علی اکبر ذاکری استادیار پژوهشکده تاریخ سیره اهل بیت (ع) در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: قوانین باید به‌گونه‌ای دقیق و شفاف تدوین شوند که امکان سوءاستفاده از آن‌ها به حداقل برسد؛ حضرت علی(ع) همواره بر عملکرد مسئولان نظارت دقیقی داشتند و این رویکرد باید به‌صورت نهادینه در سیستم‌های اداری و حکومتی تثبیت شود. نظارت به معنای ایجاد محدودیت‌های غیرضروری نیست، بلکه هدف آن اطمینان از صحت و سلامت روند انجام کارهاست.  

وی ادامه داد: در دوران حکومت امام علی(ع)، اگر در جریان نظارت، مشکلی مشاهده می‌شد، ایشان با ارسال نامه، تعلل‌ها و کم‌کاری‌ها را تذکر می‌دادند و از روش‌های مختلفی برای نظارت استفاده می‌کردند؛ از جمله این روش‌ها دریافت گزارش از افراد مورد اعتماد و همچنین بهره‌گیری از نظارت‌های مردمی بود.  

ذاکری تصریح کرد: به عنوان مثال، در موردی یکی از کارگزاران ایشان که مسئول جمع آوری مالیات بود، مرتکب ستم شده بود؛ مردم به امام شکایت کردند و ایشان بلافاصله دستور عزل آن فرد را صادر کردند. این نشان می‌دهد که نظارت باید به عنوان فرآیندی طبیعی و مستمر در ساختار حکومتی وجود داشته باشد و قوانین باید طوری تنظیم شوند که هیچ زمینه‌ای برای سوءاستفاده باقی نماند.  

وی بیان کرد: روش دیگر حضرت در برخورد با متخلفان این بود که در صورت مشاهده تخلف، بازرسانی را برای بررسی اعزام می‌کردند، سپس فرد متخلف به کوفه احضار و از طریق شواهد و گواهی‌های افراد مورد اعتماد، مورد بازجویی قرار می‌گرفت و در صورت محرز شدن تخلفش مجازات می‌شد؛ برای نمونه، دو ناظر بازار که بر بازار مسلمین نظارت داشتند، از موقعیت خود سوءاستفاده کردند و امام علی(ع) هر دو را مجازات کردند.  در برخی موارد نیز متخلفان برای فرار از مجازات، به مناطق دیگر مانند شام فرار می‌کردند.

ذاکری عنوان کرد: در فضای مجازی، برخی ادعا کرده‌اند که دو سوم نهج البلاغه به موضوع اختلاس و مسائل مالی اختصاص دارد، اما این ادعا بزرگنمایی است؛ نهج البلاغه شامل مباحث گسترده‌ای در حوزه‌های تاریخی، اخلاقی، اعتقادی و اجتماعی است و اگرچه در برخی نامه‌ها به فساد مالی و اختلاس اشاره شده، اما این موضوع بخش کوچکی از محتوای آن را تشکیل می‌دهد.  

وی اضافه کرد: بررسی‌های ما درباره کارگزاران امام علی(ع) نشان می‌دهد که از میان حدود ۱۵۰ نفر، کمتر از ۱۰ نفر مرتکب تخلفات مالی شدند که یا توسط ایشان مجازات شدند یا فرار کردند؛ از جمله این افراد می‌توان به علی بن اصمع، زیاد بن ابیه، اشعث بن قیس و عبدالله بن عباس اشاره کرد.  

این استادیار پژوهشکده تاریخ سیره اهل بیت (ع) در پایان اظهار کرد: در نهایت، همانطور که اشاره شد، تعداد کارگزاران متخلف در حکومت امام علی(ع) بسیار محدود بود و نهج البلاغه علاوه بر بیان این موارد، حاوی آموزه‌های ارزشمندی در زمینه‌های مختلف است؛ هرچند در برخی نامه‌ها به موضوع فساد مالی پرداخته شده، اما این کتاب، گنجینه‌ای جامع از معارف اسلامی است که مباحثی فراتر از مسائل مالی را دربرمی‌گیرد.

انتهای پیام