علت شکل‌گیری و گسترش این هنر– صنعت، کمبود مواد اولیه مورد نیاز برای ساخت مصنوعات مورد نیاز جوامع شهری و روستایی بود. شعله‌های جنگ جهانی شهرهای جهان را یکی یکی در بر گرفت و به دنبال آن تولید و کشاورزی در تمام جهان آن روزگار ضعیف و به تدریج نابود شد.
بهترین راه برای تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان در آن روزگار استفاده از موادی بود که اولا راحت و سریع به دست بیاید و در دسترس باشد و دوما فرآوری و تبدیل آنها به ابزار و وسایل نیز به سرعت انجام پذیر باشد.
در آن دوران حلبی، بهترین مواد اولیه‌ای بود که می‌شد به سرعت آن را تهیه کرد و به دلیل انعطافی که داشت قابلیت بالایی برای تولید سریع و ارزان وسایل روزمره مورد نیاز جوامع انسانی داشت. اما برای اینکه بدانیم این هنر صنعت چطور به همدان آمد پای صحبت‌های «خسرو محمدی»؛ باستان‌شناس و مدیر موزه وقف همدان نشستیم.
مدیر موزه وقف همدان در این‌باره به ایسنا گفت: استاد محمدباقر ضرابیان؛ آخرین بازمانده هنر حلبی‌سازی همدان که چند وقت پیش به دیار باقی شتافت، به نقل از پدر خود می‌گفت به دلیل وضع اسفبار کشور در میان دو جنگ، شغل و درآمدی لازم داشتم تا برای خود و خانواده‌ام آسایشی فراهم کنم. چون در ایران تقریبا تمام شغل‌ها تعطیل و زندگی مردم به کلی مختل شده بود تصمیم گرفتم برای حل این مشکل مهاجرت کنم.
وی ادامه داد: پدر استاد ضرابیان در بحبوحه جنگ جهانی به ترکیه و از آنجا با قطار به اروپا رفت و آن‌طور که خود می‌گوید «در یکی از شهرهای آلمان در حال پرسه زدن بودم که مغازه‌ای توجه مرا به خود جلب کرد. علت این جلب توجه تولیداتی فلزی‌ای بود که در آن مغازه به معرض فروش گذاشته شده بود.»
محمدی اضافه کرد: شغل آباء و اجدادی وی، ضرابی بود که اساس آن به ضرب سکه‌ها و فرآوری انواع فلز و آلیاژ مربوط می‌شد. بنابراین چون سررشته‌ای از آن هنر–صنعت (سکه‌زنی) داشته ناخودآگاه جذب آن مغازه و تولیدات آن شد.
این باستان‌شناس به نقل از پدر استاد ضرابیان، گفت: هر روز می‌رفتم و از پشت ویترین به آن مصنوعات فلزی نگاه می‌کردم. روزی صاحب مغازه مرا صدا کرد و پرسید علت مراجعه هر روزه تو چیست؟ گفتم از کارهای شما خوشم آمده و به تولید آنها علاقه دارم. فروشنده که نامش آقای «فورد» بود مرا به داخل مغازه دعوت کرد و گفت مشغول شو ببینم چقدر در این کار مهارت داری و من مشغول شدم. فورد که مهارت مرا در خم‌کاری و فرآوری حلبی دید بسیار تحسین کرد و من به مدت دو سال پیش او مشغول به کار شدم.
محمدی ادامه داد: پدر استاد ضرابیان پس از دوسال هوای وطن می‌کند و به خاطر نگرانی از حال مادر پیرش مجبور به بازگشت می‌شود. وی می‌گوید با وجود اصرار فورد به اینکه بمان و من در آینده این مغازه را به تو خواهم سپرد اما تصمیم من برای بازگشت جدی بود. پس او دستگاه خم‌کاری حلبی را به من داد و من با آن دستگاه به همدان برگشتم.
مدیر موزه وقف همدان خاطرنشان کرد: «محمدباقر ضرابیان» شروع کار خود را با شروع کار پدر در همدان آغاز کرد و به عنوان نسل دوم حلبی سازان همدانی پس از پدر شناخته می‌شود. وی پس از فوت پدر این هنر–صنعت را ادامه داد و تا زمانی که آن آثار خریدار داشت به تولید انواع ابزار و مصنوعات مورد نیاز روزمره مردم همدان ادامه داد.
محمدی افزود: با پایان جنگ‌ها و رونق اقتصادی استفاده از مصنوعات فلزی و حلبی کم‌کم جای خود را به ظروف پلاستیکی، ملامینی و... داد. محمدباقر ضرابیان هم با کم شدن اقبال از محصولات حلبی آن را رها کرد و به شغل‌های دیگر روی آورد.
وی تصریح کرد: در سال ۱۳۹۳ بود که پس از ملاقات استاد اذکایی با او که از قضا با یکدیگر همسایه دیوار به دیوار بودند، جرقه‌ای در ذهن ضرابیان زده شد و به گفته خودش از خداوند استمداد کرد که به او کمک کند تا بتواند به یاد بیاورد که در گذشته چه ابزار و وسایلی را می‌ساخته و شیوه ساخت هر کدام از آنها چطور بوده است و به این ترتیب ضرابیان شروع به احیاء هنر–صنعت حلبی سازی کرد.
این باستان‌شناس اضافه کرد: استاد ضرابیان در طول چند ماه تمامی آثاری که در طول دو جنگ از روی دست پدر دیده بود و یا بعضی از آنها را ساخته بود، بازسازی و مجموعه‌ای ۱۵۰ قطعه‌ای فراهم کرد. ملاقات دوباره اذکایی و ضرابیان موجب شد تا استاد اذکایی پیشنهاد دیگری به او بدهد.
محمدی یادآور شد: اذکایی که از چند و چون آن هنر_صنعت مطلع بود و به تازگی کتابخانه خود را وقف کتابخانه مرکزی همدان کرده بود، به او توصیه کرد ملاقاتی با من داشته باشد تا آثار بازسازی شده ضرابیان ساماندهی شود.
مدیر موزه وقف همدان بیان کرد: زمانی که برای اولین بار به مغازه استاد ضرابیان رفتم انبوهی از آثار را در آنجا دیدم و وقتی با ایشان به گفت‌وگو نشستم و از پیشینه و اهمیت آثارش مطلع شدم، تصمیم گرفتم از این هنرمند-صنعتگر بی‌بدیل در حد توان حمایت کنم. بنابراین به مدیرکل وقت اوقاف استان همدان مراجعه کردم و شرح ماجرا را برای ایشان گفتم.
محمدی اظهار کرد: نتیجه پیگیری‌هایم موافقت مدیرکل و رئیس وقت اداره شهرستان همدان بود و به این ترتیب آثار استاد ضرابیان وقفِ موزه وقف همدان شد و در آنجا آرام گرفت. امضاء وقف‌نامه در یک مراسم رسمی در آستان امامزاده عبدالله با حضور اهالی رسانه انجام شد.
این باستان‌شناس بیان کرد: به این ترتیب دو تن از نوادر و چهره‌های شاخص فرهنگ همدان موجب احیاء هنر–صنعت حلبی‌سازی در موزه وقف شدند و این میراث ارزشمند را برای نسل آینده حفظ کردند. متاسفانه امروز در سوگ درگذشت هر دو آنها هستیم و آنچه برای ما مانده خاطرات، عکس‌ها و فیلم‌های آن بزرگمردان است.
انتهای پیام
نظرات