پدیده‌ی «تک‌فرزندی» تنها یک تغییر عددی در ساختار خانواده نیست، بلکه نشانه‌ای از دگرگونی‌های عمیق فرهنگی و اجتماعی است که بر شیوه‌ی تربیت نسل آینده تأثیر می‌گذارد.

برای بسیاری از والدین امروزی، داشتن تنها یک فرزند انتخابی آگاهانه است انتخابی ناشی از شرایط اقتصادی، مشغله‌های شغلی، دغدغه‌های تربیتی یا حتی ترس از آینده‌ای نامطمئن. آن‌ها ترجیح می‌دهند انرژی و توجه خود را به یک کودک معطوف کنند تا بتوانند بهترین را برای او فراهم آورند. در نگاه اول، چنین تصمیمی نشانه‌ای از مسئولیت‌پذیری به نظر می‌رسد اما در لایه‌های پنهان‌تر، چالش‌هایی نهفته است که در آینده بر روابط خانوادگی و شخصیت فرزند تأثیر می‌گذارد.

رئیس گروه سلامت نوزادان و کودکان معاونت بهداشت آذربایجان شرقی در گفت‌وگو با ایسنا بر اهمیت تعامل، بازی و ارتباط والدین با فرزندان در رشد و تکامل کودکان تأکید کرد و گفت: خانواده‌های پرجمعیت از نظر سلامت روحی، روانی و اجتماعی وضعیت بهتری دارند.

فریبا صادقی در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: کودکان همه چیز را از طریق ارتباط، بازی و تعامل می‌آموزند. اگر ما خود را از آنها دور نگه داریم و صرفاً نگرانشان باشیم، نمی‌توانیم به رشد واقعی آنها کمک کنیم. هر اندازه والدین در بازی با کودکان فعال‌تر و پاسخگوتر باشند، نتایج تربیتی و روانی بهتری حاصل خواهد شد.

وی افزود: بهتر است کودکان با خواهر و برادر خود ارتباط داشته باشند، چراکه از این طریق محبت، آداب معاشرت و رفتار اجتماعی را می‌آموزند. والدین نقش پدر و مادر دارند و هرچند ممکن است دوستانه با فرزند خود رفتار کنند، اما نمی‌توانند جای خواهر و برادر را پر کنند. بنابراین توصیه می‌شود خانواده‌ها در صورت امکان، تک‌فرزند نمانند و فاصله سنی فرزندان نیز زیاد نباشد تا محیطی شاداب و خانواده‌ای سالم شکل گیرد.

زندگی ماشینی و شتاب زندگی، ازدواج و فرزندآوری را به تأخیر انداخته است

صادقی با اشاره به علل تأخیر در ازدواج‌ها گفت: زندگی ماشینی، اشتغال بانوان و شتاب در سبک زندگی باعث شده ازدواج‌ها به تأخیر بیفتد. امروزه افراد بخش زیادی از وقت خود را صرف تحصیل و ارتقای شغلی می‌کنند و به همین دلیل زمان مناسب ازدواج را از دست می‌دهند. با گذر زمان، موقعیت ازدواج تغییر کرده و توقعات نیز افزایش می‌یابد. 

وی خاطرنشان کرد: متأسفانه تاب‌آوری جوانان کاهش یافته و روحیه گذشت کم‌رنگ شده است که این مسئله به افزایش طلاق منجر شده و در نتیجه، فرزندآوری را با چالش روبه‌رو کرده است.

وی با بیان اینکه در گذشته موانع ازدواج و فرزندآوری بیشتر اقتصادی بود، اما امروزه عوامل فرهنگی و اجتماعی نقش پررنگ‌تری دارند، گفت: باید نگرش جامعه را اصلاح کنیم تا خانواده‌ها بدانند اگر امروز با داشتن یک فرزند احساس راحتی می‌کنند، در آینده با کاهش جمعیت و پیر شدن جامعه، مشکلات جدی به‌وجود خواهد آمد. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد در آینده نزدیک به ازای هر سه سالمند تنها یک جوان خواهیم داشت که رسیدگی به سالمندان را دشوار می‌کند. بنابراین خانواده‌ها باید دورنگر باشند و مسئولانه تصمیم بگیرند.

رئیس گروه سلامت نوزادان و کودکان معاونت بهداشت استان تأکید کرد: در خانواده‌های پرجمعیت، سلامت روحی و روانی و میزان تعامل بیشتر است. در مقابل، در کودکان تک‌فرزند معمولاً حرص، طمع و خودخواهی بیشتر دیده می‌شود، زیرا از ابتدا خود را محور خانواده می‌دانند و والدین برای رفاه او هر امکاناتی را فراهم می‌کنند. این امر باعث می‌شود کودک از داشتن امکانات لذت واقعی نبرده و در آینده نیز پذیرش رفتار و روش درست در او کمتر شود.

وی افزود: تک‌فرزندان معمولاً خود را سلطان خانواده می‌دانند و پدر و مادر را تحت سلطه خود قرار می‌دهند. برای کاهش آسیب‌های تک‌فرزندی، بهتر است والدین کودکان خود را از سنین پایین به مهدکودک بفرستند یا در جمع‌های خانوادگی با هم‌سالانشان قرار دهند. حضور در جمع، بازی‌های گروهی و ارتباط با دیگران به رشد اجتماعی و عاطفی کودک کمک می‌کند.

صادقی با اشاره به اهمیت بازی در رشد کودکان گفت: یکی از روش‌های مؤثر برای رشد و ارتقای تکامل کودکان، بازی‌درمانی است. وقتی والدین وقت کافی برای فرزندان نمی‌گذارند، کودکان به گوشی و فضای مجازی پناه می‌برند. در حالی‌که بازی با اسباب‌بازی‌های مناسب سن، به‌ویژه خانه‌سازی و بازی‌های فکری، موجب رشد مهارت‌های شناختی و اجتماعی می‌شود.

وی ادامه داد: امروزه متأسفانه بسیاری از مادران به دلیل اشتغال یا حضور در فضای مجازی، وقت کافی برای فرزندان خود ندارند. والدین باید مهارت‌های فرزندپروری متناسب با شرایط روز را بیاموزند و به کودکان خود مسئولیت‌پذیری را آموزش دهند. مثلاً یاد بدهند پس از خوردن یا نوشیدن، ظرف خود را جمع کنند. این رفتارهای ساده، پایه‌های تعهد و نظم را در آینده شکل می‌دهد.

کودکان تک‌فرزند در مهدکودک و مدرسه با مشکلات ارتباطی و زودرنجی مواجه می‌شوند

وی گفت: کودکانی که در خانواده‌های پرجمعیت رشد می‌کنند، از نظر روحی و روانی پخته‌تر هستند و در تصمیم‌گیری‌ها منطقی‌تر عمل می‌کنند. در مقابل تک‌فرزندان به‌دلیل نبود هم‌صحبت در منزل، در مهدکودک یا مدرسه دچار مشکلات ارتباطی و زودرنجی می‌شوند. والدین باید مسیر درست را برای تربیت فرزند خود انتخاب کنند.

صادقی با اشاره به سیاست‌های تشویقی فرزندآوری خاطرنشان کرد: تشویق‌هایی مانند وام یا مسکن به‌تنهایی کافی نیست. ابتدا باید سواد سلامت جمعیت در جامعه ارتقا یابد و مردم نسبت به تهدیدهای ناشی از کاهش جمعیت آگاه شوند. فراهم کردن بستر مناسب برای ازدواج آسان، افزایش صداقت در روابط اجتماعی، معقول بودن مهریه‌ها و ایجاد امنیت شغلی از جمله پیش‌شرط‌های اساسی در این مسیر است. خانواده‌های تک‌فرزند نیز اگر توانایی لازم را دارند، بهتر است برای داشتن فرزند دوم و سوم برنامه‌ریزی کنند تا از منافع و برکات خانواده‌های پرجمعیت بهره‌مند شوند.

افزایش خانواده‌های تک‌فرزند، زنگ خطر برای آینده جمعیت و سلامت روان جامعه

یک روانشناس، با هشدار نسبت به پیامدهای روانی و اجتماعی سبک زندگی مدرن و افزایش تک‌فرزندی در خانواده‌ها، خواستار توجه جدی دولتمردان به حمایت از خانواده‌ها شد.

امیر پناه‌علی در گفت‌وگو با ایسنا ضمن اشاره به تغییرات فرهنگی و اقتصادی در ساختار خانواده گفت: در گذشته وقتی از خانواده صحبت می‌شد، خانه‌ای بزرگ با حوضی در وسط و بازی کودکان در اطراف آن در ذهن تداعی می‌شد، اما امروز سبک زندگی مدرن، هم در دنیا و هم در کشور ما، این تصویر را به آپارتمان کوچکی با دو بزرگسال و یک کودک تغییر داده است.

وی افزود: وضعیت اقتصادی، اشتغال بانوان و سایر عوامل اجتماعی باعث شده خانواده‌ها ترجیح دهند تنها یک فرزند داشته باشند، چرا که این تصمیم از نظر اقتصادی به‌صرفه‌تر به نظر می‌رسد و والدین می‌توانند توجه بیشتری به تنها فرزند خود داشته باشند.

وی با تأکید بر روند رو به افزایش سالمندی در کشور هشدار داد: در آینده‌ای نزدیک، بسیاری از کشورها، از جمله ایران، با کمبود نیروی جوان مواجه خواهند شد. هرم سنی جامعه در حال تغییر است و این موضوع به‌زودی به چالشی جدی برای اقتصاد، سیاست و توسعه اجتماعی تبدیل خواهد شد.

پناه‌علی با نگاهی روان‌شناختی به موضوع ادامه داد: کودکانی که تک‌فرزند هستند و والدینی شاغل دارند، اغلب در خانه تنها می‌مانند. این تنهایی می‌تواند باعث بروز افسردگی، اضطراب، ضعف در روابط اجتماعی و عدم رشد عاطفی شود.

توجه بیش‌ازحد والدین به تک‌فرزند، زمینه‌ساز پدیده فرزندسالاری است

وی خانواده را کوچک‌ترین نهاد اجتماعی دانست و گفت: فرآیند اجتماعی شدن کودکان در خانواده شکل می‌گیرد. اما در خانواده‌های تک‌فرزند، این فرآیند بیشتر مصنوعی است چرا که کودک دائماً در معرض توجه و محبت بیش‌ازحد قرار دارد، که به پدیده فرزندسالاری و شکل‌گیری شخصیت خودشیفته در کودک منجر می‌شود.

وی به ظهور پدیده «تک‌نوه‌ای» نیز اشاره کرد و افزود: برخی خانواده‌ها امروز فقط یک نوه دارند که این امر فشار و تمرکز بیش‌ازحدی بر کودک وارد می‌کند.

وی خاطرنشان کرد: دولتمردان اقداماتی از جمله ارائه کمک‌های مالی و امتیازهایی برای خانواده‌های دارای چند فرزند در نظر گرفته‌اند، اما اگر می‌خواهیم جامعه‌ای سالم داشته باشیم، باید بیشترین بودجه به خانواده‌ها تعلق گیرد و تنها شعار دادن کافی نیست.

این روانشناس بیان کرد: خانواده‌هایی که تنها یک فرزند دارند، باید شیوه تربیتی خود را بازنگری کنند توجه و کنترل بیش‌ازحد بر کودکان تک‌فرزند باعث می‌شود آن‌ها در آینده خودشیفته، مغرور و وابسته بار بیایند. گاهی حتی والدین خود را به سطح کودکان پایین می‌آورند و با آن‌ها بازی می‌کنند در حالی که کودک به هم‌سال خود برای بازی نیاز دارد.

وی با بیان اینکه والدین باید کودکان خود را در فضاهایی مانند شهربازی، مهدکودک و مراکز آموزشی قرار دهند تا با کودکان دیگر در تعامل داشته باشند، اظهار کرد: در غیر این صورت، روابط اجتماعی آن‌ها ضعیف باقی خواهد ماند.

پناه‌علی سبک زندگی مدرن را عامل محرومیت کودکان از بازی دانست و گفت: به کودکان استقلال را یاد دهیم معمولاً کودکان تک‌فرزند، وابسته بار می‌آیند باید به آن‌ها آموزش داد که کارهای کوچک را خودشان انجام دهند. کودک قوی در بستر جامعه و با مسکلات مختلف رشد می‌کند والدین همیشه در کنار کودک نیستند پس باید او را طوری تربیت کرد که آینده‌ساز کشور باشند.

انتهای پیام