دکتر امیر حسین چیذری، استاد گروه اقتصاد کشاورزی دانشگاه تهران، در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به پژوهش دکتر وحیده انصاری، عضو هیأت علمی گروه اقتصاد کشاورزی دانشگاه تهران با عنوان «تحلیل بهره‌­وری نیروی ­کار در تولید گندم در استان­های مختلف ایران» اظهار کرد: در این پژوهش یکی از علل پایین بودن درآمد سرانه در بخش کشاورزی سطوح پایین بهره­‌وری نیروی­ کار در تولید محصولات این بخش از جمله گندم عنوان شده است. همین امر می‌­تواند یکی از علل اصلی پرداختن به اندازه‌­گیری بهره‌وری نیروی کار در تولید گندم و تعیین عوامل موثر بر آن جهت ارتقاء سطح بهره‌­وری این عامل جهت حل معضلات یاد شده باشد.

وی با بیان این‌که این مطالعه به اندازه‌­گیری بهره­‌وری نیروی­ کار و بررسی عوامل مؤثر بر آن در تولید گندم پرداخته است، گفت: چون مقدار تولید گندم آبی دو برابر گندم دیم بوده و بیشتر از گندم دیم تحت‌تأثیر نیروی کار است، این پژوهش بر گندم آبی متمرکز شده است.

این استاد گروه اقتصاد کشاورزی دانشگاه تهران، ادامه داد: از این‌رو در این مطالعه ابتدا بهره­‌وری جزئی از تقسیم عملکرد گندم آبی (کیلوگرم در هکتار) بر نیروی­ کار (نفر روز کار در هکتار) به‌طور مجزا در همه استان­ها و سپس بر اساس پهنه­‌بندی فائو در مناطق ده‌گانه ایران در طی دوره ۱۳۹۵-۱۳۷۹ اندازه‌­گیری شد.

روند افزایشی بهره‌وری نیروی کار در کشت گندم در کل کشور

چیذری خاطرنشان کرد: بر اساس نتایج به‌دست آمده، بهره‌­وری نیروی کار در کشت گندم در کل کشور و اغلب مناطق آن روندی افرایشی داشته است؛ اما متوسط بهره‌­وری طی دوره ۱۳۹۵- ۱۳۷۹ در مناطق مختلف متفاوت است.

وی افزود: پس از محاسبه بهره‌­وری نیروی کار در تولید گندم آبی، برای بررسی عوامل موثر بر بهره‌­وری نیروی­ کار از الگوهای مبتنی بر داده­‌های پنل (ترکیبی) استفاده شد. ابتدا ایستایی متغیرها در داده­‌های ترکیبی مورد آزمون قرار گرفت که نتیجه حاکی از ایستایی متغیرها بود.

مدیر قطب علمی کشاورزی کشور، تصریح کرد: سپس با استفاده از آزمون‌های اقتصادسنجی از جمله آزمون چاو و آزمون هاسمن مشخص شد که بهترین الگوی منطبق بر داده­‌های ترکیبی، الگوی اثرات ثابت با وجود متغیرهای مجازی مکان و دو متغیر شیب است.

چیذری گفت: براساس نتایج برآورد این الگو، متغیرهای درصد استفاده از بذر اصلاح شده، بارندگی سالیانه، درصد استفاده از ماشین ­آلات و دو متغیر شیب با عنوان تعداد دور آبیاری در مناطق ساحلی خزر و خوزستان، اثرات مثبت و معنی‌دار بر بهره‌وری نیروی ­کار داشته­ اند و تنها متغیر نهاده واسطه شامل کود و بذر رابطه منفی و معنی ­دار را با بهره‌­وری نیروی ­­کار در کشت گندم آبی نشان داد.

استان­های کرمانشاه، خوزستان و اردبیل دارای بیشترین بهره‌­وری نیروی­ کار

وی خاطرنشان کرد: بر اساس نتایج مطالعه، متوسط بهره­‌وری نیروی کار در کشت گندم آبی در میان استان­های کشور طی دوره ۱۳۹۵- ۱۳۷۹ متفاوت بوده، اما در کل کشور و اغلب مناطق آن، بهره­‌وری نیروی­ کار در طول زمان روند افزایشی داشته که به‌جز در مورد سه سال آخر، اغلب از روند کاهشی نیروی ­کار مورد استفاده در تولید ناشی شده است. استان­های کرمانشاه، خوزستان و اردبیل بیشترین بهره‌­وری نیروی­ کار و استان­های یزد، خراسان­ جنوبی و سیستان و بلوچستان کمترین بهره‌­وری نیروی­کار را درکشت گندم آبی داشته ­اند.

این استاد گروه اقتصاد کشاورزی دانشگاه تهران، با بیان این‌که در میان مناطق ده­گانه ایران نیز، طی همین دوره بطور متوسط منطقه خوزستان بیشترین و منطقه­ مرکزی خشک کمترین بهره‌­وری نیروی­­ کار را به خود اختصاص داده است، گفت: تفاوت­های موجود در بهره­‌وری نیروی­ کار در مناطق مختلف حاکی از آن است که همچنان پتانسیل افزایش بهره­‌وری در مناطق با بهره‌­وری پایین، بر اساس آنچه در مناطق دارای بهره­‌وری بالا مشهود است، وجود دارد. به‌علاوه از آنجا که تولید محصولات کشاورزی از جمله گندم، کاربر است، رشد بهره‌وری نیروی ­کار در خصوص این محصول می ­تواند رشد بهره‌­وری کل عوامل تولید را که از معیارهای سنجش رشد پایدار محسوب می ­شود، تحت‌تأثیر قرار دهد. از این‌رو نیاز به تدوین یک سیاست مشخص در زمینه افزایش بهره‌­وری نیروی ­کار در کشت گندم در همه مناطق ایران وجود دارد تا در سایه­ آن بتوان با تقویت بهره‌­وری کل عوامل تولید در راستای دستیابی به رشد پایدار حرکت کرد.

چیذری افزود: بر اساس نتایج بدست آمده مشخص شد که درصد استفاده از ماشین ­آلات بر بهره‌­وری نیروی­ کار اثر مثبت و معنادار قابل‌توجهی داشته است؛ اما اثر این متغیر بر عملکرد بی­ معناست. در بین مناطق مورد مطالعه نیز مشاهده شد که بیشترین درصد استفاده از ماشین ­آلات و کمترین استفاده از نهاده­ نیروی­ کار در طی مراحل مختلف تولید در استان خوزستان رخ داده است و این استان دارای بهره ­وری نیروی­ کار بالایی نسبت به سایر مناطق است. این امر، با توجه به رابطه­ جانشینی بین دو نهاده­ کار و ماشین­ آلات، حاکی از آن است که افزایش بهره­ وری عامل خاص نیروی­ کار دلالت بر استفاده از نهاده­ جانشین آن داشته، در حالی که منجر به بهبود عملکرد نشده است.

تأکید بر ضرورت مکانیزه شدن کشت گندم و استفاده از فناوری‌های نوین

وی تصریح کرد: بنابراین می ­توان چنین استنباط کرد که برخلاف باورهای عمومی، صرفا مکانیزاسیون و استفاده از فناوری‌های جدید ممکن است امری مثبت تلقی نشده و به افزایش تولید و عملکرد نینجامد، بلکه با جایگزینی آن به‌جای نیروی­کار حتی ممکن است به کاهش اشتغال منجر شده و معضل بیکاری را دامن بزند. این جانشینی تنها در صورتی مثبت قلمداد می‌شود که به کاهش هزینه ­های تولید منجر شود. از این‌رو توصیه می‍ شود که مکانیزه کردن کشت گندم و استفاده از فناوری ­های نوین با بررسی­ های اقتصادی بیشتر و منطبق با تکنولوژی تولید محصول و شرایط اقتصادی و اجتماعی حاکم بر منطقه انجام گیرد تا در راستای افزایش تولید و توسعه پایدار مفید واقع شود.

مدیر قطب علمی کشاورزی کشور، افزود: هم‌چنین نتایج این مطالعه نشان داد که درصد استفاده از بذر اصلاح شده اثر مثبت و معناداری بر بهره­‌وری نیروی­ کار در کشت گندم آبی داشته در حالی‌که اثر معناداری بر عملکرد این محصول نداشته است. این موضوع نیز مانند آنچه در خصوص ماشین ­آلات بیان شد، نشان‌دهنده جانشینی بین این نهاده ­هاست؛ به این معنی که بذر اصلاح شده جانشین نیروی ­کار شده است. این امر می­ تواند به این مفهوم باشد که هر چه درصد استفاده از بذر اصلاح شده بیشتر باشد، بدلیل تطابق این بذرها با شرایط منطقه، نیروی ­کار کمتری در مرحله کاشت و داشت مورد استفاده قرار می­گیرد.

چیذری، گفت: گر چه براساس یافته­ های این تحقیق استفاده از بذر اصلاح شده بهبود عملکرد را در پی نداشته؛ اما اگر هزینه استفاده از این بذر کمتر از هزینه نیروی­ کار مورد نیاز در شرایط عدم استفاده از این بذر باشد، می ­تواند به کاهش هزینه ­های تولید منجر شده و امری مثبت تلقی شود.

توصیه به استفاده از بذرهای متناسب با شرایط اقلیمی منطقه

وی ادامه داد: در این‌صورت، پیش از شروع تولید محصول گندم آبی نیاز است در جهت استفاده بیشتر از بذرهای اصلاح شده اقدام شود و با توجه به این‌که شرایط جوی منطقه از جمله عوامل مهم در انتخاب بذر اصلاح شده است، توصیه می­ شود در هر منطقه از بذری استفاده شود تا با شرایط جوی آن پهنه سازگار و مقاوم باشد، برای مثال در منطقه سرد از بذر پیشگام و الوند، در مناطق گرم از بذر مهرگان و سیروان، در مناطق معتدل، پیشتاز و سیروان و در منطقه­ خزر از بذرهای اصلاح شده­ مروارید و گنبد می­توان استفاده کرد. 

این استاد گروه اقتصاد کشاورزی دانشگاه تهران، خاطرنشان کرد: دیگر نتایج  این پژوهش نشان‌دهنده اثر مثبت و معنادار بارندگی سالیانه و اثر مثبت و معنادار تعداد دور آبیاری در مناطق خوزستان و ساحلی خزر بر بهره ­وری نیروی­کار در کشت گندم بوده است. همچنین برآوردها حاکی از آن است که در اغلب مناطق اثر بارندگی بر عملکرد گندم آبی نیز مثبت بوده است. این نتیجه اهمیت نهاده آب را درکشت گندم آبی نشان می ­دهد. آبیاری از مهم­ترین ارکان رشد گیاه در طول دوره­ی کشت است؛ به‌طوری که اگر در مرحله­ دانه بستن، آبیاری صورت نگیرد، دانه ­های گیاه کوچکتر شده و این امر عملکرد گندم آبی را کاهش می­ دهد.

پیشنهاد سرمایه­ گذاری در انواع سیستم ­های نوین آبیاری منطبق بر تکنولوژی تولید و شرایط اقلیمی هر منطقه

چیذری، گفت: چون اغلب مناطق ایران در اقلیم گرم و خشک قرار دارد و دارای میانگین بارش کمی است و از طرف دیگر کاهش سطح آب زیرزمینی و بحران کم‌آبی در ایران بیش از پیش مشهود بوده و این امر افزایش میزان و دور آبیاری را ناممکن می‌کند، پیشنهاد می­ شود که با سرمایه­ گذاری در انواع سیستم ­های نوین آبیاری منطبق بر تکنولوژی تولید و شرایط اقلیمی هر منطقه، بهره­ وری نهاده آب در کشت گندم را افزایش داد و از این طریق موجبات بهبود عملکرد گندم و بهره ­وری نیروی­کار درکشت آن را فراهم کرد.

وی، افزود: نتایج پژوهش نشان داد که نهاده واسطه ­ای سم و کود اثر منفی معنی­ دار بر بهره ­وری نیروی ­کار درکشت گندم آبی دارد. از آنجا که اثر این نهاده بر عملکرد گندم آبی مثبت است چنین استنباط می‌شود که مصرف بیشتر سم وکود گرچه عملکرد محصول را افزایش می­ دهد؛ اما نیروی­ کار بیشتری را می­ طلبد به طوری‌که افزایش نیروی­ کار بر افزایش عملکرد پیشی گرفته و این امر کاهش بهره­ وری نیروی­کار را در پی دارد. از این‌رو پیشنهاد می ­شود که مقدار اقتصادی مصرف سم و کود با دقت بیشتری تعیین شود، طوری که هزینه­ های مصرف بیشتر آن از درآمد ایجاد شده ناشی از این مصرف فزونی نگیرد و به کاهش سود کشاورزان منجر نشود.

تأکید سیاست‌گذاران بر امنیت غذایی از طریق افزایش تولید محصولات استراتژیک نظیر گندم

مدیر قطب علمی کشاورزی کشور، با بیان این‌که تأکید سیاست‌گذاران بر امنیت غذایی از طریق افزایش تولید محصولات استراتژیک نظیر گندم است، گفت: بنابراین دولت سوبسید زیادی برای این محصول می­ پردازد. هم‌چنین قیمت این محصول را دولت تعیین می­ کند که این قیمت معمولاً به‌عنوان  شاخصی برای تعیین قیمت سایر محصولات کشاورزی هم مورد استفاده قرار می­گیرد.

چیذری، با بیان این‌که با افزایش بهره ­وری کل عوامل در تولید گندم، می­توان هزینه ­های تولید و به‌دنبال آن قیمت تمام شده گندم را کاهش داد، افزود: در همین راستا قیمت سایر محصولات کشاورزی که متأثر از قیمت این محصول است نیز کاهش می ­یابد. در جهت دستیابی به هدف افزایش بهره­ وری کل در تولید گندم به سه بعد اصلی بهره وری در این بخش شامل بهره­و ری سرمایه، بهره ­وری نیروی کار و بهره ­وری منابع طبیعی (از قبیل آب و زمین) باید توجه شود.

وی، تصریح کرد: مبحث مربوط به نیروی کار اهمیت ویژه‌ای دارد، چون کشاورزی در ایران اغلب به‌صورت مکانیزه نیست، پس نیروی­کار سهم زیادی در تولید دارد. بنابراین رشد بهره­وری نیروی­کار می­تواند در جهت کاهش هزینه­ های تولید و افزایش بهره ­وری کل عوامل موثر باشد. به‌علاوه آمار نشان می­ دهد که درآمد سرانه در بخش کشاورزی کمتر از بخش ­های دیگر اقتصادی است.

این استاد اقتصاد کشاورزی دانشگاه تهران، یادآور شد: همین عامل دلالت بر این دارد که سرمایه­ گذاری در این بخش کمتر رشد کرده، شاغلان در بخش کشاورزی انگیزه ­ای به ادامه کار در این بخش نداشته و به‌علت درآمد کم به که کاهش سطح معیشت و فقر را در پی دارد، شهرها مهاجرت می ­کنند که خود عامل ایجاد معضلات اقتصادی و اجتماعی می­ شود.

انتهای پیام