بر اساس گزارش‌ها، روند خشک شدن دریاچه از سال ۱۳۷۶ آغاز شده و در دو دهه گذشته شدت یافته است. امروزه، خشک شدن دریاچه ارومیه به یک مسئله پیچیده و چندوجهی تبدیل شده که نیازمند همکاری همه‌جانبه مسئولان، کارشناسان و مردم است.
علل تشدید بحران
طبق اظهارات مسئولان و کارشناسان، خشک‌شدن دریاچه ارومیه به علت مجموعه‌ای از عوامل طبیعی و انسانی شدت یافته است؛ یکی از مهم‌ترین دلایل افزایش سرعت خشکی دریاچه، تغییرات اقلیمی است که منجر به کاهش بارش‌ها و افزایش تبخیر آب شده است. در کنار این عامل، توسعه بی‌رویه سدها و گسترش سطح اراضی کشاورزی نیز فشار زیادی به منابع آبی منطقه وارد کرده است.
رضا رحمانی استاندار آذربایجان‌غربی در شبکه استانی آذربایجان غربی با موضوع دریاچه ارومیه به بررسی روند خشکی دریاچه پرداخت و تأکید کرد: این پدیده از سال ۱۳۷۶ آغاز شده و به‌طور میانگین هر سال ۲۸ سانتی‌متر از سطح آب دریاچه کاسته شده است.
وی افزود: از سال ۱۳۸۴ به بعد، سرعت خشکی دریاچه به‌طور قابل‌توجهی افزایش یافته و از سال ۱۳۹۸، وضعیت این اکوسیستم ارزشمند بدتر شده است.
استاندار در ادامه توضیح داد: عواملی مانند افزایش تبخیر، توسعه سطح زیرکشت و حفر چاه‌های متعدد نقش زیادی در تشدید بحران خشکی دریاچه ارومیه داشته‌اند.
وی همچنین خاطرنشان کرد: پایش مداوم روند خشکی دریاچه و ارزیابی دقیق اثر اقدامات احیایی از اولویت‌های اصلی برای بازگرداندن حیات به این دریاچه است.
رحمانی با اشاره به اینکه اقدامات گذشته خروجی قابل‌توجهی نداشته، تصریح کرد: اکنون مشکل را شفاف می‌دانیم و برخی از اقدامات گذشته نیاز به تجدید نظر دارند. باید از گذشته درس بگیریم و در طرح‌ها بازنگری کنیم.
احیای دریاچه ارومیه جزو اولویت‌های اصلی دولت چهاردهم است
رضا رحمانی، استاندار آذربایجان‌غربی در گفت‌وگو با پایگاه اطلاع‌رسانی دولت گفت: تمامی تصمیمات و اقدامات بر پایه داده‌های دقیق علمی و ارزیابی‌های کارشناسی اتخاذ می‌شود تا مسیر بازگشت حیات به دریاچه ارومیه بر مبنای واقعیت‌های اقلیمی و علمی پیش برود.
وی اظهار کرد: در دولت چهاردهم اهتمام جدی بر پایه‌ریزی حکمرانی داده محور وجود دارد و به‌کارگیری فناوری‌های نوین در جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها از ملزومات حکمرانی آب است که این امر با بهره‌برداری از ایستگاه‌های جدید هواشناسی در این دولت، محقق شده است.
رحمانی تصریح کرد: مقدمات اجرای طرح بارورسازی ابرها با همکاری وزارت نیرو و سازمان هواشناسی فراهم شده و استقرار هواپیماها و پهپادهای ویژه در استان‌های شمال‌غرب کشور در دستورکار قرار دارد.
وی خاطرنشان کرد: در حوضه آبریز دریاچه ارومیه بیش از ۱۱۵ هزار حلقه چاه وجود دارد که بخش قابل توجهی از آن‌ها نیازمند ساماندهی است و در این راستا تفاهم‌نامه‌ای با سازمان فائو در حال نهایی شدن است تا از فناوری‌های نوین و هوش مصنوعی برای پایش مصرف آب استفاده شود.
ضرورت کاهش مصرف آب و برنامه‌های جدید احیاء
استاندار همچنین با بیان اینکه تصمیمات جدیدی برای احیای دریاچه ارومیه در دست اقدام است، تأکید کرد: برای احیای دریاچه، هر اقدامی باید با تمرکز بر کاهش مصرف آب و افزایش آورد آب به دریاچه انجام شود؛ چرا که بدون کاهش مصرف آب، تمامی اقدامات با شکست مواجه خواهد شد.
وی افزود: در کنار حفظ معیشت مردم، طرح‌هایی برای کاهش مصرف آب و ایجاد درآمدهای جایگزین از طریق فعالیت‌های مرزی و اقتصادی باید اجرا شود.
همکاری مردم با مسئولان
رحمانی با اشاره به نقش حیاتی همکاری مردم در این بحران گفت: همراهی مردم در کاهش مصرف آب در حوضه آبریز دریاچه بسیار مهم است. بدون این همکاری نه‌تنها دریاچه احیا نخواهد شد بلکه سایر جنبه‌های زندگی مردم نیز با مشکل مواجه خواهد شد.
ضرورت آگاهسازی مردم
وی در خصوص نقش رسانه‌ها نیز گفت: رسانه‌ها باید در آگاهسازی و همراه کردن مردم نقش خود را به درستی ایفا کنند و با اطلاع‌رسانی دقیق، مردم را در این مسیر همراه کنند.
استاندار همچنین از لزوم اصلاح الگوی کشت در حوضه آبریز دریاچه ارومیه صحبت کرد و افزود: کشت‌های غیرمجاز و پرمصرف باید متوقف شود و توسعه بی‌رویه کشاورزی نیز باید متوقف شود.
استاندار آذربایجان‌غربی همچنین از انعقاد تفاهم‌نامه‌ای با سازمان فائو برای اصلاح الگوی کشت و استفاده از فناوری‌های نوین در این زمینه خبر داد و گفت: آثار و نتایج تصمیمات این همکاری‌ها از طریق سیستم‌های مبتنی بر هوش مصنوعی مورد ارزیابی قرار خواهند گرفت.
پایش وضعیت دریاچه و اقدامات علمی
رحمانی در ادامه گفت: بهترین و جدیدترین تجهیزات هواشناسی در حوضه دریاچه ارومیه نصب شده است تا اطلاعات دقیق و لحظه‌ای برای تصمیم‌گیری‌های مربوط به احیای دریاچه در اختیار کارشناسان قرار گیرد. همچنین دانشگاه ارومیه مسئول بررسی و اعلام نتایج اقدامات انجام‌شده در روند احیای دریاچه است.
هیچ روستایی در اطراف دریاچه ارومیه تخلیه نشده است
دبیر کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه با اشاره به انتشار برخی اخبار دروغین در فضای مجازی گفت: بخشی از اخبار منتشر شده در فضای مجازی ممکن است از سر دلسوزی باشد، اما گاه اطلاعات نادرستی در آن‌ها دیده می‌شود؛ ایستگاه‌های هواشناسی به‌طور مستمر شرایط اقلیمی دریاچه ارومیه را رصد می‌کنند و براساس اعلام رسمی، تاکنون هیچ‌گونه پدیده گردوغبار ناشی از دریاچه گزارش نشده است.
وی ادامه داد: همچنین هیچ روستایی در اطراف دریاچه ارومیه تخلیه نشده و اخبار منتشر شده در این زمینه صحت ندارد؛ از دلسوزان و دغدغه‌مندان درخواست می‌شود از انتشار اخبار نادرست خودداری کنند.
رحمانی یادآور شد: برخی از خبرهای منتشر شده در فضای مجازی منبع رسمی ندارد؛ بنابراین ضروری است رسانه‌های معتبر، به‌ویژه صداوسیما، اطلاعات دقیق و مستند را در اختیار مردم قرار دهند تا موجب نگرانی و دغدغه بی‌مورد در جامعه نشود.
تأثیرات خشکی دریاچه بر کشاورزی و معیشت مردم
رئیس سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان‌غربی گفت: قبل از وقوع بحران، باید برنامه‌ریزی و مدیریت دقیق انجام گیرد و امروز خشکیدن دریاچه ارومیه تهدیدی جدی برای بخش کشاورزی و معیشت مردم منطقه است.
محمدرضا اصغری دوم مهر در نشست تخصصی حوزه آبریز دریاچه ارومیه برگزار شد، افزود: بهره‌گیری از ظرفیت دانشگاه‌ها و مراکز علمی و هم‌افزایی با آنان ضرورتی اجتناب‌ناپذیر در مسیر احیای این زیست‌بوم ارزشمند است.
وی ادامه داد: برنامه‌هایی که دستگاه‌های اجرایی برای مدیریت منابع آبی ارائه می‌کنند، در صورتی که به تأیید مراکز علمی و دانشگاهی برسند، می‌توانند نقش مؤثری در بهبود شرایط و تحقق اهداف احیای دریاچه داشته باشند.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان غربی تأکید کرد: استفاده از همت جمعی اعم از مراکز تحقیقاتی، دانشگاهی، نمایندگان مردم در مجلس شورای اسلامی و مشارکت همه ذی‌نفعان در اجرای طرح‌های احیای دریاچه ارومیه، رمز موفقیت این برنامه‌ها خواهد بود.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان غربی با بیان اینکه آب بعنوان اصلی‌ترین مؤلفه در زندگی بشر و بخش کشاورزی نقش حیاتی دارد، گفت: مدیریت مصرف منابع آبی از طریق ترویج روش‌های نوین باید در اولویت برنامه‌ها قرار گیرد و در این راستا برنامه تحول بخش کشاورزی با رویکرد کاهش مصرف آب در دستور کار قرار دارد.
اصغری با تاکید بر اصلاح الگوی کشت و توسعه کشت محصولات سازگار با کم‌آبی، افزود: تحقق این اهداف نیازمند حمایت و استفاده از ظرفیت نمایندگان مجلس شورای اسلامی به‌ویژه در زمینه تصویب قوانین مربوط و حمایت از بخش کشاورزی است.
دریاچه ارومیه قطعاً قابل احیاست
استاد تمام دانشگاه ارومیه، با تأکید بر اینکه دریاچه ارومیه قطعاً قابل احیاست، گفت: در صورت اجرای طرح احیای فازبندی‌شده می‌توان طی سه سال بخش قابل‌توجهی از دریاچه را احیا کرد و هم‌زمان زمینه رونق مجدد آرتمیا، گردشگری و بهره‌برداری از املاح ارزشمند بستر دریاچه را فراهم ساخت.
پروفسور ناصر آق در گفت و گو با ایسنا در خصوص عوامل موثر در خشک‌شدن دریاچه ارومیه با اشاره به اینکه دریاچه ارومیه تالابی کم‌عمق اما بسیار وسیع است، اظهار کرد: همین ویژگی باعث شده تا به‌سرعت تحت‌تأثیر عوامل طبیعی و انسانی قرار گیرد. اگرچه تغییر اقلیم در منطقه قطعی است، اما به‌تنهایی عامل خشک شدن دریاچه نیست، چرا که حوضه آبریز آن همچنان از بسیاری مناطق کشور پرباران‌تر است.
آق گفت: از دهه ۱۳۵۰ تا ۱۳۷۵ تنها چند سد در این حوضه ساخته شده بود، اما از سال ۱۳۷۵ به بعد تعداد سدها و وسعت اراضی کشاورزی به‌صورت بی‌رویه افزایش یافت و حجم مخازن سدها به بیش از دو میلیارد مترمکعب رسید. توسعه کشاورزی در دوره بحران باعث شد بخش عمده روان‌آب‌ها به سمت مزارع و باغات هدایت شود و فشار شدیدی به منابع آب زیرزمینی وارد آید.
وی، تغییر بستر دریاچه را نیز از عوامل تشدید خشکی دانست و افزود: رسوب حدود ۸ میلیارد تن نمک در بستر دریاچه موجب بالا آمدن کف آن شده و همین امر تبخیر را افزایش داده است، به‌گونه‌ای که آب ورودی در سطح وسیعی پخش شده و سریعاً تبخیر می‌شود.
به گفته این استاد دانشگاه، ستاد احیای دریاچه ارومیه در کاهش مصرف آب کشاورزی و برداشت آب زیرزمینی موفق عمل نکرده و حتی وسعت اراضی کشاورزی افزایش یافته است. در عین حال، طرح‌هایی چون رهاسازی آب از سدها و انتقال آب از رودخانه زاب نیز طبق برنامه پیش نرفت و آب ورودی پاسخگوی نیاز دریاچه نبود.
وی با اشاره به تجارب جهانی، از جمله احیای فازبندی‌شده دریای آرال در آسیای میانه و مدیریت علمی دریاچه بزرگ نمک آمریکا، تصریح کرد: این نمونه‌ها نشان می‌دهد که می‌توان با تقسیم دریاچه به بخش‌های مختلف و مدیریت تبخیر، حیات اقتصادی و زیست‌محیطی را به دریاچه‌ها بازگرداند.
آق تأکید کرد: اگر احیای فازبندی‌شده دریاچه ارومیه اجرا شود، حتی با حجم کنونی آب ورودی می‌توان بخش‌هایی از آن را در کوتاه‌مدت احیا کرد. این اقدام نه‌تنها به بازگشت آرتمیا و توسعه گردشگری منجر می‌شود، بلکه از بهره‌برداری از نمک‌های بستر برای ایجاد عمق و احیای فاز دوم دریاچه نیز می‌توان بهره برد.
وی هشدار داد: خشک‌شدن دریاچه‌های شور تبعاتی چون تهدید سلامت مردم و شور شدن زمین‌های کشاورزی را در پی دارد، اما با بهره‌گیری از دانش و تجربه جهانی می‌توان از این تهدیدها فرصت ساخت.
به گزارش ایسنا، دریاچه ارومیه در آستانه یک بحران زیست‌محیطی و اقتصادی قرار دارد که پیامدهای آن نه‌تنها برای اکوسیستم منطقه، بلکه برای معیشت مردم و کشاورزی بسیار سنگین خواهد بود و این مسئله ضرورت احیا را نشان می‌دهد.
اگرچه عوامل طبیعی مانند تغییرات اقلیمی در این بحران نقش دارند، اما عوامل انسانی مانند توسعه بی‌رویه سدها، کشاورزی غیرمجاز و مدیریت نادرست منابع آب نیز در تشدید آن تأثیرگذار بوده‌اند.
برای احیای دریاچه ارومیه، نیاز است که برنامه‌ها و طرح‌ها به‌صورت علمی و فنی بررسی و اجرا شوند. همچنین بهره‌گیری از تجربیات جهانی و استفاده از فناوری‌های نوین می‌تواند در کوتاه‌مدت نتایج مثبتی به همراه داشته باشد.
در نهایت، مدیریت صحیح منابع آبی و تغییر الگوی کشاورزی به سمت محصولات کم‌آب‌بر، از مهم‌ترین گام‌ها در مسیر احیای این دریاچه خواهد بود.
انتهای پیام
نظرات