دکتر احمد قره‌خانی در گفت‌وگو با ایسنا پیرامون انتخاب رشته داوطلبان کنکور، اظهار کرد: ما اضطراب را در موقعیت‌های مختلف تجربه می‌کنیم. یکی از این اضطراب‌ها، اضطراب انتخاب رشته دانشگاه است که معمولاً بعد از اعلام نتایج کنکور برای انتخاب رشته در نوجوان‌ها اتفاق می‌افتد. تأثیر این اضطراب در نوجوان‌هایی که از قبل بستر اضطراب داشته‌اند (چه به‌صورت خفیف و چه شدید) بسیار بیشتر است. 

وی بیان کرد:  از طرفی تحریف‌های شناختی، فشار والدین، مقایسه با دیگران و ناآگاهی از رشته‌ها از مهم‌ترین عوامل تشدیدکننده اضطراب انتخاب رشته برای داوطلبان کنکور است. والدین باید محیطی امن، آرام و به‌دور از انتظارات غیرواقعی برای فرزندانشان فراهم کنند تا انتخاب رشته به جای استرس، با آرامش و سلامت روان همراه باشد.

قره‌خانی با بیان اینکه این بستر اضطراب معمولاً خانوادگی است؛ یعنی ممکن است پدر و مادر خودشان اضطراب داشته باشند و آن را به فرزندانشان منتقل کنند، تصریح کرد: والدین باید در ارتباط با فرزندانی که می‌دانند زمینه اضطراب دارند، مراقبت بیشتری داشته باشند. آن‌ها بهتر از هر کسی فرزندانشان را می‌شناسند و لازم است در بحث انتخاب رشته، محیطی امن‌تر و قابل پیش‌بینی‌تر برای آن‌ها فراهم کنند تا اضطراب انتخاب رشته باعث بروز مشکلات جدی در نوجوانان نشود.

وی در رابطه با عوامل ایجاد اضطراب انتخاب رشته، توضیح داد: اضطراب انتخاب رشته از جایی ناشی می‌شود که نوجوان نمی‌تواند آینده را پیش‌بینی کند. پیش‌بینی‌های او اغلب منفی است؛ مثلاً فکر می‌کند اگر در رشته یا دانشگاه مورد نظرش قبول نشود، چه اتفاقات بدی برایش خواهد افتاد. در روان‌شناسی به این حالت، تحریف شناختی فاجعه‌انگیزی، می‌گوییم. به‌ عنوان مثال؛ نوجوان عدم قبولی در رشته مورد علاقه را مساوی با شکست، سیاهی و اتفاقات بد می‌بیند. همین نگاه، اضطراب او را در لحظه حال افزایش می‌دهد. یا پیش‌بینی‌های منفی می‌کند و تصور دارد اگر قبول نشود، دیگر هیچ موفقیتی در آینده به دست نخواهد آورد و دچار مشکل می‌شود.

جملات تهدیدی و مقایسه‌ای، اضطراب انتخاب رشته را دوچندان می‌کند

این روانشناس خطاب به والدین تاکید کرد: اجازه ندهید این تحریف‌های شناختی در ذهن فرزندانتان شکل بگیرد. هیچ‌وقت این افکار را تشدید نکنید؛ مثلاً مدام نگویید "اگر قبول نشوی، این اتفاق می‌افتد..." چون چنین جملاتی به سلامت روان نوجوان‌ها آسیب جدی می‌زند. همچنین والدین باید از مقایسه کردن فرزندان در بحث انتخاب رشته به‌شدت پرهیز کنند. مقایسه با دیگران ــ مثل این‌که بگویند "فلانی اینجا قبول شد، تو چرا نشدی؟" ــ سلامت روان دختران و پسران نوجوانشان را تهدید می‌کند. بنابراین، در فرآیند انتخاب رشته، والدین لازم است از چنین اقداماتی دوری کنند تا فرزندانشان با آرامش و سلامت روان، تصمیم درستی بگیرند.

قره‌خانی ادامه داد: یکی دیگر از عوامل اضطراب انتخاب رشته، عدم آگاهی خود نوجوان و والدین از دانشگاه‌ها و رشته‌هاست. یعنی ندانند آینده شغلی رشته‌ها به چه صورت است یا اطلاعات کافی درباره رشته‌های تحصیلی و چشم‌انداز شغلی آن‌ها نداشته باشند. به عبارت دیگر، نداشتن یا ناقص بودن اطلاعات و جمع‌آوری نکردن آگاهی‌های مناسب در ارتباط با رشته‌ها، دانشگاه‌ها، آینده شغلی و بسیاری مسائل دیگر، می‌تواند یکی از عوامل مهم ایجاد اضطراب در نوجوان‌ها باشد.

وی خاطرنشان کرد: عامل دیگر، فشار والدین است. بعضی از والدین آرزوهایی را که در زندگی خودشان به آن نرسیده‌اند، می‌خواهند در فرزندانشان ببینند. این فشارها باعث می‌شود کودک یا نوجوان احساس گناه کند. او با خودش می‌گوید: «اگر قبول نشوم، چطور می‌توانم توجه، محبت و هزینه‌هایی را که والدینم برایم کرده‌اند جبران کنم؟» این احساس گناه می‌تواند به‌شدت عزت‌نفس و اعتمادبه‌نفس نوجوان را دچار مشکل کند و در نهایت به اضطراب او بیفزاید. از طرفی، گاهی والدین خودشان بیش از بچه‌ها دچار اضطراب انتخاب رشته هستند. نوجوان وقتی مادر، پدر یا حتی خواهر و برادرش را می‌بیند که به‌شدت مضطرب‌اند، خودش هم ناخودآگاه دچار اضطراب می‌شود. یعنی حتی اگر پیش از آن اضطرابی نداشته باشد، با مشاهده اضطراب والدین و اطرافیان نزدیکش، او هم به اضطراب مبتلا می‌شود. به همین دلیل، نقش والدین و اطرافیان نزدیک در ایجاد یا تشدید اضطراب انتخاب رشته بسیار پررنگ است و باید به آن توجه ویژه داشت.

مسیر موفقیت از علاقه می‌گذرد

این روانشناس با بیان اینکه در ارتباط با انتخاب رشته، دو دیدگاه فردی و شخصی و دیدگاه بیرونی، وجود دارد، اظهار کرد: دیدگاه فردی و شخصی یعنی اینکه فرد بر اساس علاقه‌ها، توانایی‌ها و استعدادهای خودش رشته‌ای را انتخاب کند تا ان‌شاءالله در آن موفق شود. اما دیدگاه بیرونی بیشتر تحت تأثیر والدین یا محیط اطراف است. در این حالت، والدین یا جامعه تصمیمات خودشان را به شکلی به فرزندان دیکته می‌کنند و مسیر انتخاب رشته را تحت تأثیر قرار می‌دهند.

قره‌خانی ادامه داد: هرچقدر انتخاب رشته شخصی‌تر و فردی‌تر باشد، یعنی نوجوان یا جوان بر اساس شناختی که از خودش، توانایی‌ها، انگیزه‌ها و علاقه‌هایش دارد انتخاب کند، آن انتخاب رشته به‌مراتب انتخاب بهتری خواهد بود نسبت به انتخابی که به خاطر فشار والدین یا محیط اطراف انجام شود. رضایتمندی در زندگی بسیار مهم است. ممکن است فرد تحت فشار خانواده رشته‌ای را انتخاب کند اما به آن علاقه نداشته باشد. در این صورت، احتمال اینکه در آینده از مسیر خود رضایت نداشته باشد زیاد است. ما در جامعه بارها شاهد چنین مواردی بوده‌ایم. مثال روشن آن، نوجوان یا جوانی است که با فشار والدین وارد رشته پزشکی شده است. بعد از گذراندن چهار ترم تحصیل، تصمیم گرفته انصراف دهد و به هنر روی بیاورد؛ چون علاقه اصلی‌اش هنر بوده است. این موضوع نه تنها خودش را دچار مشکل کرده، بلکه خانواده‌اش را هم دچار مشکل کرده است. بنابراین، هرچقدر بتوانیم اطلاعات نوجوان یا جوان را درباره تنوع رشته‌ها، بازار کار و اعتبار دانشگاه‌ها افزایش دهیم، هم از میزان اضطراب او کم می‌کنیم و هم باعث می‌شویم انتخاب رشته بهتری داشته باشد. چنین انتخابی در نهایت منجر به موفقیت در همان رشته‌ای می‌شود که به آن علاقه دارد.

وی یادآور شد: در فرآیند انتخاب رشته، وظیفه والدین و مشاور، آگاه‌سازی و راهنمایی است. یعنی اطلاعات درست و کافی را در اختیار کودک یا نوجوان قرار دهند تا در نهایت، تصمیم نهایی را خود نوجوان بگیرد. وقتی اطلاعات کامل و راهنمایی‌های مناسب ارائه شود و نوجوان یا جوان نیز خودشناسی خوبی از خودش داشته باشد، انتخاب رشته نهایی، انتخابی موفق خواهد بود و باعث اضطراب هم نمی‌شود. در واقع، یکی از منابع اصلی اضطراب، همین عدم اطلاع است. اگر نوجوان اطلاعات کافی نداشته باشد، همین موضوع می‌تواند به‌طور مستقیم باعث افزایش اضطراب او در انتخاب رشته شود.

مقایسه و توقعات بی‌جا؛ خط قرمز والدین در انتخاب رشته

این روانشناس با بیان اینکه در بحث کاهش اضطراب انتخاب رشته، نقش والدین بسیار مهم است، گفت: اولین نکته این است که والدین نباید فرزندانشان را مجبور به انتخاب رشته خاصی کنند. والدین با ارائه اطلاعات کافی و مناسب می‌توانند کمک بزرگی به فرزندانشان داشته باشند. دوم، عدم مقایسه کردن است. مقایسه کردن نوجوان با دیگران، اعتمادبه‌نفس او را پایین می‌آورد و اضطرابش را افزایش می‌دهد. سوم، ایجاد یک محیط آرام و به دور از تنش است. اگر در خانواده بحث‌ها یا مشکلاتی وجود دارد، بهتر است در این دوره زمانی رعایت شود تا محیطی آرام برای نوجوان فراهم شود و اضطرابش بیشتر نشود. چهارم، دوری از انتظارات بی‌جا است. والدین نباید انتظاراتی داشته باشند که با توانایی‌های واقعی فرزندشان همخوانی ندارد. این انتظارات غیرواقعی می‌تواند باعث افزایش اضطراب نوجوان شود. ممکن است نوجوان بر اساس رتبه‌اش بخواهد رشته‌ای را انتخاب کند، اما والدین با فشار و توقعات غیرمنطقی باعث شوند او دچار استرس شود.

قره‌خانی ادامه داد: پنجمین مورد، فراهم کردن محیط عاطفی مناسب است. والدین باید حمایت‌های عاطفی لازم را از کودک و نوجوانشان داشته باشند و به او اطمینان دهند که می‌تواند در هر رشته و دانشگاهی که علاقه دارد، موفق شود. این احساس امنیت عاطفی نقش بسیار مهمی در کاهش اضطراب دارد. همچنین والدین باید به‌شدت از سیاه‌نمایی پرهیز کنند. نباید مدام بگویند: «اگر این رشته را انتخاب نکنی...» یا «اگر در این دانشگاه قبول نشوی...» یا «اگر موفق نشوی، اتفاقات بدی می‌افتد...» این جملات باعث می‌شود کودکان و نوجوانان دچار تحریف‌های شناختی شوند که یکی از عوامل مهم و خطرناک در ایجاد اضطراب و حتی افسردگی در نوجوانان است. رعایت این نکات می‌تواند کمک بسیار زیادی به نوجوانان کند و مسیر انتخاب رشته را برایشان با آرامش و سلامت روان همراه سازد.

وی تصریح کرد: یکی از ویژگی‌های والدین موفق، شناخت خود و شناخت فرزندانشان است. یعنی در این سن باید بدانند علاقه‌های فرزندشان چیست، نقاط قوت او کدام است، چه نقاطی نیاز به اصلاح دارد و استعدادهای او در چه زمینه‌هایی قرار دارد. وقی والدین به فرزندشان اطمینان می‌دهند که انتخابش حتماً انتخاب درستی خواهد بود، این اعتماد باعث می‌شود نوجوان بتواند رشته مناسبی را انتخاب کند و در عین حال سلامت روان خودش را نیز حفظ کند.

این مدرس دانشگاه با اشاره به اینکه بحث استعدادیابی بسیار مهم است، بیان کرد: استعدادیابی می‌تواند با مشورت والدین و از طریق گفت‌وگوی باز میان والدین و نوجوان انجام شود. والدین باید محیطی فراهم کنند که فرزندشان بتواند آزادانه و راحت با آن‌ها صحبت کند. همچنین مشورت گرفتن از مشاوران تحصیلی و متخصصان انتخاب رشته نیز می‌تواند کمک بزرگی در شناخت توانایی‌ها به نوجوان بکند. نکته دیگر این است که بارها مشاهده کرده‌ایم افرادی که به رشته تحصیلی خود علاقه‌مند هستند، در آینده نسبت به بقیه موفق‌تر خواهند بود. حتی در رشته‌هایی که گفته می‌شود بازار کار اشباع دارد، اگر فرد به آن رشته علاقه واقعی داشته باشد، مطمئناً در مسائل شغلی و بازار کار هم به موفقیت خواهد رسید. برعکس این موضوع نیز وجود دارد؛ افرادی که صرفاً به خاطر بازار کار یا فشار والدین رشته‌ای را انتخاب کرده‌اند، ولی به آن علاقه‌ای ندارند، در آینده نه تنها از آن رشته استفاده شغلی نخواهند کرد بلکه ممکن است نتوانند در آن مسیر موفق شوند.

استعدادیابی؛ کلید انتخاب رشته موفق

قره‌خانی تاکید کرد: این نکته بسیار مهم است که والدین محیطی امن و آرام برای فرزندانشان فراهم کنند. در چنین فضایی، نوجوان با کمک اطلاعاتی که به دست می‌آورد، شناختی که از استعدادها و توانایی‌های خود پیدا می‌کند و مشاوره‌ای که از والدین و مشاوران می‌گیرد، می‌تواند انتخاب رشته‌ای موفق داشته باشد.

انتهای پیام