با بروز بوی شدید تعفن و سیاه آب در پی آبگیری محدود سد ژاوه در فصل گرم تابستان، فعالان و کارشناسان حوزه آب استان کردستان نسبت به پیامدهای فاجعه‌بار ادامه این روند هشدار دادند و معتقدند که ادامه آبگیری، سد ژاوه را به کانون بحران زیست‌محیطی و سلامت در مسیر کریدور هوایی سنندج تبدیل خواهد کرد.

در میزگردی تخصصی که ‌ایسنا در خصوص بررسی ابعاد آبگیری سد ژاوه برگزار کرده، محور اصلی انتقادات به این پروژه، کیفیت نامطلوب آب آن است.

در این راستا دکتر حبیب‌الله محمدی، استاد دانشگاه کردستان، از مدعوین این نشست تخصصی، با اشاره به پایش‌های اخیر، آب این سد را آلوده‌ترین آب کشور توصیف کرده است.

وی به ایسنا گفت: ورود فاضلاب شهری و روستایی به مخزن سد که در منطقه‌ای با بیشترین حجم فاضلاب استان واقع شده، منجر به غلظت بالای آلاینده‌هایی چون فسفر، ازت و کلیفرم شده است. این وضعیت نه تنها برای مصارف کشاورزی، بلکه برای سلامت عمومی نیز تهدیدی جدی به شمار می‌رود.

سید مختار هاشمی، فعال زیست‌محیطی، از دیگر میهمانان این نشست، با انتقاد از تصمیم آبنیرو برای آبگیری، این اقدام را غیر منطقی و غیر قانونی خوانده است و با اشاره به بوی شدید تعفن و سیاه آب ناشی از آبگیری پنج متر از عمق سد در فصل کم‌آبی تابستان، بر فاجعه زیست‌محیطی بودن این پروژه تأکید کرده است.

استانداردها و مدیریت، دو گمشده سد ژاوه

یکی از اساسی‌ترین انتقادات، عدم رعایت استانداردهای لازم در مطالعات سد، به ویژه برای مصارف کشاورزی است.

زانیار ضمیران، کارشناس بهره‌برداری آب منطقه‌ای کردستان، نیز با بیان اینکه هیچ مصرف مشخصی برای سد در نظر گرفته نشده، آبگیری آن را غیرضروری دانسته است.

پیامدهای فرهنگی و منطقه‌ای

در این میزگرد همچنین به پیامدهای فرهنگی این پروژه برای منطقه اورامان اشاره و پیش‌بینی شد که مخزن سد ژاوه که بخشی از منظر فرهنگی این منطقه است، در ارزیابی‌های آتی یونسکو مشکل‌ساز شود.

با توجه به تمامی این موارد، تمامی سمن‌های زیست‌محیطی استان خواستار توقف پروژه سد ژاوه شده‌اند، چرا که حذف آلاینده‌های موجود در حال حاضر ممکن نیست و ادامه آبگیری، بحران زیست‌محیطی را تشدید خواهد کرد.

سید مختار هاشمی استاد دانشگاه و فعال زیست محیطی در استان کردستان در میزگرد تخصصی بررسی ابعاد آبگیری سد ژاوه که در خبرگزاری ایسنا برگزار شد، با اشاره به تصمیم اتخاذ شده توسط شرکت آبنیرو اظهار کرد: تست مکانیکال دریچه، باز کردن محدود آن و آبگیری موقت دلایلی جزیی، غیر منطقی و غیر قانونی برای آبگیری سد ژاوه بوده و این اطلاعاتی اشتباه برای جوامع محلی است..

 وی افزود: اکنون با آبگیری سد ژاوه در فصل تابستان و کم آبی، آلودگی بسیار واضح تر بروز کرده و ایجاد بوی شدید تعفن، سیاه آب و فاضلاب نتیجه آبگیری پنج متر از عمق این سد است.

این فعال زیست محیطی ادامه داد: ما مخالف آبگیری سد ژاوه به شرط مهیا بودن شرایط مطلوب نیستیم اما معتقدیم که در حال حاضر شرایط این سد برای آبگیری مناسب و ضروری نیست.

وی، با انتقاد از اینکه بعد از گذشت پنج سال هنوز ادعای ارتقای تصفیه خانه سنندج به تحقق نپیوسته است، بیان کرد: حتی اگر تصفیه خانه فاضلاب و محل پسماند شهر سنندج ۱۰۰ درصدی ارتقا یابد، باز هم بای‌پس خواهد داشت و حدود ۵۵ درصد آن به آلودگی‌های سطح حوزه  بر می گردد، بر همین اساس آبگیری سد ژاوه یک فاجعه زیست محیطی به شمار می رود و با این شرایط ضرورتی برای آبگیری وجود ندارد.

به گفته هاشمی، سد ژاوه در بالادست دو سد بزرگ دیگر احداث شده و همین موضوع باعث ذخیره اندک آب در آن می‌شود. با توجه به اینکه این سد در یک حوضه آبخیز کوچک با چندین سد بزرگ دیگر قرار دارد، انتظار می‌رود که تنها فاضلاب شهرهای بالادست در پشت آن جمع شود. این موضوع در گزارشی در سال ۱۳۸۶ قبل از احداث سد ژاوه ذکر شده بود، اما سد با وجود این شرایط ساخته و در جواب اعلام شد که مشکل توسط استان مرتفع می‌شود، اما با گذشت ۱۲ سال، هنوز این وعده عملی نشده است.

این استاد دانشگاه، با بیان اینکه آبگیری سد ژاوه پیامدهای زیادی برای منطقه اورامان به همراه دارد، تصریح کرد: مخزن سد ژاوه بخشی از منظر فرهنگی اورمان بوده و جزو روستاهای «دولاو» و «بزلانه» است که به نظر می‌رسد که در دوره بعدی ارزیابی یونسکو از این منطقه، با مشکل مواجه خواهیم شد.

دکتر هاشمی، خواستار دسترسی شفاف متخصصان و سمن‌های حوزه آب استان به اطلاعات و نتایج مطالعات صورت گرفته شد و بیان کرد: تاخیر در دسترسی به این اطلاعات، تنها مانع از فراهم شدن شرایط مناسب برای آبگیری صحیح سد ژاوه خواهد شد.

وی به ایسنا گفت: ادامه آبگیری سد ژاوه، به یک بحران زیست محیطی تبدیل می شود چرا که حذف آلایندهای این سد در حال حاضر ممکن نیست و تمامی سمن‌های زیست محیطی استان خواستار توقف این پروژه هستند.

سد ژاوه؛ از اشتباه در مکان‌یابی تا مخزنی برای آلایندگی کریدور هوایی سنندج

زانیاز ضمیران، کارشناس بهره‌برداری آب منطقه‌ای استان کردستان، در ادامه این نشست با تاکید بر اهمیت بازنگری مسائل مربوط به سد ژاوه، اظهار کرد: با توجه به اینکه در حال حاضر هیچ مصرف مشخصی برای سد ژاوه در نظر گرفته نشده است، لذا آبگیری این سد غیرضروری است.

وی با تاکید بر اینکه متخصصان حوزه آب استان، با اصل آبگیری سد مشکلی ندارند، بلکه مخالف «فاضلاب گیری» و یا ورود فاضلاب به آن هستند، افزود: اقدامات صورت گرفته بر روی سد ژاوه و آبگیری مرحله مقدماتی آن با شرایط موجود، هیچ توجیه منطقی در چهارچوب‌های توسعه‌ای، فنی و علمی ندارد و احتمالاً آزمایشی برای سنجش واکنش و بازخورد جوامع محلی در استان کردستان محسوب می‌شوند.

به اعتقاد ضمیران، آب خام برای مصارف گوناگون دارای ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی خاصی است و بر همین اساس نمی‌توان هر نوع آبی را خام به شمار آورد. در شرایط فعلی هم با توجه به ورود فاضلاب به سد ژاوه، آب آن خام نبوده و به همین دلیل مخالف هرگونه آبگیری در این سد هستیم.

ضمیران، با بیان اینکه هنگام احداث سد، رعایت استانداردهای لازم امری ضروری است، تشریح کرد: سد ژاوه هم در حوزه زیست‌محیطی و هم کشاورزی می‌تواند کاربرد داشته باشد؛اداره کل محیط زیست استان اعلام کرده است که این سد از نظر زیست‌محیطی قابل استفاده نیست و در خصوص مصارف کشاورزی نیز تاکنون هیچ مطالعه‌ای بر اساس اطلاعات به‌روز صورت نگرفته است که این امر یک نقطه ضعف عمده محسوب می‌شود.

وی تصریح کرد: آبگیری سد ژاوه و استفاده از آن در بخش کشاورزی، پیامدهای قابل توجهی برای دشت‌های شرقی استان به همراه خواهد داشت. همچنین پیش‌بینی می‌شود که ماندن فاضلاب در مخزن سد، کیفیت آب ژاوه را از نظر زیست‌محیطی به شدت کاهش دهد، علاوه بر این، با توجه به قرارگیری سد در مسیر کریدور هوایی سنندج، گازهای متصاعد شده از مخزن به داخل شهر سنندج وارد خواهد شد. این در حالی است که کریدور هوایی سنندج به دلیل عواملی چون ساخت‌وسازهای بی‌رویه و نادرست، در حال از بین رفتن است، مسیر سد ژاوه هم تنها مسیر هوایی استان محسوب می‌شود و آبگیری آن می‌تواند تبعات زیادی برای سنندج و روستاهای اطراف به همراه داشته باشد.

وی با تاکید بر اینکه رفع مشکلات آبگیری سد ژاوه نیازمند اطلاعات شفاف و به‌روز است، افزود: جانمایی این سد اشتباه است و هیچ راه‌حل عملی برای حل مشکل آن وجود ندارد. با این حال، اقداماتی نظیر ارتقاء تصفیه‌خانه، تصفیه شیرابه لندفیل «کیلک»، کنترل فاضلاب کشتارگاه‌های اطراف، جلوگیری از ورود نقطه‌ای فاضلاب به سد و تخصیص اعتبار، راه‌حل‌هایی انتزاعی برای مشکلات سد ژاوه به شمار می‌روند.

وی احداث سد ژاوه را پروژه‌ای توسعه‌ای دانست و تاکید کرد که حضور فعال تمامی ذینفعان، از جمله مردم و ادارات مربوطه، در رفع مشکلات این سد بسیار مؤثر خواهد بود.

فاجعه زیست محیطی در انتظار آلوده ترین سد کشور

دکتر حبیب‌الله محمدی، استاد دانشگاه کردستان، با انتقاد از اینکه مدیریت منابع آب کردستان خارج از استان صورت می‌گیرد و بسیاری از برنامه‌ریزی‌ها فاقد مبنای علمی و منطقی هستند، مکان‌یابی سد ژاوه را اشتباه خواند و بیان کرد که این سد در حوزه‌ای احداث شده که بیشترین حجم فاضلاب استان در آنجا جمع می‌شود.

به گفته وی، در طول ۱۲ سال گذشته نه تنها از حجم آلایندگی‌های ورودی به سد ژاوه کاسته نشده، بلکه افزایش نیز داشته و این امر نگرانی‌هایی را در خصوص آبگیری این سد ایجاد کرده است، تا جایی که هیچ کارشناس و متخصصی با آبگیری سد ژاوه موافق نیست.

دکتر محمدی به اولین پایش انجام شده توسط دانشگاه کردستان به عنوان آزمایشگاه معتمد استان در هفته گذشته اشاره کرد و گفت: براساس مشاهدات انجام شده، آب سد ژاوه آلوده‌ترین آبی است که تاکنون مشاهده شده و این مسئله زنگ خطری برای محیط زیست استان محسوب می‌شود.

وی در ادامه افزود که سد ژاوه تنها قادر به ذخیره ۹۵ میلیون متر مکعب آب است که از این مقدار، ۴۵ میلیون متر مکعب به کردستان و مابقی به مناطق اطراف اختصاص می‌یابد. بنابراین، تمرکز باید بر روی سدهایی باشد که آب سالم‌تر، باکیفیت‌تر و ظرفیت بیشتری برای آبگیری دارند.

به گفته محمدی، متاسفانه تست آبگیری سد ژاوه بدون اخذ موافقت کارشناسان دستگاه‌های مرتبط و صاحبنظران استان صورت گرفته است، این اقدام علاوه بر نابود کردن زیستگاه‌های مسیر رودخانه و حریم در فصل گرم سال و تهدید کشاورزی منطقه، منجر به ایجاد مخزنی از آب، با کیفیت نامناسب حاوی گاز متان و بوی تعفن سولفید هیدروژن در کریدور هوای شهر سنندج خواهد شد و در صورت استفاده از این آب برای کشاورزی، تهدیدی جدی برای آب و خاک منطقه و بهداشت و سلامت ساکنان به شمار می‌رود.

وی، تصریح کرد: از سال ۱۳۹۹ تاکنون (نزدیک به ۵ سال)، مسئولان مربوطه وعده آبگیری و بهبود شرایط و جذب اعتبارات را داده‌اند، اما در عمل، نه تنها مسئله ژاوه حل نشده بلکه وضعیت بدتر شده است.

این استاد دانشگاه اعلام کرد: در آخرین پایش آب ورودی سد ژاوه توسط یکی از اساتید دانشگاه کردستان، فسفر کل ۰.۶۴۷ و ازت کل ۱۹/۳ میلی‌گرم بر لیتر، توتال و فکال کلیفرم هر دو بیش از cell/ml ۱۱۰۰ گزارش شده‌ که فراتر از حد مجاز است و در صورت آبگیری، سد ژاوه به دلیل بار میکروبی بالا، غلظت بسیار زیاد فسفر و بلوم‌های شدید جلبکی می‌تواند به آلوده‌ترین سد کشور تبدیل شود، همچنین پدیده ترموکلاین و لایه بندی حرارتی در این دریاچه می تواند باعث شرایط بحرانی اکولوژیکی در دریاچه به ویژه در فصول گرم شود.

وی تاکید کرد: متخصصان بخش آب استان معتقد هستند که هر زمان آب ورودی به مخزن سد ژاوه، منطبق بر استانداردهای لازم آب مصرفی شوند، می‌تواند آبگیری شود.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: در حال حاضر۷۴ درصد آب های کردستان از استان خارج شده و در اختیار استان نیست و چهار شهرستان استان با تنش آبی مواجه است، همچنین ایجاد فرو چاله، پدیده فرونشست و کانون ریزگرد در استان وضعیت بحرانی را برای کردستان رقم زده است، با این وجود آبگیری سد ژاوه این شرایط را بحرانی تر خواهد کرد.

به گزارش ایسنا وضعیت سد ژاوه، بیش از آنکه یک پروژه عمرانی باشد، به نمادی از چالش‌های زیست‌محیطی، مدیریتی و اولویت‌بندی نادرست در توسعه استان کردستان تبدیل شده است. تا زمانی که به نگرانی‌های کارشناسان و فعالان زیست‌محیطی پاسخی شفاف و عملی داده نشود و استانداردهای زیست‌محیطی و فنی رعایت نگردد، سد ژاوه همچنان به عنوان یک "زنگ خطر" برای آینده کردستان تلقی خواهد شد.

انتهای پیام