محمدجواد استادی در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: فرهنگ میزبانی از زائران در مشهد نه یک پدیده تازه و گذرا، بلکه سنتی دیرینه و ریشه‌دار است که تاریخ آن به ورود حضرت رضا(ع) به خراسان بازمی‌گردد. از همان زمان که مردم شهرهای مختلف خراسان با اشتیاق از ایشان استقبال کردند، بستر اولیه روحیه خدمت‌گزاری و مهمان‌نوازی شکل گرفت.
وی ادامه داد: پس از شهادت امام رضا(ع) و قرار گرفتن مرقد مطهر ایشان در محدوده توس که بعدها مشهدالرضا نام گرفت، این فرهنگ صورت جدی‌تر یافت و به تدریج ساکنان منطقه خود را میزبان زائران دانستند. همین پیوند میان حضور زائران و آمادگی مردم برای خدمت به آنان، اساس شکل‌گیری و توسعه شهر مشهد را فراهم کرد و به گونه‌ای بود که می‌توان گفت نقطه آغازین و علت وجودی این شهر چیزی جز فرهنگ میزبانی زائران امام رضا(ع) نبوده است.
رئیس اداره فضای مجازی، هنر و رسانه دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی افزود: شواهد تاریخی نیز این واقعیت را تأیید می‌کند. در وقف‌نامه‌های متعدد قرون گذشته آمده است که بزرگان و ثروتمندان مشهد املاک و دارایی‌های خود از جمله باغ‌ها، خانه‌ها و کاروانسراها را برای آسایش زائران وقف می‌کردند. سفرنامه‌های داخلی و خارجی نیز بارها بر این مهمان‌نوازی تأکید داشته‌اند و از اینکه درهای خانه‌های مردم مشهد همواره به روی زائران گشوده بوده است، سخن گفته‌اند.
استادی بیان کرد: بر همین اساس فرهنگ میزبانی در مشهد نه یک رفتار فردی و زودگذر، بلکه سنتی جمعی و ماندگار است که در طول قرون متمادی استمرار یافته و به بخشی از هویت فرهنگی این شهر تبدیل شده است. امروزه نیز جلوه‌های گوناگون آن در هیئت‌های مردمی، موکب‌های بین‌راهی، نذرها و حتی در ادبیات شفاهی و ضرب‌المثل‌های مردم مشهد به روشنی دیده می‌شود.
وی در خصوص آثار اجتماعی و معنوی فرهنگ میزبانی گفت: از یک سو برای مجاوران و شهروندان مشهدی، میزبانی از زائران نوعی هویت و معنا ایجاد می‌کند. در شرایطی که انسان مدرن در معرض احساس بی‌معنایی قرار دارد، این هویت به او کرامت و عزت نفس اجتماعی می‌بخشد و زمینه مسئولیت‌پذیری و شهروندی فعال‌تری را فراهم می‌آورد. در حقیقت وقتی فرد مشهدی خود را خادم‌الرضا(ع) می‌داند و پیوندی روحی با امام رضا(ع) برقرار می‌کند، احساس افتخار و عزت او تقویت می‌شود و همین امر سرمایه اجتماعی شهر را افزایش می‌دهد و همدلی میان طبقات مختلف جامعه را گسترش می‌بخشد.
فرهنگ میزبانی، زیارت را از تجربه‌ای فردی به تجربه‌ای تمدنی ارتقا می‌دهد
این پژوهشگر مطالعات فرهنگی در ادامه عنوان کرد: از سوی دیگر زائران نیز با میزبانی شایسته مشهدی‌ها تجربه‌ای عمیق‌تر و معنوی‌تر از زیارت به دست می‌آورند. آنان تنها در حرم مطهر حضور معنویت را احساس نمی‌کنند، بلکه در کوچه‌ها، خانه‌ها و فضای عمومی شهر نیز با روحیه مهمان‌نوازی مواجه می‌شوند و همین امر خاطره‌ای ماندگار و دلنشین در ذهنشان بر جای می‌گذارد. به همین دلیل می‌توان گفت فرهنگ میزبانی زیارت را از یک تجربه فردی فراتر برده و به تجربه‌ای اجتماعی و حتی تمدنی ارتقا داده است.
استادی تاکید کرد: میزبانی موفق و ارزشمند زمانی شکل می‌گیرد که نگاه میزبانان به زائران کرامت‌محور باشد. زائر نباید صرفاً به چشم یک مسافر یا مشتری دیده شود، بلکه باید به عنوان مهمان امام رضا(ع) مورد تکریم قرار گیرد. در چنین فضایی آداب اخلاقی و رفتاری همچون خوش‌رویی، صبر در برابر ازدحام، رعایت انصاف در معاملات و مدارا با زائران اهمیت فراوان می‌یابد.
وی افزود: در کنار این عناصر معنوی، فراهم‌سازی زیرساخت‌ها و خدمات عمومی نیز ضرورت دارد؛ چرا که اگر زائر با مشکلاتی چون حمل‌ونقل، اسکان یا بهداشت روبه‌رو شود، تجربه معنوی او تحت تأثیر منفی قرار خواهد گرفت. علاوه بر این فضای شهری نیز باید به گونه‌ای طراحی شود که هویت دینی و زیارتی مشهد را منعکس سازد و زائر احساس کند وارد شهری معنوی شده است. نکته مهم دیگر آن است که این میزبانی باید بر پایه مشارکت مردمی و داوطلبانه استوار باشد؛ زیرا اگر به پروژه‌ای صرفاً اداری و دولتی تبدیل شود، روح و معنای خود را از دست خواهد داد.
سیاست‌گذاری برای زیرساخت‌های میزبانی از وظایف نهادهای رسمی است
رئیس اداره فضای مجازی، هنر و رسانه دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی با بیان اینکه در فرهنگ میزبانی، نقش نهادهای رسمی همچون شهرداری، استانداری و آستان قدس رضوی را نباید نادیده گرفت، ادامه داد: هرچند اساس میزبانی بر دوش مردم است، اما سیاست‌گذاری و فراهم‌سازی زیرساخت‌ها از وظایف نهادهای رسمی است. مدیریت حمل‌ونقل، خدمات بهداشتی، اسکان، ساماندهی ترافیک و زیباسازی شهری همگی نیازمند حمایت این نهادها است.
وی ادامه داد: البته چالش‌هایی نیز وجود دارد؛ از جمله فشار جمعیتی در ایام خاص مانند دهه پایانی صفر، محدودیت منابع شهری و گاه کمبود هماهنگی میان دستگاه‌های مسئول. از همین رو نهادهای رسمی باید نقش پشتیبان و تسهیل‌گر ایفا کنند و هرگز جایگزین مردم نشوند.
تقویت انسجام اجتماعی جامعه مشهدی با فرهنگ میزبانی
استادی گفت: فرهنگ میزبانی علاوه بر کارکردهای معنوی، انسجام اجتماعی جامعه مشهدی را نیز تقویت می‌کند. وقتی خانواده‌ها و محله‌ها امکانات خود را با زائران تقسیم می‌کنند، نوعی تمرین همدلی و تعاون اجتماعی شکل می‌گیرد که شکاف‌های طبقاتی و فرهنگی را کاهش داده و روحیه مشارکت و همکاری را افزایش می‌دهد. همین انسجام اجتماعی یکی از رازهای ماندگاری فرهنگ میزبانی در تاریخ مشهد است.
وی تصریح کرد: با تغییر نسل‌ها و سبک زندگی نیز شیوه‌های میزبانی دگرگون شده است. اگر در گذشته خانه‌ها به روی زائران گشوده می‌شد و خانواده‌ها با سفره‌های خود از آنان پذیرایی می‌کردند، امروز نسل جدید از امکانات نوین بهره می‌گیرد؛ از برپایی موکب‌های خیابانی و کمپ‌های موقت گرفته تا استفاده از خدمات دیجیتال و اپلیکیشن‌های راهنمای زائر. این تغییرات نشان می‌دهد که فرهنگ میزبانی پویا و انعطاف‌پذیر است و روح سنتی آن در قالب‌های تازه ادامه پیدا می‌کند.
این پژوهشگر مطالعات فرهنگی با بیان اینکه برای استمرار و نهادینه‌سازی این فرهنگ، چند عامل اساسی ضروری است، گفت: نخست آموزش و انتقال فرهنگی است؛ چرا که فرهنگ میزبانی بخشی از هویت رضوی است و باید در برنامه‌های آموزشی و رسانه‌ای جایگاهی ویژه داشته باشد تا نسل‌های آینده آن را فراموش نکنند.
وی اضافه کرد: دوم تقویت مشارکت مردمی است که می‌تواند از طریق حمایت از هیئت‌ها، موکب‌ها و انجمن‌های داوطلبانه تحقق یابد. سوم، حمایت نهادی و فراهم‌سازی زیرساخت‌هاست؛ مانند بیمه کردن داوطلبان خدمت به زائران، اختصاص فضاهای شهری برای موکب‌ها و کمک‌های مالی به برنامه‌های مردمی. همچنین معرفی الگوهای موفق میزبانی می‌تواند انگیزه و ترغیب بیشتری در میان مردم ایجاد کند.
این پژوهشگر مطالعات فرهنگی خاطرنشان کرد: نهایتاً نباید بُعد بین‌المللی این فرهنگ را نادیده گرفت؛ زیرا زیارت امام رضا(ع) امری جهانی است و معرفی فرهنگ میزبانی رضوی به زائران غیرایرانی می‌تواند پیام این فرهنگ را در سطح جهان مخابره کند.
استادی ادامه داد: در نهایت می‌توان گفت که استمرار فرهنگ میزبانی در مشهد وابسته به پیوند ۳ عنصر است از جمله باور دینی، هویت اجتماعی و سیاست‌گذاری فرهنگی. هرگاه این ۳ عنصر در کنار هم قرار گیرند، فرهنگ میزبانی نه تنها ادامه خواهد یافت، بلکه می‌تواند به الگویی تمدنی برای جهان اسلام بدل شود.
انتهای پیام
نظرات