پاییز، امسال در قامت نمادی از چالش‌های زیست‌محیطی و اقتصادی ظاهر شده است. گرانی بی‌سابقه میوه‌های پاییزی، از انار سرخ و دانه‌دارش گرفته تا سیب‌های ترش و شیرینش، نه تنها کام مصرف‌کنندگان را تلخ کرده، بلکه تصویری نگران‌کننده از شکاف فزاینده میان تولید و توان خرید مردم ترسیم می‌کند. کاهش ۸درصدی کلی محصولات باغی در خراسان رضوی، که به دلیل بحران آب، انرژی و تغییر اقلیم رخ داده، تنها نوک کوه یخی است که بر سر سفره‌های ما سایه افکنده است.

این کاهش تولید، حاصل تابستان‌های سوزان‌تر، زمستان‌های بی‌برف‌تر و از همه مهم‌تر، خاموشی‌های مکرر چاه‌های کشاورزی است؛ معضلی که حیات درختان را به لبه پرتگاه کشانده و حاصل سال‌ها تلاش باغداران را در معرض نابودی قرار داده است. در این میان، مسئولان صنفی نیز بر این نکته صحه می‌گذارند که گرانی محصولات داخلی، نه از نوسانات نرخ ارز، بلکه از کاهش شدید تولید نشأت می‌گیرد. این اعتراف، زنگ خطری است که نشان می‌دهد ریشه‌ مشکلات، نه در بازارهای جهانی، که در دل سیستم تولید داخلی نهفته است.

در خراسان رضوی، انار که روزگاری با سهم بیش از ۱۳ درصدی از تولید ملی، مایه فخر استان بود، اکنون با کاهش این سهم به ۸درصد، شاهد تلخی کاهش تولید و کیفیت است. آفتاب‌سوختگی، شوری آب و کمبود انرژی، سایه‌ای شوم بر باغات انار افکنده‌اند. سیب نیز از این قاعده مستثنی نیست؛ کاهش ۹ درصدی سطح زیر کشت و تولید ۱۸۰ هزار تنی در برابر ۲۱۰ هزار تن سال گذشته، باغداران را به سمت تغییر الگوی کشت و حذف باغات قدیمی سوق داده است. این تغییر، خود گواهی بر عدم پایداری روش‌های سنتی در برابر فشارهای اقلیمی و اقتصادی است.

اما پیامدهای این کاهش تولید، تنها به باغداران محدود نمی‌شود. قدرت خرید مردم به شدت کاهش یافته و آن‌ها ناچار به روی آوردن به میوه‌های درجه دو و ارزان‌تر شده‌اند؛ تغییری که نشان از تلاش برای بقا در شرایط اقتصادی دشوار دارد. 

این گرانیِ بی‌سابقه میوه‌های پاییزی، تنها یک معضل اقتصادی نیست؛ بلکه آینه‌ای است که کاهش قدرت خرید جامعه را به تصویر می‌کشد؛ انتخاب‌ها محدودتر و لذت‌های ساده پاییزی به خاطراتی دور بدل می‌گردند. وقتی هزینه خورد و خوراک اصلی، بخش عمده‌ای از درآمد خانوار را به خود اختصاص می‌دهد، دیگر جایی برای طعم‌های دلپذیر پاییزی، که زمانی بخشی جدایی‌ناپذیر از فرهنگ غذایی ما بود، باقی نمی‌ماند. این واقعیتی تلخ است که در سایه انبوه محصولات پاییزی در میادین و باغ‌ها، اما با قیمتی گزاف در دسترس مصرف‌کننده نهایی قرار می‌گیرد؛ واقعیتی که ضرورت بازنگری در زنجیره تأمین، توزیع و سیاست‌گذاری‌های حمایتی را بیش از هر زمان دیگری فریاد می‌زند.

با وجود اینکه مسئولان اتحادیه بارفروشان مشهد از فراوانی میوه در میادین بار و متعادل شدن قیمت صیفی‌جات خبر می‌دهند، اما این فراوانی نسبی، نمی‌تواند واقعیت تلخ کاهش تولید و افزایش هزینه‌های سرسام‌آور را پنهان کند. کاهش برداشت از ۲۰ تن به ۸ تن در هر هکتار، همراه با دو برابر شدن هزینه‌های کارگری، حمل و نقل و بسته‌بندی، چرخه‌ گرانی را تکمیل کرده است. این وضعیت، سوالی اساسی را پیش روی مسئولان قرار می‌دهد؛ تا زمانی که ریشه‌های بحران آب، انرژی و تغییر اقلیم در بخش کشاورزی حل نشود، آیا می‌توان انتظار ثبات و فراوانی در بازار میوه‌های پاییزی و در نهایت، سلامت اقتصادی سفره‌ خانواده را داشت؟ 

افزایش قیمت میوه‌های پاییزی 

در این خصوص محمد قنبری شکوه رئیس اتحادیه بارفروشان مشهد در بررسی وضعیت بازار میوه‌های پاییزی در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: در سال جاری، میوه‌های پاییزی به طور میانگین با افزایش ۱۰۰ درصدی نسبت به سال گذشته مواجه شده‌اند. این افزایش قیمت به وضوح ناشی از کمبود تولید است و نه نرخ ارز. در واقع، اگرچه صادرات میوه‌ها می‌تواند بر قیمت‌ها تأثیر بگذارد، اما در حال حاضر صادرات ما در این بخش چندان چشمگیر نیست و بنابراین نرخ ارز تأثیر چندانی بر قیمت میوه‌های داخلی ندارد.

وی افزود: تنها در مورد میوه‌های استوایی مانند موز و آناناس که به صورت وارداتی و با پایه دلار وارد می‌شوند، افزایش قیمت دلار می‌تواند بر قیمت تمام شده آن‌ها تأثیر بگذارد. به عنوان مثال، با افزایش قیمت دلار، قیمت موز نیز به طور مستقیم افزایش می‌یابد اما در مورد میوه‌های داخلی، تنها در صورتی که صادرات قابل توجهی وجود داشته باشد، می‌توان گفت که نرخ دلار بر قیمت‌ها تأثیرگذار است. در حال حاضر، صادرات میوه‌های استان به حدی نیست که بتواند علت گرانی آن‌ها را نرخ دلار دانست.

کاهش قدرت خرید و روی آوردن به میوه‌های درجه دو

قنبری شکوه با بیان اینکه قدرت خرید مردم برای خرید میوه‌های درجه یک کاهش یافته و آن‌ها به سمت میوه‌های درجه دو روی آورده‌اند، تصریح کرد: این تغییر در الگوی خرید و افزایش قیمت‌ها، حجم خرید میوه‌ها به شدت کاهش یافته است.

وی به تحلیل وضعیت بازار میوه‌هایی همچون نارنگی، سیب درختی و گلابی پرداخت و گفت: در خصوص نارنگی، باید اشاره کرد که ما به شدت به استان‌های همجوار شمالی وابسته هستیم و قیمت‌های بالای این میوه در مراکز توزیع به دلیل همین وابستگی است. در مورد سیب درختی، در حال حاضر شاهد جمع‌آوری سیب‌هایی هستیم که از شهرستان‌های نزدیک به ما، مانند درگز، کلات، نیشابور و چناران، به بازار عرضه می‌شوند. این میوه‌ها به عنوان تازه‌خوری به میادین عرضه می‌شوند و قیمت سیب درختی در حال حاضر به طور نسبی متعادل شده است. قیمت سیب درختی درجه یک در میادین حدود ۱۰۰ هزار تومان است، در حالی که قیمت پایه آن به ۳۰ هزار تومان می‌رسد. 

قنبری شکوه عنوان کرد: باید توجه داشت که سیب‌های ممتاز که به عنوان میوه‌های لوکس شناخته می‌شود، به دلیل کمبود عرضه، در قیمت‌گذاری ما لحاظ نمی‌شوند و تنها درصد بسیار کمی از بازار را تشکیل می‌دهند. در مورد گلابی، قیمت‌ها کمی بالاتر است، زیرا در حال حاضر برداشت گلابی از درختان به پایان رسیده و کشاورزان این میوه‌ها را به سردخانه‌ها منتقل می‌کنند که شامل هزینه‌های جانبی زیادی است. به همین دلیل، قیمت گلابی در بازار از اسپادانا بالاتر است. همچنین، تولید گلابی درگزی امسال حدود ۳۰ درصد نسبت به سال گذشته کاهش یافته است. در نهایت، تولید سیب درختی نیز به طور خوشبینانه حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد کاهش یافته است. با این حال، در حال حاضر سیب درختی به وفور در میادین موجود است و قیمت‌ها به طور نسبی متعادل شده‌ است.

رئیس اتحادیه بارفروشان مشهد با بیان اینکه در حال حاضر، میوه به اندازه کافی در بازار موجود است و هیچ‌گونه کمبودی احساس نمی‌شود، خاطرنشان کرد: با این حال، باید به این نکته توجه کرد که افزایش قیمت‌ها ناشی از کاهش تولید به دلیل خشکسالی و قطعی برق چاه‌های موتور است. دلیل اصلی گرانی محصولات کشاورزی، کاهش چشمگیر در میزان تولید محصول در هر هکتار از زمین‌های کشاورزی است. به عنوان مثال، کشاورزی که قبلاً از یک هکتار باغ ۲۰ تن محصول برداشت می‌کرده، اکنون فقط ۸ تن محصول از همان زمین برداشت می‌کند که نشان‌دهنده کاهش ۱۲ تنی در تولید است. همچنین علاوه بر این، هزینه‌های جانبی و کارگری به شدت افزایش یافته است. کرایه‌ها، بسته‌بندی میوه و هزینه کارگر به دو برابر رسیده است. این افزایش هزینه‌ها به طور مستقیم بر قیمت جمع‌آوری میوه تأثیر می‌گذارد و در نتیجه، قیمت‌ها در سطح عرضه نیز افزایش می‌یابد. مردم به وضوح این گرانی‌ها را در بازار احساس می‌کنند و دلیل اصلی آن نیز همین افزایش هزینه‌ها است.

بازار میوه از نظر عرضه مشکلی ندارد/ متعادل شدن قیمت صیفی‌جات

وی ادامه داد: به عنوان مثال، اگر سیب درختی با قیمت ۳۰ هزار تومان به فروش برسد، در واقع این قیمت تنها مربوط به هزینه‌های جمع‌آوری و بسته‌بندی است. حتی اگر میوه به صورت رایگان به کسی داده شود تا جمع‌آوری و بسته‌بندی کند، باز هم هزینه‌های جمع‌آوری و حمل و نقل به ۳۰ هزار تومان می‌رسد. بنابراین، اگر قیمت سیب به ۵۰ هزار تومان برسد، تنها ۲۰ هزار تومان از آن به کشاورز و هزینه‌های فروش مربوط می‌شود. در واقع، اگر میوه‌ای زیر ۳۰ هزار تومان داشته باشیم، برای کشاورز از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نخواهد بود.

رئیس اتحادیه بارفروشان مشهد با بیان اینکه با این وجود، در حال حاضر میوه‌ها به حد نرمال رسیده‌اند و بازار از نظر عرضه هیچ مشکلی ندارد، تاکید کرد: در مورد صیفی‌جات، خیار که در گذشته گران بود، اکنون ارزان‌تر شده و قیمت کلم سالادی و کاهو نیز به حالت عادی برگشته است. همچنین، قیمت هندوانه و خربزه که به دلیل گرمای هوا افزایش یافته بود، اکنون متعادل شده است. در کل، میادین بار میوه فراوانی دارند و هیچ کمبودی در بازار احساس نمی‌شود. با وجود چالش‌های موجود، وضعیت بازار میوه به طور کلی رضایت‌بخش است و میوه‌ها به اندازه کافی برای تأمین نیازهای بازار در دسترس هستند.

کاهش ۸ درصدی تولید محصولات باغی استان به دلیل بحران آب، انرژی و تغییر اقلیم 

محمد رجب‌زاده، مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی نیز در گفت‌وگو با ایسنا به تشریح وضعیت تولید میوه‌های پاییزی استان پرداخت و اظهار کرد: با توجه به تشدید تغییرات اقلیمی نظیر کاهش نزولات آسمانی، افزایش دما در طول فصل رشد و به مراتب افزایش نیاز آبی باغات و از طرفی کاهش حجم آب مورد نیاز باغات به دلیل خاموشی‌های مکرر چاه‌های کشاورزی، پیش‌بینی می‌شود میزان تولید محصولات باغی کاهش حدود ۸درصدی نسبت به سال گذشته داشته باشد.

وی با بیان اینکه در حال حاضر سطح زیرکشت انار در کشور حدود ۹۰ هزار هکتار با متوسط تولید سالیانه یک میلیون و ۳۰۰ هزار تن است، افزود: عمده استان‌های تولیدکننده انار یزد، خراسان رضوی، مرکزی، اصفهان، سمنان و تهران است. سطح زیرکشت انار استان حدود ۶۷۰۰ هکتار است. از این مقدار ۶۵۰۰ هکتار شامل باغات بارور و ۲۰۰ هکتار باغات غیر بارور است. میزان متوسط تولید انار استان ۷۰ هزار تن است. حدود ۸درصد تولید انار کشور در خراسان رضوی تولید می‌شود که در سال‌های گذشته این میزان به بیش از ۱۳ درصد رسیده است. شهرستان‌های عمده انار استان مه‌ولات، بجستان، کاشمر، خلیل آباد، بردسکن و تا حدودی رشتخوار و سبزوار است. 

 باغات انار؛ از گرمای شدید تا ناترازی انرژی

رجب‌زاده به مشکلات باغات انار و تولیدکنندگان این استان اشاره کرد و گفت: تغییر اقلیم، آفتاب شدید و تابستان‌های گرم و خشک و طولانی، ناترازی انرژی، قطعی برق چاه‌های کشاورزی، افت آب‌های زیرزمینی و کاهش کیفی آن‌ها، خشک شدن و یا کاهش شدید دبی قنوات و چاه‌های کشاورزی، شور و قلیا شدن برخی آن‌ها به دلیل تغییرات اقلیم سنوات اخیر، خسارت سرمای زودرس پاییزه و دیررس بهاره و افزایش هزینه تولید به دلیل افزایش قیمت نهاده‌ها از جمله این مشکلات است.

مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی به تشریح مهم‌ترین راهکارهای پیشگیری از خسارات و بلایای آسمانی و تغییرات اقلیمی، پرداخت و عنوان کرد: جهت پیشگیری از خسارت تگرگ در اوایل تا اواسط فصل بهار کاربرد سامانه ضد تگرگ در محل باغات است که تاکنون بیش از ۷۰ دستگاه با مشارکت و تشویق باغداران در نقاط مختلف نصب و راه‌اندازی شده است. همچنین ایجاد سایبان در روی باغات به دلیل آفتاب شدید و افزایش دما در طول فصل رشد، ضمن پیشگیری از آفتاب‌سوختگی و کاهش کیفیت میوه، از تبخیر و تعرق هم از سطح گیاه و هم از سطح زمین تا حدود زیادی جلوگیری می‌کند.

رجب زاده ادامه داد: این یکی از مهم‌ترین اقداماتی است که به کلیه باغداران توصیه می‌شود از نصب شید و یا توری روی باغات خود استفاده کنند. همچنین برای جلوگیری از سرمازدگی در باغات انار خصوصاً نوع سرمای تشعشعی زمستانه، استفاده از سامانه ضد سرما یا چاهک معکوس و یا سایر وسایل گرمایشی در سطح باغات است. تغذیه مناسب و افزایش غلظت شیره گیاهی قبل و پس از برداشت محصول میزان تحمل به گرمای تابستان و سرمای زمستانه را در درختان انار به میزان قابل توجهی می‌تواند افزایش دهد.
وی مالچ و مواد ضد تعرق و پیشگیری از سرمای زودرس پاییزه را از دیگر راهکارها دانست و گفت: کاربرد مالچ‌ها در سطح خاک و پاشش مواد ضد تعرق در سطح گیاه می‌تواند تا حدود زیادی از خسارت آفتاب جلوگیری کند، همچنین به موقع برداشت کردن محصول یعنی قبل از وقوع سرما (معمولا اواخر مهرماه و اوایل آبان ماه)، قطع به موقع آبیاری باغ در آخر فصل،عدم استفاده از کودهای ازته بیش از حد مورد نیاز درختان نیز پیشنهاد می‌شود.

کاهش ۹ درصدی سطح زیر کشت سیب؛ تغییر الگوی کشت

مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی به وضعیت باغات سیب پرداخت و بیان کرد: سطح زیرکشت باغات سیب ۱۳ هزار هکتار است و برآورد میزان تولید آن ۱۸۰ هزار تن است. میزان برداشت سیب در سال گذشته حدود ۲۱۰ هزار تن بوده که پیش‌بینی می‌شود در سال جاری به ۱۸۰ هزار تن برسد.دلیل کاهش عملکرد تولید سیب در استان، با توجه به وضعیت اقلیمی شامل تنش‌های دمایی، خشکسالی‌های شدید، کاهش نزولات آسمانی، قطعی برق چاه‌های کشاورزی و کاهش دبی آب چاه‌های کشاورزی است.

رجب زاده خاطرنشان کرد: برآورد می‌شود حدود ۹ درصد از سطح زیرکشت باغات سیب استان کاهش پیدا کرده و این به دلیل تغییر الگوی کشت به سمت محصولات باغی با درآمد بالاتر و ارقام جدید مانند آلو، انگور و گلابی است. میزان سطح زیرکشت باغات بارور سیب استان ۱۲ هزار و ۹۴۶ هکتار و باغات غیر بارور ۳۳۰ هکتار است. حدود ۲۰ درصد از سطح زیرکشت باغات سیب استان در چند سال اخیر بنا به دلایل فوق الذکر حذف شده است.

ناترازی انرژی؛ عامل کاهش کمی و کیفی محصول سیب

وی با بیان اینکه حدود ۸۵ درصد باغات استان تحت تاثیر ناترازی انرژی قرار گرفته، افزود: تنش‌های دمایی، خشکسالی‌های شدید، کاهش نزولات آسمانی، ناترازی انرژی، قطعی مکرر برق چاه‌های کشاورزی، کاهش دبی آب چاه‌های کشاورزی باعث شده که حدود ۹ درصد از سطح زیرکشت باغات سیب استان کاهش پیدا کرده است. ناترازی انرژی، قطعی مکرر برق چاه‌های کشاورزی، باعث طولانی شدن مدار آب در باغات شده که این موضوع یکی از دلایل کاهش عملکرد کمی و کیفی محصول در هکتار است.

رجب زاده به توصیه‌های جهاد کشاورزی به باغداران اشاره کرد و گفت: استفاده از سایبان در باغات، اجرای آبیاری نوین زیرسطحی، استفاده از ارقام جدید و پاکوتاه کشت بافتی، افزایش تراکم کشت، تبدیل باغات درجه سه و قدیمی به باغات درجه یک، کاربرد مالچ‌ها در سطح باغ و مواد ضد تعرق در سطح برگ درختان و تغذیه مناسب و اصولی باغات از جمله این توصیه‌ها هستند. در این راستا جهاد کشاورزی با برگزاری کلاس‌ها و کارگاه‌های آموزشی، آموزش‌های لازم را به کشاورزان جهت فائق آمدن با این مشکلات ارائه می‌دهد.

 کمبود آب، ناترازی انرژی، تغییر اقلیم و افزایش سرسام‌آور هزینه‌های تولید، تنها بخشی از دلایلی هستند که قیمت میوه‌های پاییزی را به مرز غیرقابل دسترس برای بسیاری از مردم رسانده‌اند. گزارش‌های میدانی و تحلیل‌های کارشناسانه نشان می‌دهد که اگر سیاست‌گذاری‌ها در حوزه منابع آب، انرژی و حمایت از تولید اصلاح نشود، نه‌تنها باید با گرانی میوه‌ها کنار بیاییم، بلکه باید خود را برای خالی‌تر شدن سفره‌ها آماده کنیم. پاییز امسال، زنگ هشداری است برای فرداهای کشاورزی؛ فرداهایی که در آن، میوه‌های رنگین پاییز شاید تنها در قاب خاطرات دیده شوند، نه در بشقاب‌های شب‌نشینی خانواده.

انتهای پیام