مازندران، استانی در شمال ایران، با جلگه‌های سرسبز و آب‌وهوای معتدل و مرطوب خود، از دیرباز مهد کشت و تولید برنج در کشور بوده و برداشت شالی در این منطقه، نه تنها یک فعالیت کشاورزی، بلکه بخشی جدایی‌ناپذیر از فرهنگ، اقتصاد و هویت مردم آن به شمار می‌رود. فصل برداشت شالی که معمولاً از اواخر تیرماه آغاز شده و تا اواسط مهرماه ادامه می‌یابد، اوج تکاپو و زندگی در شالیزارهای طلایی این دیار است.
با نزدیک شدن به فصل برداشت، رنگ سبز یکدست شالیزارها رفته‌رفته به زردی و طلایی می‌گراید. خوشه‌های سنگین شالی، سر به زیر افکنده و آماده درو می‌شوند. این منظره، تصویری دل‌انگیز و نویدبخش از حاصل دسترنج کشاورزان است که در ترکیب با آسمان آبی و گاه ابرهای پراکنده، تابلویی بی‌بدیل از طبیعت مازندران را رقم می‌زند. عطر خاص شالی در هوا پراکنده می‌شود و نسیم ملایم، رقص برگ‌های شالی را به نمایش می‌گذارد.
سنت و مدرنیته در هم آمیخته
با وجود پیشرفت تکنولوژی، هنوز هم در بسیاری از نقاط مازندران، به ویژه در زمین‌های کوچک‌تر یا صعب‌العبور، درو کردن شالی با داس به صورت دستی انجام می‌شود. این روش که نیازمند نیروی انسانی فراوان و سختکوشی بی‌وقفه است، نمادی از همکاری جمعی و خانوادگی است. مردان و زنان، دوشادوش یکدیگر با داس‌های تیز خود، ساقه‌های طلایی شالی را درو می‌کنند.
صدای خش‌خش داس‌ها و زمزمه‌های کارگران، موسیقی متن این فصل پرکار است. شالی‌های درو شده سپس به صورت دسته‌های کوچک(بیج یا گره) جمع‌آوری و برای خشک شدن اولیه و خرمنکوبی آماده می‌شوند. این کار اغلب در «خرمنگاه» یا «کمر» که فضایی مسطح در کنار زمین است، انجام می‌شود.
دستان ماشینی
در سال‌های اخیر، استفاده از کمباین‌های مخصوص شالی که به «شالی‌کوب» یا «برنج‌کوب» نیز معروف‌اند به شدت رایج شده است. این ماشین‌های غول‌پیکر، با سرعت و کارایی بالا، در مدت زمان کوتاهی مساحت وسیعی از شالیزار را درو، خرمنکوبی و حتی تا حدودی پاک می‌کنند.
کمباین‌ها نیاز به نیروی انسانی را به شدت کاهش داده و فرآیند برداشت را تسریع می‌بخشند. این روش، به خصوص برای کشاورزان با زمین‌های بزرگ، بسیار مقرون‌به‌صرفه است، اما از سوی دیگر، بخشی از زیبایی و سنت‌های کار جمعی را از بین می‌برد و صدای ماشین‌آلات جایگزین هیاهوی انسانی می‌شود. دیگر نه نوای امیری خوانی به گوش می‌رسد نه صدای باد در لابلای شالی‌های طلایی پوش.
همنشینی فرهنگ و اقتصاد
برداشت شالی در مازندران، تنها یک فعالیت اقتصادی برای کسب درآمد نیست. این دوره، با جشن‌ها، آیین‌ها و غذاهای محلی خاص خود، به بخشی جدایی‌ناپذیر از هویت فرهنگی مردم منطقه تبدیل شده است.
عطر برنج تازه، طعم غذاهای محلی کشاورز را به وجد می‌آورد و حس رضایت از دیدن محصولی که با رنج و تلاش فراوان به دست آمده، همه و همه، نشان از پیوند عمیق کشاورز مازندرانی با خاک و حاصل دسترنج خود دارد.
این محصول استراتژیک، نقش مهمی در تأمین امنیت غذایی کشور و معیشت هزاران خانوار مازندرانی ایفا می‌کند.
کشاورزی سنتی، با تمام زیبایی‌ها و سختی‌هایش، جای خود را به روش‌های نوین و مکانیزه داده است. برای آشنایی بیشتر با این رویکرد، به سراغ حاج احمد کریمی از کشاورزان موفق در شهرستان فریدونکنار رفته‌ایم که سال‌هاست کشت برنج را به شیوه‌ای صنعتی و با استفاده از آخرین تکنولوژی‌های مدرن انجام می‌دهد.
احمد کریمی در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به اینکه دارای ۲۰ هکتار زمین شالیزاری است و به شیوه مکانیزه کاشت و برداشت می‌کند، گفت: حدود یک دهه است که روش مکانیزه را برای کشاورزی انتخاب کرده و تقریبا روش سنتی کاربرد ندارد.
وی کمبود نیروی کار ماهر و افزایش دستمزدها، پیدا کردن کارگر برای نشا و درو، پرهزینه‌تر شدن کار کشاورزی، بازدهی پایین‌تر و کیفیت غیریکنواخت در روش سنتی نسبت به مکانیزاسیون، صرفه‌جویی در زمان و منابع همچنین مصرف بهینه آب و کود را عامل مهم برای روش مکانیزه عنوان کرد.
مراد صالحی کناری از دیگر کشاورزان فریدونکناری است که در گفت‌وگو با ایسنا، عملکرد کشت مکانیزه را در هر هکتار، حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد افزایش اعلام کرد و گفت: علاوه بر این، کیفیت برنج هم بهتر شده است. دانه‌ها یکدست‌تر هستند، شکستگی کمتر است و به دلیل کنترل بهتر آفات و بیماری‌ها، محصول سالم‌تری به دست می‌آید.
وی در مورد مهمترین چالش‌هایی که کشاورز در مسیر صنعتی‌سازی کشت برنج با آن روبرو است، افزود: اولین و بزرگترین چالش، سرمایه اولیه بالا برای خرید ماشین‌آلات است. این ماشین‌ها بسیار گران هستند و نیاز به تسهیلات بانکی و حمایت‌های دولتی دارند.
این شالیکار مازندرانی خاطرنشان کرد: نیاز به دانش فنی و مهارت‌افزایی از دیگر موضوعات مهم در کشاورزی مکانیزه است برای این منظور هم خودمان باید آموزش می‌دیدیم و هم نیروهای متخصص برای کار با این دستگاه‌ها را پیدا می‌کردیم.
صالحی کناری یادآور شد: نگهداری و تعمیرات ماشین‌آلات کشاورزی بسیار مهم است که نیاز به قطعات یدکی و سرویس‌های تخصصی دارد. البته مدیریت منابع آبی همواره یک چالش مهم در کشاورزی است، هرچند با روش‌های جدید، مصرف آب را به شدت کاهش داده‌ایم.
برداشت مکانیزه بیش از ۹۵ درصد شالی در مازندران
رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان مازندران شامگاه دوشنبه ۲۳ تیر در جمع خبرنگاران شهرستان آمل، با اشاره به نزدیک شدن فصل برداشت برنج، اعلام کرد: میزان توسعه کشت مکانیزه در استان به ۷۰ درصد و برداشت بیش از ۹۵ درصد برنج نیز به صورت مکانیزه انجام می‌شود.
بابک مومنی برنج را محصولی استراتژیک و اصلی برای کشاورزان شمال کشور به ویژه مازندران دانست و اظهار کرد: ۲۲۸ هزار هکتار از اراضی کشاورزی استان زیر کشت برنج قرار دارد و پس از برداشت نوبت اول، بخشی از شالیزارها به زیر کشت دوم می‌روند.
وی با بیان اینکه پیش‌بینی می‌شود با راهبردهای ویژه امسال، مازندران شرایط خوبی در میزان تولید برنج داشته باشد، به مشکلات کشاورزان در تأمین نهاده‌های اولیه قبل از سال جدید اشاره کرد.
مؤمنی افزود: با دستور استاندار مازندران، پیگیری‌های جدی و مساعدت‌های وزیر جهادکشاورزی و شرکت خدمات حمایتی، این مشکلات تا حد قابل توجهی پس از تعطیلات سال جدید جبران شد.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی مازندران، مکانیزاسیون را یکی از مهمترین اولویت‌ها در کشاورزی و کشت برنج استان دانست و تصریح کرد: در حال حاضر میزان توسعه کشت مکانیزه در استان تقریباً به ۷۰ درصد رسیده و برداشت بیش از ۹۵ درصد برنج نیز به صورت مکانیزه انجام می‌شود.
وی اظهار کرد: در برخی عرصه‌های سنتی هنوز با انتظارات لازم فاصله داریم و در تلاش برای آگاهی‌بخشی و اطلاع‌رسانی دقیق در این زمینه هستیم.
مؤمنی به تلاش‌ها برای ورود روش‌های نوین و روزآمد آبیاری به عرصه‌های شالیزاری اشاره کرد و گفت: سیستم‌های آبیاری کم فشار و انتقال آب با لوله به صورت جدی پیگیری می‌شود.
وی همچنین با توجه به محدودیت‌ها و تجربیات از منابع آبی، از پیگیری بازچرخانی آب در عرصه کشاورزی خبر داد و بیان کرد: طرح پایلوت این روش برای نخستین بار در شهرستان فریدونکنار اجرا شده و به دنبال گسترش آن در سطح استان هستیم.
برداشت شالی در مازندران، ترکیبی از سنت‌های دیرینه و روش‌های مدرن است که هر ساله با آغاز فصل گرما، شور و هیجان خاصی را در شالیزارها و میان کشاورزان این خطه به ارمغان می‌آورد و نمادی از حیات، تولید و پیوند ناگسستنی انسان با طبیعت است.
انتهای پیام
نظرات