مطالعات روان‌پزشکی نشان می‌دهد این نوع افسردگی به دلیل دشواری در شناسایی، با تأخیر در درمان همراه بوده و خطر بروز پیامدهای شدید از جمله خودکشی را افزایش می‌دهد. رویکردهای نوین درمانی بر غربالگری فعال، گفت‌وگوی بدون قضاوت و مداخلات چندبُعدی روان‌درمانی و دارودرمانی تأکید دارند تا از پیامدهای خاموش و تدریجی این اختلال پیشگیری شود.

افسردگی پنهان، چهره‌ای متفاوت از غم

یک متخصص روانشناسی در گفت‌وگو با ایسنا به پدیده افسردگی پنهان(افسردگی خندان) اشاره کرد و گفت: این نوع افسردگی برخلاف تصور عموم، با غم و اندوه آشکار همراه نیست، بلکه در قالب رفتارهایی مثل پرخاشگری، کمال‌گرایی افراطی و شوخی‌های بیش از حد نمایان می‌شود.

ابوالفضل محمدیان با اشاره به دوران حساس نوجوانی، اظهار کرد: نوجوانی دوره‌ای پر از تغییرات است و در این میان، برخی نوجوانان دچار افسردگی می‌شوند که تشخیص آن بسیار دشوار است. این نوع افسردگی، که در گذشته با عنوان «افسردگی پنهان» شناخته می‌شد، در حال حاضر بیشتر با عنوان «افسردگی با تظاهرات متفاوت» مطرح است. در این حالت، نوجوان به جای گریه و غمگینی، ممکن است در ظاهر شاد، موفق و پرانرژی به نظر برسد، اما در درون با رنج‌های عمیق عاطفی دست و پنجه نرم می‌کند.

این روانشناس افزود: والدین و معلمان باید بدانند که افسردگی در نوجوانان همیشه با صورت غمگین همراه نیست. گاهی اوقات، زنگ خطرها در رفتارهایی مثل پرخاشگری و تحریک‌پذیری خود را نشان می‌دهند. نوجوانی که زود از کوره در می‌رود، لجبازی می‌کند یا انفجارهای هیجانی دارد، ممکن است در حال تجربه افسردگی باشد در حقیقت، این پرخاشگری نتیجه همان تحریک‌پذیری درونی است.

مکانیسم‌های دفاعی نوجوانان در پنهان‌سازی رنج

وی گفت: تلاش افراطی برای کمال‌گرایی و موفقیت‌های درسی یا ورزشی می‌تواند راهی برای فرار از احساس پوچی و بی‌ارزشی باشد. ماسک خنده دائمی و شوخی‌های بیش از حد، مکانیسم دفاعی برای پنهان کردن رنج‌های درونی است.

وی ادامه داد: علائم جسمانی نامشخص مانند سردرد، دل‌درد و خستگی دائمی نیز از دیگر نشانه‌هایی هستند که نباید نادیده گرفته شوند.

محمدیان در پاسخ به این سوال که چه عواملی باعث بروز این نوع افسردگی می‌شود، خاطرنشان کرد: یکی از مهم‌ترین دلایل، فشارهای اجتماعی و خانوادگی است. انتظارات بیش از حد والدین، رقابت‌های شدید درسی و مقایسه شدن در فضای مجازی، نوجوان را مجبور می‌کند تا تصویری بی‌نقص از خود ارائه دهد. 

وی اظهار کرد: در خانواده‌هایی که امکان بیان احساسات آزادانه وجود ندارد و رابطه‌ای کیفی میان والدین و نوجوان شکل نگرفته، نوجوان یاد می‌گیرد که باید رنج خود را سرکوب کند. از دیدگاه روان‌شناسی، این افراد با استفاده از مکانیسم‌هایی مثل انکار و جبران افراطی، سعی در حفظ تعادل روانی خود دارند.

این روانشناس به راهکارهای مقابله با این پدیده اشاره کرد و گفت: اولین و مهم‌ترین قدم، آموزش و آگاهی‌بخشی به والدین، معلمان و مشاوران است آنها باید بتوانند به جای ظاهر شاد، به تغییرات رفتاری و جسمی نوجوان توجه کنند. قدم بعدی، ایجاد فضای امن در خانه و مدرسه است تا نوجوان بدون ترس از قضاوت، دیده و شنیده شود.

محمدیان افزود: در موارد شدید، مراجعه به روان‌درمانگر ضروری است روان‌درمانی و گروه درمانی می‌تواند به نوجوان کمک کند تا با ریشه‌های اصلی رنج خود روبه‌رو شود. کاهش فشارهای غیرمنطقی و فراهم کردن فرصت‌هایی برای لذت بردن از زندگی بدون نیاز به رقابت، می‌تواند نقش بزرگی در بهبود وضعیت روحی نوجوان داشته باشد.

یک متخصص روانشناسی دیگر نیز در گفت‌وگو با ایسنا با بیان اینکه در نوجوانان، سبک‌های تربیتی نیز می‌تواند زمینه‌ساز افسردگی باشد، گفت: تأکید بیش از حد بر کمال‌گرایی از جمله عواملی است که می‌تواند نوجوان را در معرض ابتلا به افسردگی قرار دهد. 

روح اله سید مهدوی اقدم ادامه داد: عوامل زیستی و ژنتیکی نیز نقش مهمی در بروز این اختلال دارند. خانواده‌ای که سابقه این اختلال را دارند، معمولاً فرزندان آسیب‌پذیرتری در برابر افسردگی خواهند داشت.

وی با بیان اینکه تجربه رویدادهای آسیب‌زا (تروما) در دوران زندگی، یکی دیگر از عوامل مهم ابتلا به افسردگی است، گفت: هر چه تعداد این تجارب بیشتر باشد، احتمال بروز افسردگی نیز افزایش می‌یابد. 

مهدوی اقدم خاطر نشان کرد: اختلال افسردگی عمدتاً با دو نشانه اساسی کاهش لذت از فعالیت‌ها و خلق پایین شناخته می‌شود سایر علائم شامل بی‌قراری، نشخوار فکری، خستگی مزمن، افکار خودکشی، بی‌توجهی به ظاهر، انزواطلبی، تغییر اشتها و اختلال در خواب هستند.

این روانشناس با بیان اینکه در نوجوانان، نشانه‌های افسردگی متفاوت ظاهر می‌شود، افزود: گاهی افسردگی در آن‌ها با اضطراب، پرخاشگری یا رفتارهای انفجاری همراه است. به‌هم‌ریختگی برنامه زیستی بدن، مانند اختلال در خواب، تغذیه و فعالیت‌های روزانه نیز می‌تواند در بروز یا تشدید این اختلال نقش مهمی ایفا کند.

وی با بیان اینکه این اختلال ممکن است با تنش‌های عضلانی و علائم اضطرابی همراه باشد، یادآور شد: برای تشخیص افسردگی، مراجعه به روانشناس یا روانپزشک ضروری است. متخصصان با استفاده از ملاک‌های تشخیصی و ابزارهای سنجش شدت اختلال، روند درمان را آغاز می‌کنند. 

مهدوی اقدم به درمان افسردگی اشاره کرد و افزود: درمان‌های روانشناختی خط اول درمان را تشکیل می‌دهند و در موارد شدید درمان دارویی پیشنهاد می‌شود.

این روانشناس بیان کرد: وجود افکار خودکشی از جدی‌ترین نشانه‌های افسردگی است و باید بلافاصله مداخله روان‌پزشکی و روان‌شناختی صورت گیرد. هر نشانه‌ای از افسردگی، به‌ویژه در نوجوانان، باید جدی گرفته شود تا از پیشرفت اختلال و بروز مشکلات جدی‌تر جلوگیری شود.

رویکردهای نوین درمانی، از ACT تا افزایش انعطاف‌پذیری شناختی

وی با بیان اینکه درمان افسردگی یک فرایند چندبُعدی است، گفت: اگر علل زیستی و ژنتیکی در بروز اختلال نقش داشته باشد، معمولاً درمان دارویی در اولویت قرار می‌گیرد. اما اگر عوامل محیطی و روانی مؤثر باشد، درمان‌های روان‌شناختی کارآمدتر خواهند بود. به‌ویژه در نوجوانانی که دچار افکار کمال‌گرایانه یا فقدان‌های عاطفی(شکست در روابط رمانتیک) شده‌اند، روان‌درمانی بهترین رویکرد است.

وی ادامه داد: یکی از درمان‌های نوین و مؤثر، درمان‌های موج سوم مانند درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT) است که بر انعطاف‌پذیری شناختی تأکید دارد. در این رویکردها، فرد می‌آموزد با اختلال خود مواجه شود و نسبت به مسائل محیطی نگاه منعطف‌تری داشته باشد.

انتهای پیام