علیرضا کلانترمهرجردی، عضو هیات علمی دانشگاه علم و فرهنگ و عضو هیات علمی جهاد دانشگاهی در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به احیای سازوکار بازگشت خودکار تحریم‌ها (اسنپ‌بک) در جریان مجمع عمومی سازمان ملل گفت: غربی‌ها این اقدام را با طراحی‌ها و برنامه قبلی و هم‌زمان با اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل پیش بردند تا به‌گونه‌ای اعتبار، عزت و جایگاه جهانی ایران را خدشه‌دار کنند.
طراحی رسانه‌ای غرب برای اسنپ‌بک
وی با بیان اینکه موضوع اسنپ‌بک هم‌زمان با پوشش رسانه‌ای اجلاس سازمان ملل در صدر اخبار جهانی قرار گرفت، اظهار کرد: آن‌ها به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی کرده بودند که هم‌زمان با پایان اجلاس رسمی، خبر تصویب اسنپ‌بک منتشر شود و به همان میزان که اجلاس بازتاب داشت، اجرای این سازوکار هم بازتاب جهانی پیدا کند و اثر روانی خود را به همراه داشته باشد.
ریشه لغوی و حقوقی اسنپ‌بک
کلانترمهرجردی در توضیح ریشه لغوی این واژه افزود: اسنپ‌بک در جوامع مغرب زمین به نوعی کلاه لبه‌دار گفته می‌شود که اندازه آن ثابت است و سایز آن از طریق، بندی در پشت کلاه تعبیه شده کوتاه و بزرگ می شود؛ به این معنا که دارنده می‌تواند هر زمان بخواهد بدلخواه آن را کوچک یا بزرگ کند. غربی‌ها همین مفهوم را به حوزه حقوقی توافق برجام منتقل کردند؛ یعنی سازوکاری که هر زمان اراده کردند، می‌توانند شرایط را به وضعیت قبل بازگردانند.
گویی کلاهی، که بر سر ایران گذاشته شد
وی ادامه داد: به‌واقع اسنپ‌بک همان "کلاه لبه‌دار" برجام بود؛ کلاهی که طرف غربی به‌صورت یک‌طرفه برای خود تعبیه کرد تا هر زمان به این جمع‌بندی خودمانی رسید که ایران به تعهدات خود عمل نکرده است، آن را فعال کند! این موضوع ضعف اصلی یا به تعبیر من چشم اسفندیار برجام بود.
برجام ۱۰ ساله و راهبرد غرب
عضو هیات علمی دانشگاه علم و فرهنگ افزود: غربی‌ها برجام را به‌صورت یک دوره ۱۰ ساله دیدند و در این مدت تلاش کردند با مطالبات خود، کنش و واکنش ایران را به‌شدت تحت نظر بگیرند. هدف آن‌ها فریز کردن، خلع تکنولویک و عقیم کردن ایران در حوزه هسته‌ای بود و در کنار این دوره طولانی، تبصره‌ای قرار دادند که حتی در صورت پایبندی ایران، بتوانند به هربهانه شرایط قبض ایران را حفظ کنند.
بازگشت تحریم‌ها بدون اماره
کلانترمهرجردی با اشاره به فعال‌سازی اخیر اسنپ‌بک تصریح کرد: این اقدام غربی‌ها بدون هیچ‌گونه اماره و مستندات حقیقی یا گزارش رسمی انحراف از سوی نهاد متولی بین‌المللی صورت گرفت. در واقع، تنها با ادعا و بدون ارائه مدارک معتبر، ایران را متهم و زمینه تصویب حفظ و تقویت نظام تحریم‌ها را فراهم کردند.
کم توجهی به نخبگان؛ در مرحله پیش نویس سند نهایی
علیرضا کلانترمهرجردی، عضو هیات علمی دانشگاه علم و فرهنگ و جهاد دانشگاهی، با اشاره به پیامدهای طراحی‌های غرب در طول دهه گذشته گفت: آن‌ها ما را ده سال معطل کردند تا کنش و واکنش‌مان را در حوزه هسته‌ای تحت کنترل قرار دهند و در نهایت، با فراهم آمدن شرایط، سازوکاری ناعادلانه را علیه ما تداوم و مهاجه کنند.
وی با تأکید بر نقش ناکافی نخبگان در فرآیند طراحی و تایید برجام افزود: اگر در آن مقطع، مکانیسمی طراحی می‌کردیم که از اندیشه و خرد نخبگانی خودمان بهتر استفاده کنیم، می‌توانستیم نقاط قوت و ضعف توافق را دقیق‌تر تحلیل کنیم و سناریوهای و مقاصد احتمالی ۱۰ سال آینده را پیش‌بینی و جلوگیری کنیم.
برجام نه صرفاً توافقی فنی، که مسأله‌ای ملی و تمدنی بود
کلانترمهرجردی ادامه داد: قضیه هسته‌ای ایران صرفاً مساله فنی نیست؛ بر اساس مبانی دینی ما قرار نیست در شرایط معمول، هسته‌ای شدن را در بعد نظامی دنبال کنیم؛ بلکه هدف استفاده صلح‌آمیز از فناوری هسته‌ای در کشاورزی، پزشکی و صنعت و .. اعلام شده است. این معنا را همواره باید در تحلیل‌ها لحاظ می‌کردیم.
اتاق‌های فکر غربی و برنامه‌ریزی هدفمند
این استاد دانشگاه با بیان اینکه طراحی‌های غربی در اتاق‌های فکر انجام می شود، گفت: آن‌ها مفاهیم را پردازش شده بکار بستند؛ نه به‌صورت اتفاقی، بلکه با برنامه دقیق. حتی سازوکار اسنپ‌بک را طوری طراحی کردند که از رأی‌گیری عادی شورای امنیت، در روز موعود خارج باشد تا مانع نقش‌آفرینی حق وتو عضوی از اعضا شود.
اجرای شتاب‌زده و فقدان اجماع نخبگانی
کلانترمهرجردی افزود: ما در داخل تا حدی دچار هیجان و نوعی تصمیم‌گیری اجرایی شدیم — به‌جای آنکه با دوراندیشی و اجماع نخبگانی متن و مکانیسم ها را بررسی کنیم. این شتاب‌زدگی و فقدان اجماع، یکی از دلایل رسیدن ما به وضعیتی است که امروز با آن مواجهیم.
چشم‌انداز و امید به تدبیر مسئولان
وی در ادامه ابراز امیدواری کرد که با تدبیر مسئولان و توکل به خداوند متعال فضای غبارآلود کنونی مدیریت شود.
وی گفت: همان‌گونه که آن‌ها با اتاق‌های فکر جلو آمدند، ما هم باید از ظرفیت نخبگان برای بازپس‌گیری ابتکار عمل استفاده کنیم تا آثار و پیامدهای طراحی شده علیه کشور را خنثی یا کاهش دهیم.
تمرکز بر اقتصاد درون‌زا با محوریت نخبگان
عضو هیات علمی دانشگاه علم و فرهنگ، با اشاره به نقش نخبگان در شرایط جدید کشور گفت: فرصت فراهم شده تا در ایامی که به نام نخبگان نام‌گذاری شده است، واقعاً بر اقتصاد درون‌گرا و مقاوم تمرکز کنیم. نخبگان فکری و عملی جامعه می‌توانند در این مسیر به خودشکوفایی و کاهش وابستگی به خارج کمک کنند.
نخبگان؛ بازوی اصلی خودکفایی
وی افزود: تجربه نشان داده هر جا نخبه علمی فکری و اجرایی ما وارد عمل شده، خروجی مطلوبی حاصل شده است. نمونه‌اش مرحوم کاظمی‌آشتیانی که با اندیشه و همت خود، پژوهشگاه رویان را پایه‌گذاری کرد و موضوع جمعیت را سال‌ها پیش پیش‌بینی نمود و گامی موثر با همکاری متخصصان امر برداشت. چنین مصادیق در کشور ما کم نیست و نشان می‌دهد که نخبگان می‌توانند نقش کلیدی در کاهش وابستگی ایفا کنند.
بهره‌گیری از ظرفیت نخبگان دانشگاهی داخل کشور
کلانترمهرجردی با اشاره به چالش‌های حوزه فناوری گفت: ما در فناوری‌های روز باید تلاش جدی‌تری داشته باشیم. بسیاری از نخبگان دانشگاهی ما فکر و ایده‌های خود را به خارج از کشور می‌فروشند، در حالی‌که در داخل ایران زندگی می‌کنند. ما باید این افراد را شناسایی کرده و از ظرفیت آن‌ها در ارتقای فناوری‌های داخلی بهره ببریم.
فرصت برای ارتقای کیفیت تولیدات
وی ادامه داد: تحریم فرصتی ایجاد کرده تا با عزم نخبگان و اراده دولت، کیفیت کالاهای داخلی را ارتقا دهیم. ایران با نزدیک به ۹۰ میلیون نفر جمعیت، بازار مصرف بزرگی دارد و هزاران کارگاه تولیدی در کشور فعال هستند. امروز دیگر کمیت کافی نیست؛ رقابت‌پذیری و کیفیت باید هدف اصلی باشد.
پیوند فناوری هسته‌ای با دو حوزه راهبردی کشاورزی و دامپروری
این عضو هیات علمی خاطرنشان کرد: در کنار صنعت، حوزه کشاورزی و دامپروری نیز ظرفیت بالایی دارد. اگر فناوری‌های نوین، مانند فناوری هسته‌ای یا روش‌های نوین اضافه شود، تحولی جدی در این بخش ها ایجاد خواهد شد. این رویکرد می‌تواند بخشی از پاسخ ایران به شرایط تحریمی و نیازهای داخلی باشد.
انرژی؛ حوزه‌ای نیازمند توازن
کلانترمهرجردی در ادامه گفت: یکی از نکات اساسی که باید مورد توجه قرار گیرد، حوزه انرژی است. همان‌طور که دکتر پزشکیان تأکید کرده‌اند، کشور ما در تمامی حوزه‌های انرژی دچار عدم توازن است. نخبگان می‌توانند در اصلاح این عدم توازن و بهبود بهره وری نقش مؤثری داشته باشند.
مهرجردی با اشاره به شرایط اقتصادی و سیاسی کشور گفت: وقتی طرف مقابل در توافقات به تعهدات خود عمل نکرد، ما دلیلی برای ادامه پایبندی نداشتیم. به همین دلیل، در شرایط سخت باقی ماندیم و امروز نیز تنها راه این است که به همان نقطه اول بازگردیم. اگرچه این بازگشت هزینه‌های روانی و فشارهای جدیدی خواهد داشت، اما انتخاب دیگری برای ما باقی نگذاشته‌اند.
اقتصاد دیجیتال؛ ابزاری مهم در مقابله با تحریم
وی افزود: یکی از مهم‌ترین ابزارهای ما برای مقابله با تحریم‌ها، بهره‌گیری از اقتصاد دیجیتال است. ساختارهای سنتی اقتصادی دیگر پاسخگوی شرایط نیست و تنها راه دور زدن تحریم‌ها، طراحی و تقویت مکانیسم‌های نوین است. متخصصان و فناوران ما به‌خوبی می‌دانند چگونه می‌توانند با استفاده از فناوری‌های نوین، به‌ویژه رمزارزها و سازوکارهای مالی دیجیتال، تبادلات مالی را پیش ببرند. این موضوع نیازمند تمرکز اندیشگانی نخبگان و جلب مشارکت اندیشه‌های نو در طراحی ها است.
ضرورت توسعه دولت الکترونیک
مهرجردی با تأکید بر لزوم توسعه دولت الکترونیک خاطرنشان کرد: هدف این است که شهروندان بتوانند امور خود را با کوتاه فرآیند و شفاف پی گرفته و درسایه آن تعاملات اقتصادی با خارج از کشور نیز تسهیل شود. تجربه نخبگان می‌تواند در این مسیر به دولت کمک کند تا ساختاری کارآمدتر و هوشمندتر ایجاد شود.
نقش نخبگان در سیاست‌گذاری کلان کشور
وی استفاده از مشاوره نخبگان در تدوین سیاست‌های کلان کشور را یک ضرورت دانست و اظهار داشت: باید نخبگان را نه صرفاً برای ارزیابی سیاست‌ها، بلکه برای طراحی و تدوین سیاست‌های کلان به کار گرفت. حضور سرمایه عظیم نخبگانی می‌تواند کیفیت سیاست‌گذاری‌ها را ارتقا دهد و به خروج کشور از مشکلات کمک کند.
ارتقای تاب‌آوری ملی با اتکا به نخبگان
وی تصریح کرد: اصل ماجرا در شرایط کنونی، افزایش تاب‌آوری جامعه ایران است. بدون اتکا به نخبگان، این تاب‌آوری در عرصه‌های اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و فناورانه محقق نخواهد شد. جامعه ایران از سه بخش نخبگان ابزاری ، نخبگان فکری و عموم مردم تشکیل شده است. اگر این سه ضلع به‌درستی به‌کار گرفته شوند و نقد و نظرشان جدی گرفته شود، می‌توان نقش تعیین‌کننده‌ای در ارتقای تاب‌آوری ملی ایفا کرد.
ضرورت اتکا به اندیشه‌های راهبردی
مهرجردی با تأکید بر ضرورت اتکا به اندیشه‌های راهبردی گفت: ما بدون بهره‌گیری از فکر و خرد نخبگان نمی‌توانیم تاب‌آوری جامعه ایران را افزایش دهیم. اقدامات سطحی شاید برای مدتی کوتاه رضایت ایجاد کند، اما مثل یک مسکن موقت عمل می‌کند و به حل ریشه‌ای مشکلات نمی‌انجامد. تاب‌آوری پایدار فقط با تکیه بر اندیشه نخبگانی محقق خواهد شد.
نقش نخبگان در بازسازی سرمایه اجتماعی
وی افزود: یکی از چالش‌های اصلی کشور در شرایط کنونی، کاهش سرمایه اجتماعی است. بر اساس نتایج نظرسنجی‌ها، سطح رضایت عمومی مناسب نیست و همین امر موجب کاهش اعتماد و سرمایه اجتماعی شده است. در چنین شرایطی، نخبگان می‌توانند نقش تعیین‌کننده‌ای ایفا کنند؛ زیرا گروه‌های مرجع جامعه همچون اساتید، معلمان و پژوهشگران توانایی بیشتری در تبیین شرایط و تشریح وظایف اقشار مختلف جامعه دارند. صدای نخبگان معمولاً اثرگذاری بیشتری نسبت به صدای مستقیم دولت و سایر گروهها دارد و می‌تواند به بازسازی سرمایه اجتماعی کمک کند.
الزامات بهره‌گیری از ظرفیت نخبگان
مهرجردی در ادامه به الزامات تحقق این اهداف اشاره کرد و گفت: اگر بخواهیم از ظرفیت نخبگان به‌صورت عملی استفاده کنیم، مهم‌ترین پیش‌نیاز، بسترسازی مناسب است. تجربه کشورهای دیگر نشان می‌دهد که توسعه اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی زمانی محقق می‌شود که فضای مشارکت و اعتماد ایجاد شود. وقتی اعتماد بالا برود، نخبگان هم وارد میدان می‌شوند و ایده‌هایشان را عملیاتی می‌کنند.
فضای اعتماد و مشارکت نیازمند تقویت است
وی ادامه داد: یکی از نخستین گام‌ها برای بسترسازی، تقویت فضای اعتماد و طراحی فرایند مشارکت است. نخبگان باید مطمئن باشند که در یک فضای امن و شفاف فعالیت می‌کنند و نظراتشان شنیده می‌شود. نمی‌توان از آنان انتظار داشت مانند عموم جامعه تنها شنونده سیاست‌ها باشند. نخبگان به‌عنوان گروه مرجع، مطالبه‌گر هستند و دولت باید با گفت‌وگو و مشورت مستمر، اعتماد آنان را جلب کند.
مهرجردی در ادامه سخنان خود با اشاره به ضرورت حمایت مادی و معنوی از ایده‌های نخبگان اظهار کرد: یکی از مهم‌ترین اقداماتی که باید انجام شود، تأمین مالی مناسب برای ایده‌ها و ابتکارات نخبگانی است. متأسفانه ما برای بسیاری از امور هزینه می‌کنیم، اما وقتی پای اندیشه و تولید فکر به میان می‌آید، کمتر حاضر به سرمایه‌گذاری هستیم. در حالی‌که در کشورهای پیشرفته بالاترین حمایت ها را به اندیشکده‌ها اختصاص می‌دهد و از طریق آن‌ها راهبردهای کلان خود را تدوین می‌کنند. اگر ما نیز برای ایده و پژوهش ارزش مادی و معنوی قائل شویم، نخبگان انگیزه بیشتری برای مشارکت می یابند بسیاری از آنان ترجیح می‌دهند به دلیل این فرایند های دست‌وپاگیر وقت و انرژی خود را صرف نکنند. به همین دلیل، پیشنهاد می‌کنم دولت مسیری ویژه و تسهیل‌شده برای نخبگان ایجاد کند؛ چیزی شبیه به یک "دالان سبز" که خارج از ساختارهای تو در توی اداری باشد و امکان طرح ایده‌ها و پیشبرد آن‌ها را به‌سرعت فراهم کند.
مهاجرت پیامد بوروکراسی فرساینده
مهرجردی ادامه داد: واقعیت این است که نخبگان توان تحمل بوروکراسی فرساینده را ندارند و همین امر سبب خروج آن‌ها از کشور می‌شود. اگر چنین مسیری طراحی شود، می‌توانیم سرمایه‌های فکری خود را در داخل حفظ کنیم و از توان آنان برای حل مسائل کشور بهره ببریم.
ظرفیت نخبگان برای پیوند با بازارهای جهانی
وی در بخش دیگری از سخنان خود به نقش نخبگان در پیوند با بازارهای جهانی اشاره کرد و گفت: نخبگان به دلیل ارتباطات بین‌المللی و جایگاه علمی و اجتماعی خود، می‌توانند یکی از مهم‌ترین ابزارهای کشور برای اتصال به بازارها باشند. تجربه فروش نفت در گذشته نشان داد که افراد و واسطه‌ها می‌توانند نقش‌آفرین باشند؛ حال تصور کنید اگر از ظرفیت نخبگان در این مسیر استفاده کنیم، چه تأثیر گسترده‌ای در توسعه صنایع، تقویت صادرات و بازاریابی محصولات ایرانی خواهد داشت. نخبگان پرتحرک‌ترین نیروهای اجتماعی هستند و بسیاری از آنان ارتباطات علمی و اقتصادی گسترده‌ای با خارج از کشور دارند؛ این ظرفیت باید به‌درستی مدیریت و به کار گرفته شود.
ضرورت جلوگیری از خروج نخبگان تازه‌فارغ‌التحصیل
مهرجردی در ادامه با تأکید بر ضرورت جلوگیری از خروج نخبگان از کشور گفت: امروز بیش از آنکه به بازگشت نخبگان مهاجرت‌کرده بیندیشیم، باید تمرکزمان بر این باشد که نخبگان دانش آموخته، مخترعان، صاحبان اختراع و ایده‌های نو را از رفتن بازداریم. کسی که بهترین دانشگاه‌ها را پشت سر گذاشته و آماده ورود به بازار کار است، نباید از کشور خارج شود. لازم است نهادها و سازمان‌های علمی، پژوهشی و اقتصادی کشور مکانیسم‌هایی طراحی کنند که این نیروها را درگیر کرده و امکان ماندگاری و نقش‌آفرینی آن‌ها در جامعه ایران فراهم شود. این ماندگاری می‌تواند در آینده نزدیک به پیشرفت‌های چشمگیر برای کشور منجر شود.
روز ملی نخبگان؛ فرصتی برای عزم ملی
او با اشاره به اهمیت روز ملی نخبگان اظهار داشت: این روز نباید صرفاً به یک مراسم نمادین و تشریفاتی تبدیل شود، بلکه باید بهانه‌ای برای احیای عزم ملی و استفاده جدی از ظرفیت‌های نخبگان در حوزه‌های مدیریت اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی باشد. اگرچه تحریم‌ها واقعیتی جدی در جامعه ایران هستند، اما تجربه نشان داده است که با اتکا به توان نخبگانی می‌توان تهدیدها را به فرصت تبدیل کرد. نخبگان قادرند تولید داخلی را جهش دهند، فناوری‌های بومی را تقویت کنند و تاب‌آوری اقتصادی کشور را ارتقا بخشند. کلید این مسیر نیز در تعامل سازنده میان نخبگان ابزاری (مدیران و مسئولان) و نخبگان فکری (اندیشمندان و دانشگاهیان) نهفته است.
استفاده از ظرفیت نخبگان در حوزه فرهنگ
مهرجردی در ادامه با مروری بر تجربه فعالیت فرهنگی زیسته اش تصریح کرد: صادقانه اعتراف می‌کنم که در دوران مسئولیتم در حوزه فرهنگ، آن‌گونه که باید از ظرفیت نخبگان استفاده نکردیم و در این زمینه کوتاهی شد. با این حال، یکی از تأکیدات اصلی ما در آن دوره، عملیاتی کردن نقش نخبگان در فرآیند فکرسازی و تولید ایده‌های فرهنگی بود. تلاش کردیم نخبگان را بیش از پیش در پروژه‌ها و طرح‌های ملی فرهنگی جهاد دانشگاهی درگیر کنیم؛ چه در جایگاه داور، چه به‌عنوان مشاور و راهنما و چه به‌عنوان بازیگران اصلی در طراحی و برنامه‌ریزی فرهنگی.
مشارکت فعال دانشجویان در فرآیندها
وی افزود: در این مسیر تجربه جهاد دانشگاهی شکل دهی فعالیت ها از ایده تا عمل با محوریت دانشجویان است. به جای اینکه دیوانسالاری اداری برای آنان برنامه‌ریزی کنند، فرصت و بستر ایجاد کرده خودشان ایده بدهند، خودشان طراحی کنند و رویدادهایی را که علاقه‌مند بودند، پیگیری کنند. این رویکرد هم باعث افزایش حس مشارکت شد و هم خروجی‌های فرهنگی مؤثرتری به همراه داشت.
نقش محوری نخبگان در برنامه‌های فرهنگی
این در استاد دانشگاه بیان کرد:در یک سطح، نیروی نخبه همان دانشجویان دانشگاههای کشور هستند و در سطحی دیگر، اساتید، پژوهشگران و صاحب‌نظرانی که خارج از بدنه دانشجویی در نهاد علم فعالیت می‌کنند. تلاش کردیم در تمامی برنامه‌های فرهنگی جهاد دانشگاهی پیوستی برای مشارکت این دسته از نخبگان هم در قالب های مختلف داشته باشیم.
اردوهای دانشجویی؛ بهترین بستر تعامل و انتقال تجربه
وی با اشاره به اردوهای دانشجویی به‌عنوان یکی از ظرفیت‌های مؤثر جهاد دانشگاهی افزود: از گذشته، اردوهای دانشجویی بخشی از فعالیت‌های جهاد بود که تلاش شد آن را توسعه و شبکه‌بندی کنیم از جمله عناوین اردوهای فن فرهنگ و راه بلد بود. در این اردوها اساتید و محققان نیز حضور می‌یابند تا در تعامل مستقیم با دانشجویان، زمینه انتقال تجربه و اثرگذاری بیشتر فراهم شود. باور داشتیم که فضای اردو بهترین زمان برای تبدیل ایده‌ها و تأثیرگذاری نخبگان بر دانشجویان است؛ جایی که ارتباطات صمیمی‌تر شکل می‌گیرد و فضا از حالت رسمی کلاس درس فاصله می‌گیرد.
راه‌اندازی شبکه فرهنگی جهاد دانشگاهی
مهرجردی در ادامه به راه‌اندازی شبکه فرهنگی جهاد دانشگاهی و سامانه اطلس فرهنگی جهاد اشاره کرد و گفت: این سامانه ملی با هدف نشان دادن ارزیابانه هوشمند فعالیت‌های فرهنگی جهاد و شبکه ملی کشور و همچنین فراهم‌کردن امکان تحلیل و تبیین کنشگری ها طراحی شد از منظر صاحب نظران به‌عنوان یک کار نوین در حوزه داده‌محوری فرهنگی، تحسین شد. با این حال، هدف ما تحسین نبود، بلکه رفع یک ضعف جدی در نظام گزارش‌گیری فرهنگی و ستادی بود.
نقش نخبگان در مقاومت برابر تحریم‌ها
وی سپس با اشاره به نقش نخبگان در حوزه فناوری و صنعت گفت: مصادیق ارزشمندی در ایران وجود دارد که نشان می‌دهد اتکا به نخبگان توانسته کشور را در برابر فشار تحریم‌ها مقاوم سازد. نمونه بارز آن حوزه هوافضا است؛ جایی که متخصصان داخلی توانستند قطعات پیچیده را بومی‌سازی کرده و پرتاب موفق ماهواره را عملیاتی کنند. حتی در آخرین پرتاب ماهواره، یکی از نخبگان ما در واپسین لحظات نقص فنی مهمی را شناسایی و در کمتر از ۲۴ ساعت برطرف کرد که به موفقیت عملیات انجامید.
همچنین در حوزه ساخت پهپادهای پیشرفته، ایران با تکیه بر دانش بومی و اندیشه نخبگان توانسته به جایگاهی دست یابد که زبانزد جهانیان است.
دستاوردهای علمی و فناورانه ایران
کلانتر مهرجردی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به دستاوردهای علمی و فناورانه کشور گفت: زمانی حتی تصور ساخت پهپادهای پیشرفته برای ما دور از ذهن بود، اما امروز با اتکای به نخبگان داخلی توانسته‌ایم به فناوری‌هایی دست پیدا کنیم که در سطح جهانی مطرح هستند. این همان تجربه تبدیل تهدید به فرصت است که در بسیاری از حوزه‌ها برای ما تکرار شده است.
کاهش وابستگی با اتکا به نوآوری نخبگان
او افزود: در یک دهه اخیر، ایران در حوزه‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری بومی، به‌ویژه در نظام بانکی، ارتباطی و انرژی، توانسته وابستگی خود را به حداقل برساند. این مسیر بدون تکیه بر اندیشه و خلاقیت نخبگان ممکن نبود. باید توجه داشت که با سازوکارهای بوروکراتیک نمی‌توان از پس مشکلات برآمد؛ این نخبگان هستند که با نوآوری، راهکارهای مدیریتی و اقتصادی هوشمندانه طراحی کرده و حتی در شرایط تحریم، پلتفرم‌هایی برای دور زدن محدودیت‌ها ایجاد کردند.
نقش نخبگان در اکوسیستم سازی جدید
عضو هیات علمی دانشگاه علم و فرهنگ، نمونه این موفقیت‌ها را در شکل‌گیری کسب‌وکارهای نوین دانست و اظهار کرد: پلتفرم‌هایی مانند خرید کالا به شکل اینترنتی، علاوه بر تأمین نیازهای داخلی، اشتغال گسترده‌ای ایجاد کردند. امروز صدها هزار نفر به واسطه این پلتفرم‌ها شاغل هستند. همه این‌ها محصول ایده‌پردازی و نخبگی است که یک فکر را به طرحی ملی تبدیل کرده است. چنین الگوهایی نشان می‌دهد که اگر به نخبگان بها بدهیم، می‌توانند اکوسیستم‌های اقتصادی جدیدی خلق کنند.
تقویت سرمایه انسانی ثمره اعتماد به نخبگان
وی با بیان اینکه تقویت سرمایه انسانی و خود ملی، نیز ثمره اعتماد به نخبگان است، افزود: تا دو دهه قبل در حوزه تعمیر و نگهداری هواپیماها یا صنایع نفتی کاملاً وابسته به مشاوران خارجی بودیم، اما امروز در هیچ‌یک از این بخش‌ها نیاز به نیروی خارجی نداریم. این دستاورد، حاصل اتکا به ذهن و توان نخبگان ایرانی است.
مهرجردی ادامه داد: تجربه تاریخی ما نشان می‌دهد که هرگاه فضای مناسب برای فعالیت نخبگان فراهم شد، آنان با خلاقیت و دغدغه‌مندی توانسته‌اند بخشی از مسائل کشور را حل کنند. شاید همه نتایج ایده‌آل نبوده باشد، اما مسیر حرکت رو به جلو را هموار کرده است. بنابراین هرچه بیشتر از ظرفیت نخبگان استفاده کنیم، نظام اجتماعی و اقتصادی کشور پویاتر، شاداب‌تر و کارآمدتر خواهد شد.
فشاربین المللی و تقوبت شکوفایی و خلاقیت
وی با اشاره به تجربه دیگر تاریخ جامعه ایران گفت: ایرانیان در بزنگاه‌های تاریخی نشان داده‌اند که هرگاه فشارها افزایش یافته، توان شکوفایی و خلاقیت نیز بیشتر شده است. این یک ویژگی جامعه‌شناختی ملت ایران است که تهدیدها را به فرصت تبدیل می‌کند. اما در عین حال نباید از نیازهای معیشتی مردم غفلت کرد. همان‌طور که رهبر انقلاب تأکید کردند، مسئله امروز کشور، معیشت عموم جامعه است و باید در اولویت قرار گیرد.
کلانتر مهرجردی با تأکید بر ضرورت توجه به معیشت نخبگان گفت: اگر به ابتدایی‌ترین نیازهای زندگی آنان بی‌توجهی شود، امکان بهره‌گیری مؤثر از ظرفیت علمی و فکری این قشر از بین خواهد رفت. به گفته او، همان‌طور که رئیس‌جمهور نیز در مجلس اشاره کرد، در حوزه کالاهای اساسی نباید دغدغه باشد به نظرم در اولیات زندگی نباید جامعه را به دهک‌های مختلف تقسیم و اولویت‌های اولیه زندگی مردم را مشروط به جایگاه اقتصادی آنان کرد، بلکه دولت باید با استفاده از منابع عمومی، امکان دسترسی همه اقشار به نیازهای ضروری با قیمت مناسب را فراهم کند و در مورد مرفهین از مسیر های دیگر چون مالیات و .. جبران کند
وی افزود: نباید به نقطه‌ای برسیم که معیشت نخبگان در معرض خطر قرار گیرد؛ چرا که تولید فکر و ایده کار آسانی نیست و حمایت از آنان باید در دستور کار قرار گیرد. به باور این عضو هیات علمی جهاد دانشگاهی، مسئله نخبگان در بسیاری موارد متفاوت از عموم مردم است و تجربه کشورهای موفق نشان می‌دهد که برای این قشر باید حساب ویژه‌ای باز شود.
دانشگاه بسترساز گسترش جامعه نخبگانی
مهرجردی در ادامه با اشاره به ظرفیت‌های آموزش عالی کشور تصریح کرد: شبکه دانشگاهی ایران می‌تواند بستر گسترش جامعه نخبگانی را به سراسر کشور فراهم کند. اگر توانمندسازی علمی، هویت‌بخشی فرهنگی و آموزش باکیفیت دنبال شود، حتی می‌توان روزی را متصور بود که بخش قابل توجهی از جمعیت کشور در زمره نخبگان قرار گیرند و به‌عنوان لشکر اندیشه و اقدام به تولید ایده، نوآوری، فناوری و حل مسائل کشور بپردازند.
وی چهار راهکار اصلی برای حمایت از نخبگان برشمرد و گفت: حمایت عملی از نخبگان و نهادهای نخبه‌ساز؛ به‌ویژه توجه جدی‌تر دولت به ظرفیت‌های جهاد دانشگاهی به‌عنوان یک قرارگاه نخبه پرور. حذف بوروکراسی‌های دست‌وپاگیر اداری و طراحی دالان سبز ویژه نخبگان برای تسهیل فرایندهای اداری و جلوگیری از اتلاف وقت آنان. تقویت پیوند مستقیم میان دانشگاه و صنعت برای ارتقای کیفیت کالاهای تولیدی و افزایش توان صادراتی کشور. ایجاد محیطی امن و جذاب برای ماندگاری نخبگان و سپس فراهم کردن زمینه بازگشت آنان؛ چرا که به گفته او، تا زمانی که محیط مناسب برای ماندگاری نخبگان در داخل کشور ایجاد نشود، سیاست بازگرداندن نخبگان خارج‌نشین نتیجه‌بخش نخواهد بود.
مهرجردی در ادامه تأکید کرد؛ تجربه‌های موجود در حوزه‌های مختلف می‌تواند به‌عنوان الگو و پشتوانه‌ای مطمئن در اختیار سیاست‌گذاران قرار گیرد تا از ظرفیت نخبگان در مسیر پیشرفت کشور بهره‌برداری بیشتری صورت گیرد.
این استاد دانشگاه با اشاره به ضرورت حفظ و جذب نخبگان در شرایط فعلی کشور گفت: شرایط جدید، در واقع جدید نیست؛ چرا که طرف مقابل به تعهدات خود عمل نکرده و ما باید بر اساس اراده ملی، مسیر تقویت ظرفیت‌های داخلی را ادامه دهیم.
وی افزود: ایران با جمعیتی بیش از ۹۰ میلیون نفر و نقش کلیدی در بازارهای جهانی، نمی‌تواند تنها با ظرفیت‌های عادی نیازهای خود را پاسخ دهد و نگاه جهانیان به تولید، کالای ایرانی و نخبگان ما است.
وی تأکید کرد؛ ترکیب این اقدامات، همراه با اعتماد به نخبگان و واگذاری مسئولیت، می‌تواند چرخه خدمت به جامعه را فعال کرده و نقش نخبگان را در توسعه و حل مسائل کشور پررنگ‌تر کند.
مهرجردی تصریح کرد: دولت و نهادهایی مانند جهاد دانشگاهی باید با تبدیل تهدید تحریم به فرصت، زمینه ماندگاری نخبگان را فراهم کنند. تجربه زیسته و عملیاتی جهاد دانشگاهی می‌تواند به دولت در نگهداشت و کاربست نخبگان کمک کند. لازم است دولت ظرفیت ها را خوب شناسایی و حمایت کند.
انتهای پیام
نظرات