تک‌فرزندی انتخابی است که امروز بسیاری از خانواده‌ها به آن رسیده‌اند، انتخابی که شاید از دل محدودیت‌های اقتصادی، دغدغه‌های تربیتی، یا فشارهای زندگی شهری بیرون آمده باشد. اما این انتخاب، دنیای کودک را شکل می‌دهد، دنیایی که در ظاهر آرام است، اما در عمق آن، تنهایی مانند یک نخ نامرئی در همه تاروپود آن تنیده شده است.
یک روانشناس، با هشدار نسبت به پیامدهای روانی و اجتماعی سبک زندگی مدرن و افزایش تک‌فرزندی در خانواده‌ها، خواستار توجه جدی دولتمردان به حمایت از خانواده‌ها شد.
امیر پناه‌علی در گفت‌وگو با ایسنا ضمن اشاره به تغییرات فرهنگی و اقتصادی در ساختار خانواده گفت: در گذشته وقتی از خانواده صحبت می‌شد، خانه‌ای بزرگ با حوضی در وسط و بازی کودکان در اطراف آن در ذهن تداعی می‌شد، اما امروز سبک زندگی مدرن، هم در دنیا و هم در کشور ما، این تصویر را به آپارتمان کوچکی با دو بزرگسال و یک کودک تغییر داده است.
وی افزود: وضعیت اقتصادی، اشتغال بانوان و سایر عوامل اجتماعی باعث شده خانواده‌ها ترجیح دهند تنها یک فرزند داشته باشند، چرا که این تصمیم از نظر اقتصادی به‌صرفه‌تر به نظر می‌رسد و والدین می‌توانند توجه بیشتری به تنها فرزند خود داشته باشند.
وی با تأکید بر روند رو به افزایش سالمندی در کشور هشدار داد: در آینده‌ای نزدیک، بسیاری از کشورها، از جمله ایران، با کمبود نیروی جوان مواجه خواهند شد. هرم سنی جامعه در حال تغییر است و این موضوع به‌زودی به چالشی جدی برای اقتصاد، سیاست و توسعه اجتماعی تبدیل خواهد شد.
پناه‌علی با نگاهی روان‌شناختی به موضوع ادامه داد: کودکانی که تک‌فرزند هستند و والدینی شاغل دارند، اغلب در خانه تنها می‌مانند. این تنهایی می‌تواند باعث بروز افسردگی، اضطراب، ضعف در روابط اجتماعی و عدم رشد عاطفی شود.
تک فرزندی و پدیده‌ای به نام فرزند سالاری
وی خانواده را کوچک‌ترین نهاد اجتماعی دانست و گفت: فرآیند اجتماعی شدن کودکان در خانواده شکل می‌گیرد. اما در خانواده‌های تک‌فرزند، این فرآیند بیشتر مصنوعی است چرا که کودک دائماً در معرض توجه و محبت بیش‌ازحد قرار دارد، که به پدیده فرزندسالاری و شکل‌گیری شخصیت خودشیفته در کودک منجر می‌شود.
وی به ظهور پدیده «تک‌نوه‌ای» نیز اشاره کرد و افزود: در حالی که دنیا شاهد پیشرفت در زمینه‌های مختلف است، برخی خانواده‌ها امروز فقط یک نوه دارند که این امر فشار و تمرکز بیش‌ازحدی بر کودک وارد می‌کند.
پناه‌علی خاطرنشان کرد: دولتمردان اقداماتی از جمله ارائه کمک‌های مالی و امتیازهایی برای خانواده‌های دارای چند فرزند در نظر گرفته‌اند، اما اگر می‌خواهیم جامعه‌ای سالم داشته باشیم، باید بیشترین بودجه به خانواده‌ها تعلق گیرد و تنها شعار دادن کافی نیست.
این روانشناس بیان کرد: خانواده‌هایی که تنها یک فرزند دارند، باید شیوه تربیتی خود را بازنگری کنند توجه و کنترل بیش‌ازحد بر کودکان تک‌فرزند باعث می‌شود آن‌ها در آینده خودشیفته، مغرور و وابسته بار بیایند. گاهی حتی والدین خود را به سطح کودکان پایین می‌آورند و با آن‌ها بازی می‌کنند در حالی که کودک به هم‌سال خود برای بازی نیاز دارد.
وی با بیان اینکه والدین باید کودکان خود را در فضاهایی مانند شهربازی، مهدکودک و مراکز آموزشی قرار دهند تا با کودکان دیگر در تعامل داشته باشند، اظهار کرد: در غیر این صورت، روابط اجتماعی آن‌ها ضعیف باقی خواهد ماند.
استقلال را از سنین پایین به کودکان بیاموزیم
پناه‌علی سبک زندگی مدرن را عامل محرومیت کودکان از بازی دانست و گفت: به کودکان استقلال را یاد دهیم معمولاً کودکان تک‌فرزند، وابسته بار می‌آیند باید به آن‌ها آموزش داد که کارهای کوچک را خودشان انجام دهند. کودک قوی در بستر جامعه و با مشکلات مختلف رشد می‌کند والدین همیشه در کنار کودک نیستند پس باید او را طوری تربیت کرد که آینده‌ساز کشور باشند.
یک روانشناس دیگر نیز در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: از منظر روانشناسی، به تعویق انداختن فرزندآوری می‌تواند با فشارهای روانی و اضطراب همراه باشد. زوج‌هایی که به دلایل مختلف فرزندآوری را به تأخیر می‌اندازند، اغلب با انتظارات اطرافیان و فشارهای اجتماعی و خانوادگی روبه‌رو می‌شوند که ممکن است سطح استرس آن‌ها را افزایش دهد.
ابوالفضل محمدیان افزود: یکی دیگر از آسیب‌های احتمالی، تغییر در دینامیک رابطه زوجین است. اگرچه این تأخیر ممکن است فرصتی برای شناخت بیشتر و تقویت پیوند عاطفی میان آن‌ها را فراهم کند، اما در عین حال می‌تواند باعث شکل‌گیری انتظارات جدید در روابط شود.
وی با بیان اینکه تأخیر در فرزندآوری ممکن است بر سلامت روانی و جسمی والدین نیز تأثیر بگذارد، گفت: با افزایش سن، احتمال بروز برخی مشکلات جسمی و روانی افزایش می‌یابد که می‌تواند تجربه پدر و مادر شدن را پیچیده‌تر و پرچالش‌تر کند.
وی همچنین با تاکید بر تأثیر سن والدین بر تربیت فرزندان، تصریح کرد: از منظر روانکاوی، والدین مسن‌تر اگرچه ممکن است از ثبات عاطفی و تجربه بیشتری برخوردار باشند، اما معمولاً انرژی کمتری برای تعاملات روزمره با کودک دارند که این مسأله می‌تواند بر کیفیت رابطه والد و فرزند اثرگذار باشد.
محمدیان گفت: تأخیر در فرزندآوری اگرچه در برخی موارد می‌تواند به والدین فرصت بیشتری برای پیشرفت شغلی و اقتصادی بدهد، اما در بلندمدت ممکن است آن‌ها را در سنین بالاتر با مسائل مالی و اجتماعی جدیدی روبه‌رو کند.
وی خاطرنشان کرد: یکی از دلایل اصلی تک فرزندی می‌تواند مسائل مالی و اقتصادی باشد و همچنین هزینه‌های بالای تربیت و آموزش فرزندان ممکن است والدین را از داشتن فرزندان بیشتر منصرف کند.
افزایش جمعیت سالمند مهم‌ترین چالش جمعیتی کشور
معاون سیاسی و اجتماعی استاندار آذربایجان‌شرقی در جلسه ستاد جمعیت استان کاهش نرخ ولادت و افزایش جمعیت سالمند را از مهم‌ترین چالش‌های جمعیتی کشور در دو دهه اخیر عنوان کرد و خواستار بررسی اثربخشی مشوق‌های قانونی و میزان پایبندی دستگاه‌ها به تعهدات خود شد.
مرتضی محمدزاده با تاکید بر ضرورت تحلیل دقیق وضعیت فعلی گفت: قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت با هدف جبران روند نزولی جمعیت کشور به تصویب رسید و اکنون پس از گذشت نیمی از مسیر، باید مشخص شود که مشوق‌های در نظر گرفته شده چه میزان اثربخش بوده‌اند.
وی یکی از موانع اصلی در مسیر فرزندآوری را تغییر نگاه فرهنگی جامعه نسبت به فرزند داشتن عنوان کرد و افزود: دستگاه‌هایی که در اجرای این قانون وظایفی برعهده دارند باید عملکرد خود را شفاف‌سازی کرده و موانع اجرایی و دلایل اثربخشی پایین را شناسایی کنند.
حکیمه انتظاری، مدیرکل امور بانوان و خانواده استانداری آذربایجان شرقی نیز در جلسه امور بانوان در استانداری، تصریح کرد: برای دستیابی به الگوی مطلوب در حوزه فرزندآوری، باید ضمن برنامه‌ریزی راهبردی، بر ضرورت‌ها و اولویت‌های اجرایی نیز تمرکز شود.
وی گفت: اجرای موثر این برنامه‌ها مستلزم همکاری فعال همه اعضای ستاد و دستگاه‌های اجرایی استان است.
وی در پایان برخی از چالش‌های موجود را از جمله ضعف تبلیغات محیطی، مشکلات مربوط به تسهیلات و وام‌های فرزندآوری و نبود دغدغه‌مندی کافی در برخی مدیران برشمرد و خواستار رفع این موانع برای اجرای کامل قانون شد.
انتهای پیام
نظرات