به گزارش ایسنا، به نقل از مرکز رسانه و روابط عمومی شورای عالی انقلاب فرهنگی، دکتر سعید رضا عاملی در مراسم تکریم و معارفه مدیر عامل کانون اندیشه جوان با اشاره به روزهای پایانی مبارزه برای پیروزی انقلاب اسلامی، گفت: در آن روزها، فضایی از هیجان، انگیزه و عشق به اسلام حاکم بود که خستگی را از بین می‌برد. ما در آن روزها نه تنها خسته نمی‌شدیم، بلکه با انرژی دوچندان تلاش می‌کردیم. انگیزه‌ای که از عشق به اسلام و امام (ره) نشئت می‌گرفت، ما را به جلو می‌کشید.

وی با اشاره به یکی از خاطرات شخصی خود در جنگ تحمیلی، از عملیات مهران نام برد و یادآور شد که یکی از رفقایش، آقای فضلی، به دلیل بی‌خوابی شدید، در حال ایستادن غش کرد. این تصویر، گواهی بر فداکاری بی‌چشمداشت جوانان در جبهه‌های حق علیه باطل بود.

دکتر عاملی به مراسم عاشورای حسینی در آخرین روزهای پیش از پیروزی انقلاب اشاره کرد و گفت: در سکوت و شبهای آخر، مراسم عاشورا را برگزار کردیم، سپس با خستگی شدید، راهی لس‌آنجلس شدیم تا در تظاهرات ضد شاه شرکت کنیم. آنجا، جوانان ایرانی در میان خانه‌های بزرگ و ماشین‌های لوکس آمریکا، به صدای حق می‌دادند. این خود یک داستان ایثار و مقاومت فرهنگی بود.

نقد نهادمندی و بازگشت به روح خودجوشی

رئیس شورای تحول و ارتقای علوم انسانی با نقد تحول نهادی فعالیت‌های فرهنگی، گفت: وقتی یک جنبش خودجوش به یک نهاد تبدیل می‌شود، گاهی ضد خودش عمل می‌کند. در جامعه‌شناسی می‌گوییم، نهادها گاهی به جای پیشبرد مأموریت، به بوروکراسی و روال محدود می‌شوند. دورانی که ما با کمبود امکانات فعالیت می‌کردیم، شاید از نظر کیفی و معنوی موفق‌تر از دوره‌ای بود که امکانات فراوان داریم.

دکتر عاملی به قول ثابت اشاره کرد و آن را رکن اصلی استواری هویت اسلامی دانست و گفت: خداوند می‌فرماید: الله الذین آمنوا بالقول الثابت فی الحیاة الدنیا وفی الآخرةی — خداوند مؤمنان را در زندگی دنیا و آخرت به قول ثابت محکم می‌کند. مفسران این قول را همان یلا اله الا اللهی دانسته‌اند. اما این جمله وقتی قوت می‌گیرد که تبدیل به یینگرش، باور و هویتیی شود، نه فقط یک عبارت زبانی.

وی تأکید کرد: وقتی لا اله الا الله در وجود ما ریشه دواند، استواری ایمان در فرد و جامعه ایجاد می‌شود. اما گاهی ما این جمله را می‌گوییم، اما در عمل، خدای دیگری را دنبال می‌کنیم: خدای پول، قدرت، شهرت یا شرق‌زدگی.

دکتر عاملی به موضوع استعمار فرهنگی و تلاش برای استعمارزدایی از ذهن پرداخت و از کار دانشمند آفریقایی، ییاونگوئنگه اِچِبِه، نویسنده کتاب Decolonisation of the Mind (استعمارزدایی از ذهن) نام برد. او گفت که این کتاب ترجمه شده و مقدمه‌ای از سوی او برای چاپ توسط دانشگاه تهران نوشته شده است.

رئیس شورای تحول و ارتقای علوم انسانی افزود: استعمار تنها به اشغال نظامی محدود نمی‌شود، بلکه استعمار فرهنگی نیز وجود دارد که هویت، تفکر و سبک زندگی مردم را تغییر می‌دهد، بدون آنکه آنها متوجه باشند.

وی هشدار داد: حتی پس از استعمارزدایی، ممکن است جای خالی الهی در ذهن انسان با اشفتگی پسا مدرنیسم پر شود. پسا مدرنیسم، اگرچه نقدی بر نظام تجدد و غرب‌زدگی دارد، اما فاقد یک جایگزین الهی و معنادار برای زندگی است. نتیجه آن، یک اشفتگی هویتی، ذهنی و رفتاری است که امروز در سبک زندگی، هنر، ادبیات و موسیقی بسیاری از جوامع بروز می‌کند.

جامعه جهانی و جریان مقاومت فرهنگی

دکتر عاملی به وجود یک جمعیت جهانی از طرفداران صلح، حمایت از محیط زیست و خانواده‌های تک‌سرپرست اشاره کرد و گفت: این جنبش‌ها، گرچه از نظر اخلاقی قابل تقدیرند، اما باید دقت کنیم که نباید به بهانه حمایت از این ارزش‌ها، از هویت اسلامی و ارزش‌های الهی فاصله بگیریم.

وی با نگرانی از وضعیت خانواده در ایران یادآورد شد: امروز در ایران با بیش از یک میلیون و ۷۰۰ هزار خانواده تک‌سرپرست روبرو هستیم که ۸۷ درصد آنها فاقد پدر بوده و ۹۵ درصد توسط مادر اداره می‌شوند. این یک بحران اجتماعی است که نیاز به پاسخگویی فرهنگی و دینی دارد.

دکتر عاملی با اشاره به تجاوز ظالمانه اسرائیل به غزه و نیز تلاش‌های تخریبی علیه جمهوری اسلامی ایران، بر ضرورت ایستادگی فرهنگی و هویتی تأکید کرد و گفت: ما باید در برابر تجاوز به غزه و فشارهای فرهنگی علیه ایران، با هویت ایمانی خود بایستیم. مقاومت فقط در میدان جنگ نیست، مقاومت در میدان فکر، فرهنگ و هویت نیز وجود دارد.

جوانی، ظرفیت الهی و فرصتی برای تغییر تاریخ

دکتر عاملی با اشاره به جایگاه جوانی در قرآن و روایات، گفت: در روایات ما آمده است: خداوند نبی را مبعوث نکرد، الا شاپا (جوان). تمام پیامبران جوان بودند. خداوند نبوت را در جوانی عنایت کرده است. همچنین، علم و خلاقیت نیز در جوانی شکوفا می‌شود. فیلسوفان و بیولوژیست‌ها هم می‌گویند: بیشترین ظرفیت یادگیری در کودکی (صفر تا ۶ سال) و جوانی است.

وی توضیح داد: در تعاریف بین‌المللی، جوانی بین ۱۴ تا ۲۹ سالگی تعریف می‌شود. در ایران، این گروه سنی حدود ۳۸ درصد جمعیت را تشکیل می‌دهد. این یعنی بیش از ۳۰ میلیون نفر. یک ظرفیت عظیم برای تغییر، اصلاح و بازسازی فرهنگی.

دکتر عاملی هشدار داد که بسیاری از فعالان فرهنگی و تربیتی نسل جدید را نمی‌شناسند و ارتباطشان با آنها در یک کانال مشترک نیست: اگر من در کانال الف باشم و شما در کانال ب، اساساً ارتباطی برقرار نمی‌شود. ما باید بپذیریم که این نسل، ماهیتی متفاوت دارد. ما نمی‌توانیم فقط با لیست بایدها و نبایدها، یا با روش‌های سنتی تربیتی، به آنها پیام برسانیم.

وی تأکید کرد: ما در مقام تعلیم و تربیت قرار داریم، اما روش ما باید تغییر کند. ما نباید فکر کنیم که داریم یک سوژه را تربیت می‌کنیم. این نسل، هویتی مستقل دارد و ما باید با احترام به این استقلال، وارد گفت‌وگو شویم.

ویژگی‌های نسل جدید: هوش بالا، خستگی زودرس، و استقلال‌طلبی شدید

دکتر عاملی به مهم‌ترین ویژگی‌های نسل جدید اشاره کرد: از دهه اطلاعات به بعد، ظرفیت دریافت، تحلیل و پردازش داده در نسل جدید به طور چشمگیری افزایش یافته است. برخی مطالعات نشان می‌دهند که هر نسل نسبت به نسل قبل، حدود ۱۰ درصد ظرفیت هوشی بیشتری دارد. این نسل بسیار سریع داده دریافت می‌کند، اما به همین دلیل زود خسته می‌شود. اگر ما بخواهیم مطالب را طولانی و تفصیلی توضیح دهیم، ارتباط قطع می‌شود. باید با نثر حداقلی، مستند و پر از داده‌های قوی صحبت کنیم.

وی ادامه داد: نسل جدید با هوش مصنوعی کار می‌کند. یک مدل هوش مصنوعی می‌تواند ۷۰۰ میلیارد متغیر را در یک لحظه پردازش کند. اگر ما با داده‌های ضعیف یا بدون عمق صحبت کنیم، بلافاصله رد می‌شویم. این نسل بسیار استقلال‌گراست. به مجرد اینکه احساس کند دیگری در حیطه استقلالش دخالت می‌کند، واکنش نشان می‌دهد. ما باید با فرض اینکه او استقلال فکری و عملی دارد، وارد گفت‌وگو شویم.

رئیس شورای تحول و ارتقای علوم انسانی گفت: مفهوم سامبادی (Somebody) امروز برای جوانان بسیار مهم است. آنها می‌خواهند بدانند: من کی هستم؟ چه ارزشی دارم؟ چه تأثیری می‌توانم بگذارم؟ اگر ما به این سؤال پاسخ ندهیم، آنها به جاهای دیگر می‌روند.

دکتر عاملی بیان کرد: محتوای ما — اسلام، ولایت، عشق به اهل بیت (ع) — تغییر نمی‌کند. اما روش انتقال آن باید متناسب با نسل جدید باشد. ما نمی‌توانیم با همان روش‌های ۴۰ سال پیش، جوان امروز را جذب کنیم.

وی با اشاره به فضای جهانی و تحولات فرهنگی، تأکید کرد: ایران مرکز یک خیزش فرهنگی جهانی است. اما این خیزش تنها زمانی پایدار خواهد بود که ما بتوانیم نسل جدید را با هویت ایمانی، علمی و فرهنگی تربیت کنیم. این مأموریتی است برای تمام فعالان فرهنگی، معلمان، رسانه‌ها و خانواده‌ها.

دکتر عاملی با اشاره به تحولات روانی و فرهنگی در نسل جوان غرب، گفت: در غرب، یک پدیده بزرگ فرهنگی رخ داده است: جوانان می‌گویند من کسی هستم، و نمی‌خواهم کسی بیاید به من بگوید که چه کسی باشم، چه باید بکنم، چگونه زندگی کنم. این، بیانیه‌ای است از استقلال هویتی و مقاومت در برابر تحمیل.

رئیس شورای تحول و ارتقای علوم انسانی افزود: اما این سؤال پیش می‌آید: اگر ما نباید تحمیل کنیم، پس چگونه می‌توانیم ارزش‌های الهی و معنوی را به این نسل منتقل کنیم؟ چگونه می‌توانیم در فضایی که آزادی انتخاب حاکم است، مسیر حق را نشان دهیم؟

جوان جهانی تشنه معنویت است

دکتر عاملی تأکید کرد که در عین حال که جوانان به دنبال استقلال هستند، تشنه معنویت، اخلاق و پیوند با خدا نیز هستند: امروزه جهان جوان تشنه معنویت است. فقدان معنویت یکی از بزرگترین بحران‌های عصر حاضر است. پیوند با خدا ضعیف شده، و این ضعف در سطح جهانی است.

وی با ارائه آماری جهانی گفت: حدود ۳۰ درصد جمعیت جهان دیگر باور دینی ندارند. ۳۰ درصد دیگر در تردید و شک هستند. این یعنی بیش از نیمی از جوانان جهان در فضایی از بی‌باوری، تردید یا بی‌هویتی زندگی می‌کنند. ما باید بپذیریم که در این فضای گسترده، نمی‌توانیم با روش‌های تحمیلی و اجباری وارد شویم.

دکتر عاملی با استناد به آیه شریفه لا اکراه فی الدین، توضیح داد: قرآن ما را از تحمیل دین منع می‌کند. خداوند می‌فرماید: وَ لَوْ شَاءَ رَبُّکَ لَآمَنَ مَنْ فِی الْأَرْضِ کُلُّهُمْ جَمِیعًا — اگر خواسته بود، همه را ایمان داده بود. اما خواسته است که انسان آزادانه انتخاب کند.

وی  ادامه داد: ما باید انتخاب برتر را به نسل جوان عرضه کنیم، نه اینکه انتخاب را از او بگیریم. مسیر حق یک مسیر است، اما انسان باید آزادانه به آن برسد. خداوند می‌فرماید: شَاکِرًا أَوْ کَفُورًا — شکر یا کفر، انتخاب با توست. اما در نهایت، إِنَّا أَعْتَدْنَا لِلظَّالِمِینَ نَارًا — راه نورانی مشخص است.

سه هویت اصلی در عصر جهانی: مقاومت، تردید و شرمندگی

دکتر عاملی تحلیل عمیقی از هویت‌های غالب در جهان امروز ارائه کرد و آنها را در سه دسته تقسیم کرد و با اشاره به هویت‌های مقاومت بیان کرد: این هویت در نسل جوانانی شکوفا می‌شود که می‌گویند: ربنا الله ثم استقیم — خدای ما خداست، پس بر آن استوار شدیم. این هویت در عرصه ایمان، ملی‌گرایی، مقاومت فرهنگی و اخلاقی نمود پیدا می‌کند. این نسل، باورهای خود را تسلیم نمی‌کند. این هویت در ایران و جهان اسلام تقویت شده و پایه خیزش‌های فرهنگی جهانی است.

رئیس شورای تحول و ارتقای علوم انسانی درباره هویت‌های مردد (تردید) عنوان کرد: در مقابل، هویت‌های مردد نیز گسترده شده‌اند. نسل جوان امروز در فضایی از فراوانی عرضه قرار دارد. روزانه بیش از ۱۶۷ زتابایت اطلاعات در فضای دیجیتال منتشر می‌شود، معادل ۱۰ میلیارد جلد کتاب ۵۰۰ صفحه‌ای! این فراوانی، انسان را در تردید می‌اندازد.

وی افزود: وقتی همه چیز عرضه می‌شود، تشخیص حق از باطل دشوار می‌شود. هویت‌های مردد، هویت‌هایی هستند که قالب نمی‌گیرند، در گرداب اطلاعات می‌چرخند و نمی‌توانند مسیر مشخصی برای زندگی انتخاب کنند. این تردید، ریشه در فقدان معیارهای ثابت دارد.

رئیس شورای تحول و ارتقای علوم انسانی درباره هویت‌های شرمنده ادامه داد: خطرناک‌ترین هویت، هویت شرمنده است. این هویت زمانی شکل می‌گیرد که فرد از هویت خود، فرهنگ خود، یا باورهایش شرم بکشد. این هویت، از درون فرد ریشه می‌گیرد و با کوچکترین انگیزه، مسیر زندگی او را عوض می‌کند.

دکتر عاملی توضیح داد: در دوران جنگ و پس از آن، در نسل ما، هویت افتخار به سرزمین، تمدن و اسلام اسلامی شکوفا شد. اما در نسل جوان امروز، در بسیاری از جوامع، هویت شرمندگی جایگزین افتخار شده است. این هویت بسیار خطرناک است، چون فرد را از درون تضعیف می‌کند.

ورود به عصر فرامکانی و فراملی: تحول مفروضات

دکتر عاملی با تأکید بر ورود به عصر جهانی‌شدن، فرامکانی و فراملی، گفت: ما دیگر در محیطی زندگی نمی‌کنیم که تحت کنترل کامل باشد. عرضه‌های فرهنگی بیرون از سرزمین، به راحتی وارد خانه‌ها، موبایل‌ها و ذهن جوانان می‌شوند. توریسم، مهاجرت و فضای مجازی، همه محمل انتقال اندیشه‌ها هستند.

وی افزود: مشکل ما این نیست که فیلتر کنیم یا نکنیم. مشکل این است که مفروضاتمان را عوض نکرده‌ایم. ما هنوز فکر می‌کنیم که محیط فرهنگی قابل کنترل است، در حالی که امروز همه در یک مکان دیجیتال هستند.

چاره: تقویت دانش، فهم و مقررات‌گذاری

دکتر عاملی راهکارهای عملی ارائه داد: در فضای دوم (فضای مجازی)، اقتضائات خاص خودش را دارد. ما باید دانش نسل جوان را افزایش دهیم، فهمشان از مخاطرات فضای دیجیتال را تقویت کنیم، و مقررات‌گذاری هوشمند داشته باشیم.

وی توضیح داد: تصور کنید یک چهارراه ترافیکی بدون چراغ قرمز باشد — فاجعه است. امروز فضای دیجیتال ما یک چهارراه بدون مقررات است. روزانه ۲۰۰ میلیارد ایمیل ارسال می‌شود. جوانان ما متوسط ۸ ساعت در روز از تلفن همراه استفاده می‌کنند، بخش عمده‌ای از آن برای فعالیت‌های بیهوده.

رئیس شورای تحول و ارتقای علوم انسانی افزود: این نیازمند یک راهنمایی متفاوت است. ما باید به جای سرکوب، هوشمندی فرهنگی را آموزش دهیم. جوان باید بداند چه محتوایی می‌تواند او را تضعیف کند، چه محتوایی می‌تواند او را تقویت کند. ما باید در نسل جوان، هویت‌های مقاومت را تقویت کنیم. 

انتهای پیام