فوتبال بدون گل، پاس، دریبل و تکل قابل تصور نیست، اما هیچ‌کدام از این‌ها معنا پیدا نمی‌کند اگر قاضی و داوری در میانه‌میدان نباشد. روز جهانی داور فرصتی است برای ایستادن مقابل این آینه بزرگ عدالت ورزشی و ادای احترام به داورانی که در سکوت، بار سنگین قضاوت را به دوش می‌کشند؛ آن هم در فوتبال پرهیجان ایران که هر سوتش گاه به اندازه یک گل تاریخ‌ساز اهمیت دارد.
داور تنها کسی است که در هر مسابقه فوتبال هیچ هواداری ندارد. بازیکنان تیم‌ها برای شادی گل و برد به میدان می‌روند، مربیان برای اعتبار فنی‌شان و تماشاگران برای رنگ محبوب‌شان، اما داور، با سوتی کوچک و پرچمی در دست، تنها مأمور اجرای عدالت است؛ بی‌آنکه تشویقی بگیرد یا حتی گاهی حقِ اشتباه انسانی‌اش پذیرفته شود.
در فوتبال ایران، قضاوت همواره مسیری پر از سختی بوده است. از داوران باسابقه‌ای چون سعید مظفری‌زاده، علیرضا فغانی و محسن ترکی گرفته تا داوران جوانی که این روزها سوت می‌زنند، همه در معرض شدیدترین فشارهای روانی، رسانه‌ای و حتی تهدیدات هواداری قرار داشته‌اند. با این وجود، نام ایران در سطح بین‌المللی، با داورانی چون علیرضا فغانی در جام‌جهانی و المپیک و سایر تورنمنت‌های بزرگ، بارها درخشیده که نشانی روشن از جایگاه قضاوت ایرانی در فوتبال جهان است.
داوران ایرانی در سال‌های اخیر، با کمبود امکانات آموزشی، فشارهای اقتصادی و حتی بی‌مهری ساختار مدیریتی فوتبال دست‌وپنجه نرم کرده‌اند، اما هنوز هم هر هفته، با بیشترین تلاش برای کمترین اشتباه ممکن، ۹۰ دقیقه پرتنش را مدیریت می‌کنند؛ آن‌هم در شرایطی که گاه یک تصمیم، می‌تواند سرنوشت قهرمانی یا سقوط تیمی را تغییر دهد.
روز جهانی داور بهانه‌ای است برای یادآوری این واقعیت که فوتبال بدون داور، به میدان بی‌قانونی بدل می‌شود. همان‌طور که فیفا بارها تأکید کرده؛ عدالت در زمین، تنها به اندازه سوتی است که در دستان یک داور نواخته می‌شود.
روز جهانی داور، بهانه‌ای شد تا به‌سراغ یکی از چهره‌های باتجربه و بادانش در حوزه قضاوت و ارکان فوتبال برویم؛ علی دهقانی‌سانیج که سال‌ها در فوتبال ایران و حتی سوپرلیگ مالزی سابقه قضاوت داشته است و سوابق داخلی و بین‌المللی بسیار متعددی حوزه‌های مختلف ورزش، مخصوصا فوتبال داشته و در حال حاضر نیز کارشناس و نماینده استانداردسازی فدراسیون فوتبال در ورزشگاه‌ها به‌شمار می‌رود، در گفت‌وگویی متفاوت با ایسنا، در رابطه با امر قضاوت، داوری و مسائل پیرامون آن که کمتر کسی متوجه‌اش شده و به آن اهمیت می‌دهد، برویم. مشروح گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید؛
ایسنا- به‌نظر شما چه چیزی باعث می‌شود فردی به سمت قضاوت و داوری برود و بزرگ‌ترین انگیزه او برای انتخاب این مسیر چیست؟
قطعاً هر چیزی که باشد پول نیست. همه کسانی که می‌خواهند وارد داوری شوند، می‌دانند در این حوزه پولی وجود ندارد، مگر آن‌که به مدارج بالای بین‌المللی برسند که البته آن هم مسیر بسیار سختی دارد. از چند ده‌هزار نفری که در رده‌های مختلف داوری می‌کنند، فقط حدود ۱۰ نفر می‌توانند به‌عنوان داور بین‌المللی منصوب شوند؛ هشت نفر به‌عنوان داور و ۱۰ نفر به‌عنوان کمک‌داور بین‌المللی. اگر چهار داور فوتسال و چهار داور ساحلی را هم اضافه کنیم، باز هم این عدد چندان بزرگ نمی‌شود، بنابراین کسی که وارد داوری می‌شود باید مسیر پرپیچ‌وخمی را طی کند تا به قله یعنی لیست بین‌المللی برسد، اما جذابیت‌هایی هم دارد، مثلاً اینکه به‌عنوان یک داور، ۲۲ بازیکن و حدود ۳۰ تا ۴۰ نفر کادر و بازیکنان ذخیره موظف‌اند از داور تبعیت کنند و او حاکم بلامنازع زمین در ۹۰ دقیقه است. از سوی دیگر، ارتباطات خوبی می‌توانید در فوتبال برقرار کنید؛ چه با بدنه مدیریتی فوتبال و چه با افراد مختلف که می‌تواند در بخش‌های دیگر زندگی کمک‌کننده باشد. دوستان متفاوتی در حوزه‌های مختلف پیدا می‌کنید که بیرون از زمین به تو یاری می‌رسانند. حتی مورد توجه قرار گرفتن در رسانه یا بین اقوام، دوستان، آشنایان و همکاران یا شهرت در شهر محل زندگی هم جذابیت خاص خودش را دارد و گاهی مسیرهای بسته را برایت باز می‌کند، همچنین اعزام شدن از شهری به شهر دیگر یا از کشوری به کشور دیگر هم بخشی از جذابیت داوری است.
با این حال، چاشنی علاقه بسیار پررنگ‌تر از همه این‌هاست. کسی که می‌خواهد داور شود باید عاشق و علاقه‌مند باشد.
ایسنا- وضعیت داوری فوتبال ایران از آخرین سال قضاوت شما تاکنون چه تغییراتی کرده است؟
من در سال ۱۳۹۴ به‌دلیل مصدومیت سنگین که خارج از زمین فوتبال برایم اتفاق افتاد، احساس کردم دیگر نمی‌توانم به نقطه‌ای که مدنظر داشتم برسم و به اجبار داوری را کنار گذاشتم. از آن زمان تاکنون فناوری‌های مختلفی وارد داوری شده است. در آن زمان پرچم‌های ویبره‌ای وجود داشت، بعد سیستم‌های رادیویی آمد که داوران با آن‌ها در تماس بودند. سپس فناوری خط دروازه اضافه شد، بعد VAR آمد و ارتقا پیدا کرد و حتی کمک‌داور نیمه‌خودکار ویدیویی به‌کار گرفته شد.
فناوری بسیار به داوری کمک کرده است، اما به‌نظر من در این موضوع زیاده‌روی شده است؛ زیرا بخشی از لذت فوتبال، مثل صحنه‌های بحث‌برانگیزی همچون هند، از فوتبال گرفته شده، البته برخی معتقدند عدالت بر همه چیز مقدم است، اما به هر حال جذابیت‌های سنتی فوتبال کم‌رنگ‌تر شده است.
ایسنا- چه دستاوردهایی در زمینه آموزش، استانداردسازی و استفاده از فناوری در داوری اتفاق افتاده و کجا هنوز کمبود داریم؟
وضعیت داوری در ایران، نسبت به سال‌هایی که ما قضاوت می‌کردیم، به‌نظر من هر سال عقبگرد کرده است. منظورم سیستم مدیریت داوری نیست، بلکه منظور عقبگرد نسل‌هاست. هم‌نسل‌های من یا اندکی جوان‌تر از ما مثل موعود بنیادی‌فر، پیام حیدری، بیژن حیدری، کوپال ناظمی و دیگرانی که الان لیگ برتر را قضاوت می‌کنند، همه یا هم‌دوره من بوده‌اند یا یکی دو سال جلوتر یا عقب‌تر. اگر این نسل هم کنار برود، به‌نظر من نسل قدرتمندی جایگزین آن نخواهد شد. یکی از دلایل مهم این است که ما از دل فوتبال وارد داوری شدیم. خود من دروازه‌بان بودم و بعد داور شدم. بسیاری از داوران نسل‌های قبل نیز بازیکن بودند و به همین دلیل به فوتبال اشراف کامل داشتند، اما اکنون نسلی وارد داوری می‌شود که فوتبال بازی نکرده و شناخت عمیقی از بازی ندارد.
از طرف دیگر، در گذشته وضعیت اقتصادی به این وخامت نبود. ما بسیاری اوقات رایگان داوری می‌کردیم یا یک سال و نیم بعد دستمزد می‌گرفتیم و برایمان اهمیت نداشت، اما اکنون شرایط اقتصادی افراد را دلسرد می‌کند و ادامه مسیر را برایشان سخت می‌سازد. به‌نظر من، در سال‌های آینده داوری ایران با چالش‌های جدی روبه‌رو خواهد شد و این می‌تواند پاشنه‌آشیل فوتبال ما باشد.
ایسنا- فشار رسانه‌ای، انتقاد هواداران و فدراسیون‌ها چه تأثیری روی داوران دارد؟
فشار رسانه‌ای معمولاً تأثیری مستقیم نداشته است. داورانی که می‌خواهند موفق باشند، اخبار رسانه‌ها را دنبال نمی‌کنند. خوشبختانه زمانی که ما قضاوت می‌کردیم شبکه‌های اجتماعی مثل تلگرام، اینستاگرام یا واتس‌اپ وجود نداشت. نهایتاً برنامه ۹۰ و روزنامه‌ها تأثیرگذار بودند و فضای منطقی‌تری وجود داشت، اما امروز شرایط فرق کرده است. هنوز سوت نزده‌ای، صحنه از ۱۰ زاویه در شبکه‌های اجتماعی دست‌به‌دست می‌شود و قضاوت‌ها شروع می‌شود. این فشارها شاید در لحظه قضاوت تأثیر نگذارد، اما بعد از بازی داور را تحت فشار قرار می‌دهد. گاهی حتی خانواده داور هدف فحاشی قرار می‌گیرند که اصلاً درست نیست.
ایسنا- به‌نظر شما، مهم‌ترین دلایل اشتباهات داوری در لیگ ایران چیست و چه راه‌هایی برای بهبود وجود دارد؟
با وجود VAR، احتمال اشتباه کمتر شده است، اما داوران همیشه در مضیقه بوده‌اند؛ چه از نظر مکان تمرین و چه تأمین وسایل ضروری مثل کفش. به‌ویژه داوران لیگ‌های پایین‌تر با مشکلات زیادی مواجه‌اند.
دستمزد داوران افزایش یافته، اما هنوز بسیار کمتر از دیگران در فوتبال است. نمی‌گویم باید به اندازه بازیکنان پول بگیرند، اما اینکه دریافتی یک داور لیگ برتری از نفر سوم تدارکات یک تیم کمتر باشد، واقعاً مناسب نیست. باید بودجه‌ای برای آموزش داوران، ارتقای شرایط تمرین و تأمین تجهیزات آن‌ها در نظر گرفته شود، همچنین تعدد بالای داوران در لیست‌های مختلف باعث می‌شود فرصت قضاوت هر نفر کمتر شود و این کاهش تجربه عملی، منجر به افزایش اشتباهات خواهد شد.
ایسنا- اگر امروز یک داور جوان با انگیزه به شما مراجعه کند، چه نصیحتی به او دارید؟
اول از او می‌پرسم دنبال چه‌چیزی است. اگر پاسخ مناسبی نداشته باشد، قطعاً توصیه می‌کنم مسیر دیگری انتخاب کند و عمرش را صرف این کار نکند. افراد باید هدف روشن و منطقی داشته باشند، نه اینکه با اهداف کوچک یا غیرقابل دسترس، زمان و زندگی خود را هدر دهند.
ایسنا- بزرگ‌ترین یادگیری شما از دوران داوری چه بود؟ و چه چالش‌هایی به‌یادماندنی داشتید؟
بزرگ‌ترین یادگیری من، توانایی تصمیم‌گیری سریع و درست در کوتاه‌ترین زمان بود، همچنین آگاهی کامل از محیط اطراف و توانایی تحلیل لحظه‌ای، از مهم‌ترین دستاوردهای داوری بود.
چالش‌های من عمدتاً مربوط به زمین‌های ناهموار بود که دوبار باعث آسیب‌دیدگی‌ام شد و چند ماه از داوری دور ماندم.
ایسنا- اگر به دوران قضاوت برگردید، چه چیزی را تغییر می‌دادید؟
قطعاً عدالت مدیران را تغییر می‌دادم. واقعاً در زمان ما ناعدالتی‌هایی وجود داشت که بسیاری به‌خاطر آن آسیب دیدند.
ایسنا- یک داور چه نقش و مسئولیتی در فوتبال دارد که هیچ‌کس دیگر نمی‌تواند ایفا کند؟
نقش داور اجرای عدالت، مدیریت مسابقه و کنترل نزدیک به ۵۰ تا ۶۰ نفر بازیکن و مربی و ذخیره در ۹۰ دقیقه است. او باید بازی را مدیریت کند، اجازه ندهد بازی از کنترل خارج شود و از مسابقه صیانت کند.
ایسنا- حس و تجربه لحظه‌ای که باید یک داور تصمیم مهمی بگیرد، چیست؟
وحشتناک‌ترین و پر استرس‌ترین لحظه برای من، زمانی بود که به‌خاطر یک تصمیم درست یا اشتباه، تماشاگران یک تیم شروع به توهین و فحاشی می‌کردند.
باید آن خشم و انرژی منفی را کنترل می‌کردم تا روی تصمیم‌هایم تأثیر نگذارد. حتی اگر خطایی را ندیده بودم، باید بلافاصله فراموش می‌کردم تا تصمیمات بعدی تحت تأثیر قرار نگیرد.
ایسنا- چه چیزی باعث می‌شود داوران با وجود فشارها و سختی‌ها ادامه دهند؟
مدیریت مسابقه، حضور در پخش زنده که میلیون‌ها نفر ببینند و رسیدن به درجات بین‌المللی و قضاوت در خارج از کشور، از انگیزه‌های اصلی است.
ایسنا- به‌عنوان کسی که سال‌ها داوری کرده‌اید، چه چیزی در ذهن تماشاگران و بازیکنان بیش از همه برای داور مهم است؟
شناخته شدن به‌عنوان یک داور عادل و قاطع. اینکه بازیکنان و تماشاگران بدانند تصمیماتت بدون غرض است، حتی اگر اشتباه کرده باشی.
ایسنا- فکر می‌کنید مردم چقدر می‌توانند خودشان را جای داور بگذارند و فشارهای او را درک کنند؟
مردم اصلاً نمی‌توانند. اگر لحظه‌ای خود را جای داور می‌گذاشتند، هیچ‌وقت توهین نمی‌کردند. آن‌ها نمی‌دانند تصمیم‌گیری هم‌زمان با دویدن، دیدن و اجرا در یک صدم ثانیه چه فشاری دارد.
ایسنا- چه ویژگی‌های شخصیتی برای داور شدن ضروری است؟
مدیریت و توانایی اجرای عدالت، دو نکته اساسی برای داور شدن است.
ایسنا- اگر فلسفه داوری را در یک جمله توضیح دهید، چیست؟
فلسفه داوری این است که حق کسی پایمال نشود و هر تیم حقش را به‌طور عادلانه در زمین به دست آورد. داور فقط باید شرایط را برای این امر فراهم کند.
ایسنا- چه چیزی در قضاوت به یک داور بیشترین لذت و رضایت را می‌دهد؟
اینکه بازی را به بهترین شکل شروع و به عالی‌ترین شکل به پایان برسانی، بدون آن‌که حقی ناحق شده باشد و دیگران هم از قضاوتت لذت برده باشند.
انتهای پیام
نظرات