برخی مواد مغذی آن شده که می‌تواند بر رشد و گسترش گیاه اثر بگذارد. همچنین تعاملات زیستی بین گیاهان و تأثیر شرایط اقلیمی مثل دما و بارندگی، از دیگر عوامل تعیین‌کننده در نوع پراکندگی هستند.
این نتایج برای برنامه‌ریزی‌های حفاظتی اهمیت زیادی دارند، زیرا با شناخت بهتر الگوهای رشد گیاه، می‌توان تصمیمات مؤثرتری برای حفاظت از آن اتخاذ کرد.
اطلاعات علمی و فنی این تحقیق در مجله «حفاظت زیست‌بوم گیاهان» منتشر شده است. این نشریه پژوهشی وابسته به دانشگاه گنبدکاووس بوده و در حوزه محیط‌زیست و پوشش گیاهی فعالیت دارد.
انتهای پیام
نظرات