جهاد دانشگاهی در چهل‌وپنجمین سال فعالیت خود، همچنان یکی از نمادهای پایدار و پویا در عرصه علم، فناوری و خودباوری ملی به‌شمار می‌رود. این نهاد برخاسته از متن انقلاب فرهنگی، در طول چهار دهه گذشته کوشیده است تا با تکیه بر ایمان، انگیزه‌ جهادی و سرمایه‌ انسانی جوان، گرهی از مشکلات ساختاری و مزمن کشور در حوزه‌های آموزش، پژوهش، نوآوری و فناوری باز کند. در میان مجموعه‌های پیشرو جهاد دانشگاهی، پژوهشگاه رویان جایگاهی منحصربه‌فرد دارد؛ نهادی که در مرزهای دانش زیستی حرکت می‌کند و با شجاعت علمی، به حوزه‌هایی ورود کرده که سال‌ها در انحصار مراکز بین‌المللی بوده‌اند.

پژوهشگاه رویان به‌ویژه در دهه‌های اخیر، در سه محور «درمان ناباروری»، «تحقیقات سلول‌های بنیادی» و «زیست‌فناوری دام» توانسته ضمن پاسخ‌گویی به نیازهای داخلی، به الگویی موفق از «جهاد علمی در عمل» تبدیل شود. این مرکز علاوه بر دستاوردهای پژوهشی و درمانی، نقش پررنگی در تربیت نیروی انسانی متخصص و جوان، توسعه دیپلماسی علمی و تقویت زیست‌بوم فناوری‌های پیشرفته در کشور ایفا کرده است. در شرایطی که کشور با چالش‌هایی چون بحران جمعیت، محدودیت منابع ارزی، تحریم‌های علمی و مهاجرت نخبگان مواجه است، رویان کوشیده با رویکردی آینده‌نگرانه و برخاسته از منطق درون‌زا، مسیرهای تازه‌ای در تولید علم و فناوری باز کند.

به مناسبت چهل‌وپنجمین سالروز تأسیس جهاد دانشگاهی، با محمدحسین نصر اصفهانی، رئیس پژوهشکده زیست فناوری پژوهشگاه رویان(اصفهان)، درباره نسبت فعالیت‌های این مرکز با آرمان‌های اولیه جهاد دانشگاهی، چگونگی تحقق شعار «الگوی پیشرفت با ایمان، امید و اعتماد به جوانان»، نقش رویان در اجرای قانون جوانی جمعیت و افق‌های نوین پژوهش میان‌رشته‌ای گفت‌وگو کرده‌ایم. آنچه در ادامه می‌خوانید، تلاشی است برای بازخوانی معنای «جهاد علمی» در پرتو تجربیات و چشم‌انداز یکی از مهم‌ترین نهادهای دانش‌بنیان کشور.

پژوهشگاه رویان چگونه مصداقی عینی از جهاد علمی در کشور به‌شمار می‌آید؟ و اگر قرار باشد تنها یک دستاورد نمادین به‌عنوان خروجی این مسیر جهادی معرفی شود، آن دستاورد کدام است؟

پاسخ این پرسش را می‌توان با تأمل در شیوه‌ تأسیس و استمرار فعالیت‌های پژوهشگاه رویان دریافت. از آغاز شکل‌گیری، جهاد دانشگاهی راهی متفاوت با بسیاری از نهادهای دولتی پیمود؛ نهادی که بخش عمده‌ بودجه‌اش نه از دولت، بلکه از طریق فعالیت‌های علمی و تولیدی خود، جذب مشارکت مردمی و اعتماد خیران تأمین شد. نمونه‌ای شاخص و جالب توجه از این رویکرد، پژوهشکده زیست‌فناوری پژوهشگاه رویان (اصفهان) است.

مرحوم دکتر کاظمی‌آشتیانی، که افتخار دوستی نزدیک با ایشان داشتم، در هنگامی که ادامه‌ همکاری علمی در سایر دانشگاه‌ها برایم میسر نشد و دانشگاه علوم پزشکی وقت با تداوم عضویت اینجانب در هیئت علمی هم‌زمان با فعالیت در مرکز ناباروری مخالفت کرد، با درایت و بزرگواری، افقی تازه پیش رویم گشود. ایشان پیشنهاد داد که در زادگاه خود، در همان آزمایشگاه شخصی، همکاری علمی‌ام را به‌عنوان عضو هیئت علمی پژوهشگاه رویان ادامه دهم و مسیر تحقیقاتی‌ام را پی گیرم.

در آن دوران، حقوق اینجانب در دانشگاه حدود یک میلیون تومان بود، اما زنده‌یاد دکتر کاظمی‌آشتیانی با تخصیص مبلغی بسیار کمتر، در حدود ۳۰۰ هزار تومان، زمینه‌ فعالیت پژوهشی را برایم فراهم ساخت، البته مسئله، هرگز جنبه‌ مادی نداشت؛ آنچه ما را به پیش می‌راند، انگیزه‌ای درونی و علاقه‌ای صادقانه برای خدمت به کشور بود. فعالیت‌ ما از یک اتاق کوچک در مرکز باروری آغاز شد و امروز، پژوهشکده زیست‌فناوری پژوهشگاه رویان، به مجموعه‌ای با ساختمانی به وسعت حدود ۲۵ هزار متر مربع و زیربنای بین ۲۵۰۰ تا ۵۰۰۰ متر تبدیل شده است.

بخش قابل توجهی از این فضا و امکانات، با مشارکت خیراندیشان و حمایت نهادهای مردمی شکل گرفته است؛ فضایی که برای ساخت هر مترمربع آن، با عشق، اخلاص و تلاش بی‌دریغ، زحمات فراوانی کشیده شده است. بی‌تردید، هزینه‌ احداث این مجموعه در مقایسه با پروژه‌های مشابه دولتی، بسیار کمتر بوده و همین ویژگی، به‌روشنی گواهی است بر ماهیت جهادی و مردمی این نهاد. بی‌گمان، این مسیر یکی از مصادیق برجسته‌ جهاد علمی در کشور و تجلی روشن آن در چارچوب فعالیت‌های جهاد دانشگاهی، به‌ویژه در قالب پژوهشگاه رویان، به‌شمار می‌رود.

پژوهشگاه رویان چه راهکارهایی برای تحقق شعار «الگوی پیشرفت با ایمان، امید و اعتماد به جوانان» در بدنه‌ پژوهشی و مدیریتی خود در پیش گرفته است؟

از زمان تأسیس پژوهشکده زیست‌فناوری پژوهشگاه رویان(اصفهان)، شاهد گرایش روزافزون دانشجویان مقاطع کارشناسی‌ارشد و دکترا به عرصه پژوهش بوده‌ایم. هم‌اکنون نیز، این پژوهشکده به‌عنوان یک مؤسسه دانشگاهی پویا، میزبان حدود ۴۰ دانشجوی کارشناسی‌ارشد است. آنچه شایان توجه است، اینکه بخش قابل‌توجهی از این دانش‌آموختگان یا وارد بازار کار شده‌اند یا تحصیلات خود را در مقاطع عالی‌تر ادامه داده و در زمره‌ دانشجویان برترین دانشگاه‌های جهان قرار گرفته‌اند. این دستاورد، بیانگر وجود زیرساختی توانمند، علمی و اثربخش در ساختار جهاد دانشگاهی است. به باور اینجانب، بیش از ۷۰ درصد فارغ‌التحصیلان ما در حال حاضر در مراکز علمی، پژوهشی و اجرایی مهم کشور، مشغول به فعالیت‌اند؛ آن‌هم با سطحی از توانمندی و کیفیت که شایسته‌ تحسین است.

در شرایطی که جهاد دانشگاهی به‌طور ویژه در سیاست‌های جمعیتی و حل چالش‌های ملی ورود کرده، پژوهشگاه رویان چه برنامه‌هایی برای ایفای نقش در اجرای قانون جوانی جمعیت و مقابله با بحران ناباروری دارد؟

پژوهشگاه رویان به‌عنوان یکی از مراکز بزرگ و معتبر درمان ناباروری در کشور، فعالیت‌های گسترده‌ای در تهران دارد؛ با این حال، در شهر اصفهان نیز پژوهشکده زیست‌فناوری رویان، با همکاری مرکز پویش و رویش در شهرک سلامت، خدمات متنوعی را ارائه می‌دهد. این خدمات شامل روش‌های نوین و پیشرفته‌ای همچون IUI، IVF، میکرواینجکشن، تعیین جنسیت جنین و مشاوره‌های تخصصی برای خانواده‌هایی است که با بیماری‌های ژنتیکی مواجه‌اند و دغدغه‌ سلامت فرزند آینده خود را دارند. تمامی این خدمات مبتنی بر آخرین دستاوردهای علمی و روش‌های روز آزمایشگاهی و درمانی ارائه می‌شود.

در کنار فعالیت‌های درمانی، برنامه‌های متنوعی در حوزه‌ آموزش عمومی و اطلاع‌رسانی نیز در دستور کار قرار دارد. به‌طور میانگین، هر هفته یک نشست آموزشی در مراکز مختلف شهر اصفهان و شهرستان‌های اطراف برگزار می‌شود که مخاطب آن، زوج‌های نابارور یا زوج‌هایی هستند که در آینده قصد فرزندآوری دارند. این نشست‌ها به موضوعاتی همچون تغذیه‌ سالم برای داشتن فرزندی سالم، نقش تغذیه در افزایش هوش و استعداد کودکان و عوامل مؤثر بر باروری می‌پردازند، همچنین در حاشیه‌ این برنامه‌ها، خدمات ویزیت رایگان و ارائه‌ راهکارهای درمانی نیز به مراجعان ارائه می‌شود؛ به این امید که بتوانند از این مسیر، گامی مؤثر برای تحقق آرزوی فرزندآوری بردارند.

در رابطه با پروژه‌هایی مانند شبیه‌سازی یوز ایرانی که در زمینه‌ احیای گونه‌های در حال انقراض مطرح بوده، آیا این پروژه‌ها متوقف شده‌اند یا همچنان ادامه دارند؟

شایسته است به این نکته توجه شود که در شرایط کنونی، به‌دلیل افزایش قابل‌توجه هزینه‌ها در حوزه‌ دام‌پروری، اجرای پروژه‌هایی نظیر شبیه‌سازی حیوانات مزرعه، از منظر اقتصادی برای دامداران و کشاورزان توجیه لازم را ندارد. در گذشته، پژوهشگاه موفق به تولید گوسفند و بزهای شبیه‌سازی‌شده شد و آن‌ها را در اختیار بهره‌برداران قرار داد، اما در حال حاضر، به‌علت محدودیت‌های مالی، امکان سرمایه‌گذاری فعال از سوی کشاورزان در این عرصه کاهش یافته است.

از این‌رو، تمرکز اصلی فعالیت‌ها بر حوزه‌هایی مانند درمان ناباروری و ارائه‌ خدماتی قرار گرفته که با زندگی روزمره مردم پیوند مستقیم دارد. البته پروژه‌های تحقیقاتی همچنان با جدیت دنبال می‌شوند، اما به‌دلیل ماهیت هزینه‌بر آن‌ها، امکان اجرای گسترده در مقطع فعلی فراهم نیست. به‌عنوان نمونه، پروژه‌ حفاظت از یوز ایرانی نیز به‌دلیل کمبود منابع مالی به حالت تعلیق درآمده است. با این‌حال، امید است در صورت بهبود شرایط اقتصادی کشور، این طرح‌ها مجدداً فعال شده و به ثمر بنشینند.

با توجه به اینکه در آستانه‌ ورود به دهه‌ پنجم فعالیت جهاد دانشگاهی قرار داریم، پژوهشگاه رویان چه افقی را در زمینه‌ تلفیق فناوری‌های نوینی همچون هوش مصنوعی، ژن‌درمانی و زیست‌فناوری ترسیم کرده است؟ و آیا برنامه‌ای برای جذب نسل بعدی محققان جهادی در این حوزه‌ها دارید؟

امروزه، پژوهشگاه رویان در نقطه‌ اوج فعالیت‌های خود در عرصه‌ درمان ناباروری قرار دارد. بخش قابل‌توجهی از مجوزهای رسمی در حوزه‌ سلول‌درمانی در کشور، به همت این پژوهشگاه دریافت شده و تأسیس شرکت بانک خون بند ناف نیز از دیگر دستاوردهای ارزشمند آن است. در حال حاضر نیز، برنامه‌هایی برای استفاده از سلول‌درمانی در درمان بیماری‌های صعب‌العلاج با جدیت دنبال می‌شود.

بی‌تردید، آینده‌ای روشن و امیدبخش در برابر پژوهشگاه رویان قرار دارد؛ با این حال، دستیابی به این چشم‌اندازها مستلزم فراهم‌سازی زیرساخت‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری پایدار است. هرچند دشواری‌های اقتصادی موجود، روند فعالیت‌ها را کندتر کرده‌اند، اما مسیر متوقف نشده و حرکت همچنان با اراده‌ای استوار ادامه دارد؛ حرکتی علمی، آموزشی و پژوهشی در گستره‌ زیست‌فناوری، با تکیه بر نیروی انسانی جوان، پرتلاش و دغدغه‌مند.

به باور بنده، عملکرد پژوهشگاه رویان در دهه‌ گذشته با وجود محدودیت منابع، درخشان و قابل‌تحسین بوده است. بی‌تردید، در صورت بهبود شرایط اقتصادی، افق‌های گسترده‌تری گشوده خواهد شد و گام‌های بلندتری برداشته خواهد شد. برای ما، توقف مفهومی ندارد؛ چرا که توقف، مترادف با مرگ است. ما زنده‌ایم، در مسیر علم گام برمی‌داریم و همواره در کنار مردم و جوانان این سرزمین خواهیم ماند.

انتهای پیام