به گزارش ایسنا، زهره شهبازی، عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی در نشست علوم انسانی و اجتماعی از نقد تا راهبرد؛ گذار از عدم کاربرد پذیری تا نقش آفرینی در نظام حکمرانی پیشرفت که در سازمان برنامه و بودجه برگزار شد، با اشاره به ضرورت بهره‌گیری از ابزارهای فناورانه در سیاست‌گذاری اجتماعی گفت: سامانه پایش پویش توسعه اجتماعی، یک بستر فناورانه و داده‌محور است که می‌تواند به‌عنوان ابزار حکمرانی هوشمند در حوزه سیاست‌گذاری اجتماعی مورد استفاده قرار گیرد.

سامانه‌ای برای رصد وضعیت توسعه اجتماعی کشور

وی با بیان اینکه طراحی و راه‌اندازی این سامانه از نتایج پروژه‌های ملی بررسی وضعیت توسعه اجتماعی در کشور بهره می‌برد، افزود: این سامانه از سه عنصر کلیدی تشکیل شده است که در ارتباط و هماهنگی با یکدیگر، مبنای مداخلات مؤثر در حوزه سیاست‌گذاری اجتماعی قرار می‌گیرند. نخستین عنصر، پایگاه داده جامع از ابعاد، معرف‌ها و شاخص‌های توسعه اجتماعی در سطوح ملی، استانی و شهرستانی است که قابلیت به‌روزرسانی دارد و تصویری دقیق از وضعیت موجود توسعه اجتماعی کشور ارائه می‌کند.

شهبازی تصریح کرد: این پایگاه داده می‌تواند به‌عنوان نقشه و مرجع تصمیم‌گیری در حوزه سیاست‌گذاری اجتماعی مورد استفاده قرار گیرد. با اتکای به این داده‌ها، امکان شناسایی نابرابری‌ها، شکاف‌ها و گسست‌های توسعه اجتماعی در مناطق مختلف کشور فراهم می‌شود تا نقاط بحرانی مشخص و مبنای مداخلات هدفمند قرار گیرند.

مداخلات مبتنی بر واقعیت‌های میدانی

عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی ادامه داد: در مرحله بعد، بر اساس ترسیم دقیق وضعیت موجود، مداخلاتی طراحی می‌شود که متناسب با ویژگی‌ها و شرایط هر منطقه باشد. این مداخلات «زمین‌مند» هستند؛ به این معنا که سیاست‌گذاران و مجریان برنامه‌ها می‌توانند بدون ابهام و کلی‌گویی، بر پایه داده‌های واقعی اقدام کنند و استراتژی‌های متناسب با هر منطقه را به کار گیرند.

وی تأکید کرد: با راه‌اندازی این سامانه، تاب‌آوری نظام برنامه‌ریزی کشور در برابر شوک‌های اجتماعی و اقتصادی افزایش می‌یابد و از طریق رصد داده‌محور، می‌توان از اجرای سیاست‌ها و برنامه‌های ناهماهنگ جلوگیری و هزینه‌های آن‌ها را کاهش داد.

نبود تصویر دقیق از وضعیت توسعه اجتماعی کشور

شهبازی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به چالش‌های توسعه اجتماعی در ایران گفت: مهم‌ترین مشکل در این حوزه، نبود تصویر دقیق از وضعیت موجود است. در حال حاضر، مداخلات و سیاست‌گذاری‌ها بدون شناخت کافی از واقعیت‌های اجتماعی انجام می‌شود و نظم میان اجزای مختلف فرایند توسعه اجتماعی از بین رفته است.

وی افزود: میان هستی‌شناسی، هدف‌شناسی و امکان‌شناسی توسعه اجتماعی در کشور ارتباطی منسجم وجود ندارد؛ به عبارت دیگر، نمی‌دانیم در چه وضعیتی قرار داریم، به کجا می‌خواهیم برسیم و چگونه باید به آن هدف دست یابیم. این در حالی است که بدون داشتن این شناخت پایه‌ای، برنامه‌ریزی‌ها و مداخلات در سطوح مختلف سیاست‌گذاری، اجرا و اقدام در حال انجام است و همین مسئله موجب ناهماهنگی و ناکارآمدی در توسعه اجتماعی شده است.

ضرورت حکمرانی داده‌محور در سیاست‌گذاری اجتماعی

وی در ادامه خاطرنشان کرد: توسعه اجتماعی بدون حکمرانی داده‌محور و شناخت دقیق وضعیت موجود، ممکن نیست. سامانه پایش پویش توسعه اجتماعی می‌تواند با تکیه بر داده‌های واقعی و تحلیل‌محور، مسیر تصمیم‌گیری‌های مؤثر و هدفمند را برای سیاست‌گذاران و مدیران کشور هموار کند.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی با تأکید بر اینکه سیاست‌گذاری‌های متمرکز و بدون توجه به ویژگی‌های محلی، یکی از چالش‌های اصلی توسعه اجتماعی در ایران است، گفت: سیاست‌ها و برنامه‌هایی که در سطوح بالای تصمیم‌گیری تدوین می‌شوند، بدون در نظر گرفتن نیازها و شرایط خاص هر منطقه به استان‌ها و شهرستان‌ها ابلاغ می‌شود و این مناطق موظف به اجرای آن هستند؛ در حالی که ممکن است این سیاست‌ها با واقعیت‌های محلی هم‌خوانی نداشته باشند.

ناهماهنگی و تضاد در سیاست‌های توسعه اجتماعی

وی با اشاره به اینکه تمرکزگرایی و فقدان نظم در فرایند سیاست‌گذاری موجب ناهماهنگی‌های متعدد شده است، افزود: در حال حاضر اقدامات متعددی در حوزه توسعه اجتماعی در حال اجراست که از بنیان‌های نظری و معرفتی متفاوت و گاه متضاد ریشه گرفته‌اند. به همین دلیل، سیاست‌ها و برنامه‌ها در یک منطقه ممکن است هم‌زمان بر مبنای رویکردهایی اجرا شوند که از نظر فلسفی و ارزشی با یکدیگر ناسازگارند و این مسئله، اثربخشی سیاست‌ها را به شدت کاهش داده است.

شهبازی خاطرنشان کرد: حتی زمانی که سیاست‌گذار یا مجری بخواهد برخلاف این روند، به‌صورت داده‌محور و شواهدمحور تصمیم‌گیری کند، با چالش دیگری روبه‌روست؛ چرا که در حوزه توسعه اجتماعی، پایگاه داده جامعی که بتواند مبنای تصمیم‌گیری قرار گیرد، وجود ندارد. داده‌های موجود پراکنده و ناقص‌اند و همین امر مانع از شکل‌گیری برنامه‌ریزی علمی و مبتنی بر واقعیت‌های اجتماعی شده است.

ایجاد پایگاه داده توسعه اجتماعی کشور

وی با اشاره به اقدامات انجام‌شده در پژوهشگاه علوم انسانی در این زمینه گفت: برای رفع این خلأ، سه طرح ملی در حوزه توسعه اجتماعی اجرا شده است. موج نخست این طرح در سال ۱۳۹۷ با کارفرمایی سازمان برنامه‌وبودجه و با همکاری جمعی از استادان و پژوهشگران از جمله دکتر محی‌الدین محی‌الدین، دکتر کمالی و دیگر صاحب‌نظران اجرا شد که طی آن، شاخص‌های توسعه اجتماعی در ۳۱ استان کشور مورد بررسی قرار گرفت و تصویری از وضعیت موجود توسعه اجتماعی ترسیم شد.

شهبازی افزود: در موج دوم که در سال ۱۴۰۱ اجرا شد، دامنه بررسی به سطح شهرستانی گسترش یافت و وضعیت شاخص‌ها و ابعاد توسعه اجتماعی در ۴۵۷ شهرستان کشور مورد سنجش قرار گرفت. کارفرمای این طرح، سازمان امور اجتماعی کشور بود و در اجرای آن، پژوهشگرانی همچون دکتر غفاری، دکتر سرای‌زاده و دکتر کلانتری همکاری داشتند.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی ادامه داد: یکی از مهم‌ترین دستاوردهای این طرح‌ها، دستیابی به یک سازه نظری و شاخص ترکیبی برای سنجش توسعه اجتماعی بود. این سازه از چهار بعد اصلی، حدود ۱۱ تا ۱۲ شاخص و ۸۹ معرف تشکیل شده است و ابعاد مختلف آموزشی، فرهنگی، اجتماعی، اشتغال، بیمه، عدالت، بهره‌مندی، کیفیت زندگی، انسجام و سرمایه اجتماعی را در بر می‌گیرد.

وی گفت: داده‌های مربوط به این شاخص‌ها برای همه ۴۵۷ شهرستان کشور استخراج و ثبت شده و وضعیت هر منطقه در ابعاد مختلف توسعه اجتماعی مشخص است. این داده‌ها، حاصل یک فعالیت پژوهشی ۱۰ ساله است که اکنون به‌عنوان یک ذخیره دانشی ارزشمند می‌تواند مبنای شکل‌گیری سامانه پایش پویش توسعه اجتماعی و سیاست‌گذاری‌های علمی و واقع‌بینانه در کشور قرار گیرد.

شهبازی در پایان تأکید کرد: بهره‌گیری از این پایگاه داده ملی می‌تواند به سیاست‌گذاران کمک کند تا تصمیمات خود را با تکیه بر داده‌های واقعی و بومی اتخاذ کنند و از اجرای سیاست‌های کلی و ناهماهنگ که اثربخشی اندکی دارند، پرهیز شود. به این ترتیب، توسعه اجتماعی کشور می‌تواند بر پایه شواهد، هماهنگی و شناخت دقیق از وضعیت موجود پیش برود.

انتهای پیام