پیمان فیروزنیا در گفت‌وگو با ایسنا در خصوص اینکه شرق استان به چه میزان به منابع آبی وابسته و تغییرات بارندگی چه تأثیری بر کشاورزی این منطقه داشته است، اظهار کرد: شرق استان اصفهان که پیش‌تر شهرستان اصفهان محسوب می‌شد، اکنون شامل شهرستان‌های اصفهان، هرند، ورزنه، کوهپایه و جرقویه است. این مناطق از نظر منابع آبی بسیار به آب رودخانه زاینده‌رود وابسته‌اند. سال‌هایی که در سرشاخه‌های زاینده‌رود کاهش بارندگی داشته باشیم، این مسئله به‌شدت بر کشت‌وکار کشاورزان در شرق استان اثر می‌گذارد و حدود دو الی سه سال است که تلاش شده، موضوع رهاسازی آب به‌گونه‌ای مدیریت شود که آب برای کشت به موقع غلات در اختیار کشاورزان قرار گیرد.
وی درباره اینکه وضعیت بارندگی در دو سال اخیر چگونه بوده و چه تأثیری بر کشاورزی داشته افزود: در این راستا تلاش شده است، ارقام گندم و جویی که برای شرق اصفهان تأمین می‌شود، بیشتر از نوع ارقامی باشد که زودرس یا میان‌رس و تا حد امکان مقاوم به خشکی و شوری باشند؛ اما شدت خشکی و شرایط نامساعد سال جاری به حدی بود که حتی این ارقام هم عملکرد خوبی نداشتند و اقتصاد کشاورزان را به‌شدت تحت تأثیر قرار داده است.
مدیر زراعت سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان ادامه داد: یکی از محصولاتی که در الگوی کشت شهرستان‌های شرق به‌ویژه هرند و ورزنه داریم، زراعت گلرنگ است. گلرنگ زراعتی است که مقاومت بالایی در برابر خشکی دارد و با توجه به شرایط زندگی و خانوارهای شرق اصفهان، می‌تواند نقش مهمی در اقتصاد آن‌ها ایفا کند، چرا که هم گُل این گیاه به‌عنوان منبع درآمد برداشت می‌شود و هم دانه آن که یک دانه روغنی است و می‌تواند دو منظوره برای تولید روغن و هم برای صادرات باشد. در سال‌های اخیر صادرات گلرنگ موفقیت خوبی داشته و درآمدزایی مناسبی برای کشاورزان شرق اصفهان ایجاد کرده است.
فیروزنیا در پاسخ به این سوال که چرا تأمین آب برای کشاورزی شرق استان تنها یک موضوع اقتصادی نیست و ابعادی همچون زیست‌محیطی در آن نقش تعیین کننده دارد، بیان کرد: آبی که در اختیار کشاورز قرار می‌گیرد، تنها برای درآمدزایی نیست، بلکه در روزهای اخیر شاهد ریزگردها و طوفان‌های گردوخاک در سطح شهرستان اصفهان بوده‌ایم. زمانیکه در اراضی کشاورزی کشت‌وکاری انجام نشود، کوچک‌ترین باد موجب برخاستن ریزگردها می‌شود و سلامت جامعه را تحت تأثیر قرار می‌دهد. بنابراین، رهاسازی آب علاوه‌بر تأمین اقتصاد کشاورزان در شرق اصفهان به حفظ سلامت مردم و هوای پاک شهر اصفهان و شهرستان‌های اطراف نیز کمک می‌کند.
بازگشایی‌های مقطعی زاینده‌رود و چالش‌های آن
وی با اشاره به اینکه شاید این بحث مطرح شود که اکنون آبی که از دریا به شهرستان‌ها و استان اصفهان انتقال پیدا می‌کند، می‌تواند سطح زیر کشت را افزایش دهد، گفت: می‌دانیم این آب با هزینه بسیار بالا منتقل می‌شود و به لحاظ اقتصادی برای کشاورزی قابل استفاده نیست. بااین‌حال، با توجه به بارگذاری‌های قبلی روی رودخانه، این آب می‌تواند به صنایع کمک کند تا وابستگی آن‌ها به زاینده‌رود کاهش پیدا کند. در این صورت، آب حاصل می‌تواند چه در بخش کشاورزی و چه برای محیط زیست، از جمله تالاب گاوخونی که اکنون یکی از منابع آلوده‌کننده شهر اصفهان به‌دلیل خشکی شده است، استفاده شود و به سلامت هوای اصفهان کمک کند.
مدیر زراعت سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان درباره چالش‌های اصلی ناشی از بازگشایی‌های مقطعی رودخانه ادامه داد: گیاه برایی یک تولید خوب به تأمین به‌موقع و کافی آب نیاز دارد. در سال‌های اخیر قطع و وصل آب موجب شده نه تنها تولید مناسبی نداشته باشیم، بلکه مشکلاتی برای چاه‌های کشاورزی نیز ایجاد شود. بسیاری از چاه‌های حریمی رودخانه زاینده‌رود وابسته به جاری بودن آب هستند و با نفوذ آب، دبی آن‌ها بهبود پیدا می‌کند، اما به‌دلیل محدودیت‌های بازگشایی رودخانه، چاه‌های حریمی به حداقل ظرفیت رسیده‌اند و این مسئله آینده زندگی در حوضه زاینده‌رود را به خطر انداخته است. به همین علت، باید برنامه‌ریزی شود تا آب به‌صورت دائمی جاری باشد تا هم محیط زیست حفظ شود و هم چاه‌های کشاورزی کارایی لازم را داشته باشند.
الگوی کشت کم‌آب‌بر؛ از گلرنگ تا قصیل جو
فیروزنیا در پاسخ به این سوال که کشت چه محصولاتی را برای شرایط کم‌آب شرق اصفهان توصیه می‌کنید، افزود: در بخش زراعت روی توسعه گیاهان کم‌آب‌بر تمرکز داریم. بااین‌حال، می‌دانیم که هر زراعت و کشاورزی به آب نیاز دارد و نمی‌توان محصولی بدون آب داشت، هر کشت حداقل به چهار یا پنج نوبت آبیاری نیاز دارد. بنابراین، توصیه می‌کنیم کشاورزان به‌جای محصولاتی همچون غله که به شش یا هفت نوبت آبیاری نیاز دارد، محصولاتی مانند قصیل جو که به‌صورت علوفه کشت می‌شود و با چهار نوبت آبیاری به نتیجه می‌رسد را کشت کنند. از آنجایی که استان اصفهان یک استان دامپرور است و دامداری‌های بسیاری دارد، بنابراین نیاز به علوفه بالا است. تولید قصیل جو می‌تواند، جایگزین مناسبی برای چاپر ذرت که پرآب‌بر است باشد و می‌تواند به اقتصاد کشاورزی شرق اصفهان و هم به تأمین علوفه دامداری‌ها کمک کند.
وی درخصوص اینکه آیا در بخش‌های دیگر هم طرح‌هایی برای کاهش مصرف آب و افزایش بهره‌وری اجرا می‌شود یا خیر گفت: در بخش مدیریت باغبانی روی کشت گیاهان دارویی کار می‌شود که به آب کمتری برای آبیاری نیاز دارند. کشت قراردادی نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. از طرفی، گلخانه‌ها می‌توانند راهکاری برای بهبود اقتصاد کشاورزان با مصرف آب کمتر باشند. البته برای این کار نیاز به تأمین آب دائم وجود دارد. در چند نقطه مکان‌یابی برای احداث گلخانه انجام شده که می‌تواند منبع درآمد مناسبی برای کشاورزان باشد. در واقع، به جای کشت محصولات صیفی در زمین باز، می‌توان آن‌ها را در گلخانه تولید کرد.
مدیر زراعت سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان در ادامه درباره اینکه کشاورزان چه میزان از طرح‌هایی همچون احداث گلخانه استقبال کرده‌اند، اظهار کرد: گلخانه‌ها هنوز در این مناطق عملیاتی نشده‌اند، چرا که زیرساخت‌های لازم فراهم نیست. احداث گلخانه به سرمایه‌گذاری اولیه به نسبت سنگینی نیاز دارد و تأمین گاز و آب دائم از الزامات آن است. اگر این زیرساخت‌ها تأمین شود، می‌توان امیدوار بود که گلخانه‌داری و حتی محصولات جدید مثل اپونتیا که کم‌آب‌بر هستند، توسعه پیدا کند. در کل، محصولات کم‌آب‌بر متعددی برای کشت در این مناطق وجود دارد، اما شرط موفقیت، همراهی شرکت آب منطقه‌ای برای تأمین آب در زمان نیاز است.
فیروزنیا در ادامه درباره تجربه کشت محصولات کم‌آب‌بر در سال‌های اخیر گفت: در سه سال گذشته، محصولاتی مانند گلرنگ که کم‌آب هستند، به‌دلیل محدودیت‌های آبی پشت سد در مراحل پایانی آبیاری تأمین نشدند و به کشاورزان خسارت وارد شد. لازم است برنامه‌ریزی و تحقیقات بیشتری در این زمینه انجام شود تا الگوی کشت شرق اصفهان اصلاح شود. ما باید دقیق بدانیم چه میزان آب سهم کشاورزی است و برای همان آب برنامه‌ریزی کنیم تا در زمان مناسب در اختیار کشاورزان قرار گیرد. در غیر این صورت، با افزایش هزینه‌های کشاورزی در سال‌های اخیر، کشاورز تمایلی به سرمایه‌گذاری نخواهد داشت مگر مطمئن باشد که کشت او به سرانجام می‌رسد. از دیگر اقداماتی که در منطقه شرق اصفهان پیگیری می‌شود، تغییر در شیوه کشت و استفاده از دستگاه‌های کف‌کار و کشت در کف‌جوی است که باتوجه به شوری آب و خاک در منطقه شرق استان نتایج مطلوبی به‌دنبال داشته و اثرات شوری را تا حد زیادی کاهش داده است.
به گزارش ایسنا، کاهش شدید بارندگی‌ها و تداوم خشکسالی در سال‌های اخیر، کشاورزی استان اصفهان را به نقطه‌ای بحرانی رسانده است. شرق اصفهان امروز در سه‌راهیِ خشکسالی، معیشت و سلامت عمومی ایستاده است؛ منطقه‌ای که حیات آن به جریان پایدار زاینده‌رود وابسته بوده و هرگونه اختلال در تأمین آب، به تهدیدی جدی برای امنیت غذایی، اقتصاد خانوارهای کشاورز و سلامت محیط‌زیست تبدیل شده است. حال رهاسازی‌های مقطعی و ناپایدار آب، نه تولید محصولات را تضمین می‌کند و نه می‌تواند وضعیت چاه‌های حریمی را بهبود بخشد یا از فعال شدن کانون‌های ریزگرد جلوگیری کند. بدون تأمین حداقل جریان دائمی آب، حتی کشت محصولات کم‌آب‌بر و مقاوم نیز صرفه اقتصادی نخواهد داشت. به همین دلیل، اصلاح الگوی کشت و مدیریت هوشمندانه منابع آبی ضرورتی فوری برای استان است.
با وجود آن‌که برخی کشاورزان تلاش کرده‌اند، کشت‌های جایگزینی مانند گلرنگ، گیاهان دارویی یا محصولات علوفه‌ای کم‌آب‌بر را توسعه دهند، اما نبود برنامه پایدار و تأمین آب مطمئن، این اقدامات را به موفقیت نرسانده است. آمارها نشان می‌دهد بخش قابل توجهی از اراضی شرق اصفهان در سال زراعی جاری بدون کشت مانده یا عملکرد اقتصادی مطلوبی نداشته است. علاوه بر کاهش تولید، خشک شدن زمین‌های کشاورزی و تالاب گاوخونی خطر جدی افزایش ریزگردها را به همراه دارد؛ این پدیده نه‌تنها سلامت شهروندان اصفهان را تهدید می‌کند، بلکه در ابعاد وسیع‌تر بر محیط‌زیست و کیفیت زندگی در کل منطقه اثر می‌گذارد.
در نهایت، آینده کشاورزی شرق اصفهان تنها با مدیریت یکپارچه و تصمیم‌های راهبردی قابل تضمین است. این مدیریت باید همزمان به سه محور اساسی یعنی معیشت کشاورزان، سلامت عمومی و حفظ محیط‌زیست توجه داشته باشد. بدون تأمین جریان پایدار آب و اصلاح واقعی الگوی کشت، حتی سرمایه‌گذاری‌های گسترده در بخش کشاورزی نیز نمی‌تواند، این منطقه را از بحران خارج کند.
انتهای پیام
نظرات