زبان فارسی فقط یک‌زبان نیست بلکه ریشه در فرهنگ اصیل و هویت ایرانی دارد که باید آن را قدر بدانیم و همه ما اعم از مسئولان و مردم در مسیر حفظ و ارتقاء ادبیات فارسی بکوشیم ایسنا در این گزارش به مناسبت ایام گرامیداشت روز قلم ضمن مصاحبه با دو تن از کارشناسان حوزه ادبیات فارسی درباره مشکلات کنونی زبان فارسی به لزوم حفظ زبان فارسی به عنوان بخشی از هویت ایرانی پرداخته است.

زبان مانند یک موجود زنده و پویاست

نگارسادات معصوم‌زاده، دانش‌آموخته دکتری ادبیات غنایی، در گفت‌وگو با ایسنا در خصوص اینکه چرا برخی از کلمات فارسی به دست فراموشی سپرده شده است، اظهار می‌کند: زبان مانند یک موجود زنده و پویاست و ورود و ساخت برخی کلمات تازه، متناسب با اقتضای زمانه یک امر کاملاً طبیعی و عادی به شمار می‌آید، اما اینکه بگوییم برخی کلمات فارسی به دست فراموشی سپرده شده‌اند، مبتنی بر یک سری تحولات است که روی زبان ایجاد می‌شود.

وی در ادامه می‌گوید: برخی کلمات مثل (شوخ) در طول تاریخ زبان تحول معنایی داشته‌اند، در گذشته به یک معنا بوده‌اند و امروزه با حفظ همان املا به معنای دیگری استفاده می‌شوند اما کلمه‌ای مثل (آزفنداک) به دلایل مختلف از زبان کنار گذاشته شده‌اند.

این دانش‌آموخته دکتری ادبیات غنایی بیان می‌کند: نباید جایگاه تهاجم فرهنگی و ساخت‌های جعلی را نادیده بگیریم که متأسفانه در فضای مجازی به وفور دیده می‌شود مثلا ایستگاه کردن! در معنای مسخره کردن یا سرکار گذاشتن بسیار متداول شده است یا ساختن فعل‌های نادرست و حتی صرف آن افعال.

وی در پاسخ به اینکه چرا برخی جوانان امروزی به زبان فارسی توجهی ندارند، ادامه می‌دهد: البته همه جوانان به همانندهای فارسی بی‌توجه نیستند و برای این سؤال نباید یک حکم کلی صادر کند، نکته اینجاست که بدانیم برخی از این معادل‌ها واقعا با بافت فرهنگی زبان ناهمخوان هستند و به شکل زیبایی در نوشتار معیار یا محاوره نهادینه نمی‌شوند، مثلاً تا همین هشتاد سال پیش شاید هیچ کس به هواپیما نمی‌گفت هواپیما، یا طیاره می‌گفتند یا airplane؛ اما هواپیما خیلی زیبا در زبان، مورد استفاده قرار گرفت، اما برخی همانندها به دلایل فرهنگی مورد استفاده قرار نمی‌گیرند و اگر هم به کار روند، از جنبه طنز به کار برده می‌شوند.

معصوم‌زاده تصریح می‌کند: ورود واژگان بیگانه در زبان را نباید این قدر بد بدانیم، این ویژگی زبان است که واژگانی را می‌پذیرد و واژگانی را قرض می‌دهد؛ مثلاً در زبان فارسی این طور نیست که ما فقط وام گیرنده باشیم بلکه وام دهنده هم هستیم اما این ورود واژگان باید متعادل باشد نه اینکه به صورت افراطی انجام شود.

وی ادامه می‌دهد: در نظر بگیرید بخواهیم واژگان عربی را از کلیات سعدی حذف کنیم؟ آیا سعدی باز هم همان سعدی است؟ من معتقدم که در مسئله ورود واژگان باید دست از این ایرادگیری‌های سطحی برداریم، وام دادن و وام گرفتن واژه در حد تعادل، باعث پویایی زبان و تبادلات فرهنگی می‌شود اما برای پاسداشت زبان فارسی اینکه فقط بیاییم بگوییم چرا به جای کامپیوتر نگفتی یارانه، پاسداشت نکرده‌ایم! 

این شاعر می‌گوید: پاسداشت زبان فارسی یعنی مطالعه و تعمق در گنجینه‌های ادب فارسی که اغلب در میان تحصیلکرده‌های ادبیات رواج دارد نه در میان مردم و این مردمی نشدن و اهمال نسبت به اهمیت این گنجینه‌ها کار ما را به اینجا رسانده که گمان می‌کنیم پاسداشت زبان فارسی یعنی فقط همانند ساختن برای واژه‌ها البته این هم بخش کوچکی از پاسداشت زبان است اما همه آن نیست.

وی در پاسخ به اینکه رواج بی‌رویه شکسته نویسی‌های نادرست همچون «چه خبر» که «چ خبر» نوشته می‌شود، چه نتیجه‌ای در حوزه ادبیات در پیش خواهد داشت؟ بیان می‌کند: این سؤال شما مرا به یاد کلاس‌های نگارش دبیرستان‌هایی که در آن تدریس می‌کنم انداخت. مثلا روی تخته می‌نوشتم: راجع‌به سعدی مطالعه کنید یکی از دانش‌آموزان گفت خانم غلط نوشته‌اید؛ گفتم کجا را غلط نوشته‌ام گفت: «راجبه» درست است شما نوشته‌اید «راجع‌به»! همین مثال کافی است که بدانیم، فضای مجازی چه بلایی سر املا و نگارش ما آورده است وقتی بچه‌ها متوجه املای درست (راجع به) شدند، انگار کشف بزرگی کرده بودند.

معصوم‌زاده اظهار می‌کند: غلط را تصحیح نکردن خودش یک غلط بزرگتر است، منظورم این است که دانش‌آموز اگر شکل درست واژه را بداند و با لحن صمیمانه به او بیاموزیم، از قضا یاد می‌گیرد و درست می‌نویسد، گاهی هم این شکسته‌نویسی‌ها از روی تنبلی است چون زبان اساساً به سمت کوتاه و ساده‌تر شدن تمایل دارد، این هم بحث جدایی است که نباید نسبت به آن جبهه بگیریم فقط باید به مرور حلش کنیم.

زبان زنده مدام در حال تغییر وتحول است

احسان رضایی، نویسنده و منتقد ادبی نیز در گفت‌وگو با ایسنا اظهار می‌کند: فارسی یک زبان زنده است فقط زبان‌های مرده هستند که دست نخورده باقی می‌مانند چرا که با زبان مرده دیگر کسی تکلم نمی‌کند و همانگونه در طول زمان باقی می‌ماند و تغییری در آن به وجود نمی‌آید.

وی ادامه می‌دهد: زبان زنده همانند هر موجود زنده‌ای مدام در حال تغییر وتحول است؛ معانی جدیدی برای کلمات قبلی استفاده می‌شود، برخی کلمات کاربرد خود را از دست می‌دهند و کلمات مهجور هم دوباره کاربرد پیدا می‌کنند و ترکیبات جدید ساخته می‌شود، به طور مثال واژه‌های دانشگاه و دانشکده در زبان فارسی صد سال پیش وجود نداشته اما الان این کلمات پیکره زبان فارسی وجود دارد هیچکس هم نمی‌گوید این کلمات چرا استفاده می‌شود.

این نویسنده بیان می‌کند: به عنوان مثال کلمه «رند» که از قبل در زمان فارسی وجود داشته و مورد استفاده قرار گرفته را حافظ در معنای دیگری استفاده کرده و این معنای تازه وارد زبان ما شده، وظیفه شاعر یا نویسنده، پیشنهاد زبان است بعد کاربران عادی می‌توانند این کاربرد جدید یا واژه جدید را بپذیرند یا نپذیرند.

رضایی خاطرنشان می‌کند: در یک دهه پیش‌تر سریال شب‌های برره پخش می‌شد که این سریال یک صرف فعل خاصی داشت و به طور مثال به جای پول بده، گفته می‌شد پول وده و این عبارت مدتی بین عموم مردم شوخی رایجی بود، اما بعد به فراموشی سپرده شد یا اینکه در شبکه اجتماعی یک گروه از شوخی‌ها رایج شد که در ساختارشان اینطور بود سؤالی پرسیده می‌شد بعد گفته می‌شد «پ ن پ» که مخفف «پس نه» بود که این واژه هم از بین رفت و دیگر استفاده نمی‌شود چراکه این نوع استفاده از کلمات عامیانه طول عمر کوتاهی دارند و دوام ندارند در حالی که سروده فردوسی بعد از هزار سال همچنان پررونق است هر کتابی در خصوص فردوسی به سرعت پرفروش و در بین نسل‌های مختلف مطالعه می‌شود.

وی می‌گوید: جوانان امروز هم زبان فارسی را دوست دارند و شاهد هستیم که دوره‌های شاهنامه‌خوانی یا کتاب‌های شرح شاهنامه و بازخوانی شاهنامه بسیارپرفروش پررونق هستند و ما باید چنین استقبال‌هایی را هم ببینیم و به صرف استفاده از چند واژه بیگانه به جای معادل فارسی، نمی‌شود گفت زبان فارسی جایگاه خود را از دست داده است، شواهد نشان نمی‌دهد که رابطه جوان‌ها با زبان فارسی بحرانی باشد.

این نویسنده در پاسخ به اینکه آیا شکسته‌نویسی باعث آسیب به زبان فارسی می‌شود یا خیر، بیان می‌کند: شکست‌نویسی هم جزئی از پیشنهادهای زبانی است در نسخه خطی چندصد سال پیش بسیاری از واژه‌هایی که امروزه با رسم الخط و شکل استاندارد نوشته می‌شود طور دیگه‌ای نوشته شده است به طور مثال خانه‌ها امروزه با دو هـ نوشته می‌شود اما درنسخه‌های خطی خانه‌ها با یک ه نوشته می‌شود و در واقع این موارد هم نوعی شکسته‌نویسی در آن زمان بوده که دلیلش سرعت بیشتر در نوشتن بوده و آسیبی به زبان نزده‌است و فکر نمی‌کنم این مسائل بحرانی برای زبان باشد.

این نویسنده در بخش پایانی سخنان خود تصریح می‌کند: مسائل دیگری در ارتباط با زبان وجود دارد که آن‌ها اولویت بیشتر و جدی‌تری دارند از قبیل اینکه تا همین چند سال پیش فارسی جزو زبان‌های برتر اینترنت بود و محتوای فارسی بیشتری نسبت به بسیار از زبان‌ها در اینترنت وجود داشت که اکنون این روند رو به کاستی رفته و سبب شده از دنیای فردا عقب بمانیم.

به گزارش ایسنا، ۱۴ تیر ماه، روز قلم تلنگری برای یادآوری این موضوع است که زبان فارسی گنجینه‌ای ارزشمند و میراث فرهنگی ایرانیان است و باید در راه حفظ این مهم کوشا باشیم تا مبادا گذر زمان سبب سپردن هویت ایرانی به دست فراموشی شود.

انتهای پیام