رضا سعیدی سه‌شنبه ۱۳ آبان، در نشست فعالان مردمی جمعیتی که در سالن شورای بسیج جامعه پزشکی بیمارستان قائم (عج) برگزار شد، اظهار کرد: در حوزه جمعیت، سه یا چهار مسئله اساسی وجود دارد که نیاز به توجه ویژه دارد. ما از یک اوج جمعیتی به سرعت سقوط کرده‌ایم؛ در حالی که قبلاً نرخ باروری حدود ۶.۵ فرزند به ازای هر زن بود، در عرض تنها یک تا دو دهه به کمتر از ۱.۵ فرزند رسیده‌ایم. این در حالی است که نرخ جایگزینی جمعیت بالای ۲.۱ تا ۲.۵ است و اکنون در مسیر منفی شدن حرکت می‌کنیم.
وی با ابراز تأسف از این روند افزود: با وجود گذشت چهار سال از تصویب و ابلاغ قانون مربوطه، در برخی از شهرستان‌های کشور، تعداد فوتی‌ها از تعداد تولدها پیشی گرفته است، یعنی رشد جمعیت آن‌ها منفی شده است.
مدیرکل مرکز جوانی جمعیت وزارت بهداشت با تاکید بر این که مسئله جمعیت یک بحث اقتصادی نیست، بلکه مقوله‌ای فرهنگی است، گفت: شهرستان‌هایی که اکنون رشد جمعیت منفی دارند و میزان مرگ و میرشان از زاد و ولد بیشتر شده، جزء مناطق برخوردار و ثروتمند کشور محسوب می‌شوند. در مقابل، هم‌اکنون ۳۲ شهرستان داریم که نرخ باروری کل آن‌ها بالای ۲.۵ فرزند به ازای هر زن است، یعنی بالاتر از سطح جانشینی. این شهرستان‌ها دقیقاً جزو مناطق کم‌برخوردار و فقیر کشور هستند.
سعیدی با اشاره به اینکه ذات این قضیه فرهنگی است، اظهار کرد: یک تغییر فرهنگی رخ داده و عملاً فرهنگی جا افتاده که مردم را از فرهنگ چندفرزندی به سمت فرهنگ تک‌فرزندی یا دوفرزندی سوق داده است.
وی هشدار داد: اگر روند فعلی ادامه یابد، در دو سه دهه آینده، جمعیت سالمند کشور به ۲۵ تا ۳۰ میلیون نفر خواهد رسید و حدود ۳۰ درصد از جامعه را سالمندان تشکیل خواهند داد. این افراد عمدتاً بازنشسته هستند و فعالیت اقتصادی و اجتماعی چشمگیری ندارند. از طرف دیگر، جمعیت فعال و مولد که باید از عهده تأمین و حمایت این قشر برآیند، بسیار کم‌تعداد خواهد بود. این عدم تعادل، معضلات و چالش‌های اقتصادی، اجتماعی، امنیتی و بهداشتی درمانی جدی برای کشور ایجاد خواهد کرد.
مدیرکل مرکز جوانی جمعیت وزارت بهداشت با بیان اینکه مسئله جمعیت، یک مسئله فرهنگی و چندبعدی است، ادامه داد: در حال حاضر، شهرستان‌هایی که نرخ باروری پایین و رشد جمعیت منفی دارند، معمولاً از نظر اقتصادی برخوردارتر هستند. با این حال، واقعیت این است که این پدیده تنها به فرهنگ محدود نمی‌شود و نمی‌توان عوامل دیگر را نادیده گرفت. به عبارت دقیق‌تر، افزایش یا کاهش جمعیت، مسئله‌ای چندبعدی است و ابعاد مختلفی دارد که باید در کنار یکدیگر بررسی شوند. اگرچه به نظر می‌رسد فرهنگ نقش اصلی را ایفا می‌کند، اما باید سایر ابعاد نیز در نظر گرفته شوند.
وی درباره اینکه در شهر تهران در مناطق مرفه که ساکنان آن درآمدهای بسیار بالایی دارند، شاهد نرخ ازدواج پایین، تمایل کمتر به فرزندآوری یا اکتفا کردن به تنها یک فرزند هستیم، گفت: در واقع، اولویت اصلی مسئله، فرهنگ و تغییر سبک زندگی است؛ تغییری که بخشی از آن ناشی از روندهای داخلی و بخشی دیگر تحت تأثیر جریان‌های جهانی است. کل دنیا به سمتی حرکت کرده که تغییرات گسترده‌ای در سبک زندگی به وجود آمده است.
قوانین موجود دوستدار خانواده نیستند
سعیدی یکی از تغییرات جمعیتی را تحول در سبک زندگی زنان دانست و گفت: امروزه زنان از تحصیلات عالی برخوردارند و پس از پایان تحصیلات، وارد بازار کار می‌شوند و حتی پست‌های مدیریتی را به عهده می‌گیرند. چنین زنی طبیعتاً نمی‌تواند تعداد زیادی فرزند داشته باشد، مگر اینکه ساختارهای اجتماعی لازم برای حمایت از او وجود داشته باشد؛ ساختارهایی که در حال حاضر فراهم نیستند. بنابراین، اشتغال و تحصیلات طولانی‌مدت زنان، اگر با قوانین و حمایت‌های اجتماعی لازم برای تعادل بین کار و زندگی همراه نباشد، به عاملی برای کاهش تمایل به فرزندآوری تبدیل می‌شود.
وی ضمن اشاره به اینکه ساختار اجتماعی ما برای زوج‌های دانشجو یا شاغلی که قصد فرزندآوری دارند، طراحی نشده است، اضافه کرد: علاوه بر مسئله فرهنگ، مشکل قوانین نیز وجود دارد؛ قوانین موجود دوستدار خانواده نیستند. یک سازمان یا نهاد باید شرایطی را برای افراد دارای فرزند خردسال فراهم کند تا بتوان آن را حامی خانواده دانست. با این حال همچنان معضل اصلی، فرهنگی است.
مدیرکل مرکز جوانی جمعیت وزارت بهداشت اظهار کرد: بر اساس پیمایشی که توسط همکاران ستاد ملی جمعیت و فرهنگستان علوم پزشکی در تهران انجام شد، یکی از نتایج جالب توجه این بود که میانگین تعداد فرزند مطلوب خانواده‌ها در شرایط کنونی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی حدود ۲.۵ فرزند است؛ اما در عمل، این عدد به حدود ۱.۵ فرزند کاهش می‌یابد. این اختلاف نشان می‌دهد که بسیاری از خانواده‌ها تمایل به داشتن فرزند بیشتر دارند، اما شرایط موجود اجازه این کار را به آنان نمی‌دهد.
سعیدی تأکید کرد: مسئله‌ای که با آن روبه‌رو هستیم، تنها فرهنگی نیست؛ بلکه قوانین ناکارآمد و همچنین مشکلات اقتصادی نظیر تورم و بحران مسکن نیز در این زمینه سهم بسزایی دارند.
وی مشوق‌های مالی و وام‌های فعلی که در نظر گرفته شده را کافی ندانست و گفت: حمایت‌های مالی باید به اندازه‌ای اثرگذار باشند که بتوانند در شرایط سخت اقتصادی، تأثیر واقعی بگذارند؛ اما تورم اثر این مشوق‌ها را از بین می‌برد. به عنوان مثال، قانونگذار در زمان تصویب قانون، مبلغی مانند صد میلیون تومان را قابل توجه می‌دانست، اما امروزه همین مبلغ حتی برای اجاره مسکن نیز کافی نیست. این مسئله نشان می‌دهد که بحث‌های اقتصادی، به ویژه تورم، از جمله عوامل مهم در سیاست‌گذاری جمعیت هستند.
توزیع مسئولیت‌ها باید متعادل‌تر باشد
مدیرکل مرکز جوانی جمعیت وزارت بهداشت نقش سیستم بهداشت و درمان کشور، از جمله معاونت‌های بهداشتی، دانشگاه‌های علوم پزشکی و وزارت بهداشت، در این زمینه بسیار کلیدی خواند و تصریح کرد: این نهادها در گذشته در کاهش رشد جمعیت مؤثر بودند و اکنون نیز می‌توانند در افزایش آن نقش ایفا کنند. به عنوان نمونه، قانون جمعیت حدود ۷۳ ماده دارد که ۴۳ ماده آن بر عهده وزارت بهداشت است. این به آن معناست که تقریباً یک‌سوم کل قانون متوجه این وزارتخانه است، در حالی که به نظر می‌رسد توزیع مسئولیت‌ها باید متعادل‌تر باشد.
حدود ۱۶ میلیون دختر و پسر در سن ازدواج
سعیدی برای حل مسئله جمعیت، هماهنگی بین عوامل مختلفی از جمله مهار تورم، فرهنگ‌سازی و تصویب قوانین دوستدار خانواده ضروری دانست و گفت: آمارها نیز نشان می‌دهد که حدود ۱۶ میلیون دختر و پسر در سن ازدواج وجود دارند که مجرد هستند. حتی نزدیک به یک میلیون نفر از این افراد به سن ۴۵ سالگی رسیده‌اند و در مرحله تجرد قطعی قرار دارند. این ارقام لزوم توجه فوری به همه ابعاد مسئله را نشان می‌دهد.
وی با حمایت مناسب از جوانان در سن ازدواج، افزود: در صورت تشکیل خانواده و فرزندآوری هر یک از این زوج‌ها، مشکل جمعیت کشور تا حد زیادی مرتفع خواهد شد. خوشبختانه مسئولیت این امر صرفاً بر عهده وزارت بهداشت نیست، اما این بخش همچنان یکی از نقاط حساس در مدیریت جمعیت محسوب می‌شود.
مدیرکل مرکز جوانی جمعیت وزارت بهداشت ادامه داد: در همین راستا و برای تأثیرگذاری فرهنگی، روز گذشته در ستاد جوانی جمعیت وزارت بهداشت جلسه‌ای با حضور وزیر و نمایندگان مجلس برگزار شد. از جمله مصوبات این جلسه، برگزاری «جشنواره فیلم جوانی جمعیت» یا «جشنواره فیلم جمعیت و سلامت» در هفته سلامت بود که از همه فیلم‌های مرتبط دعوت می‌شود در این جشنواره شرکت کنند.
هیچ اقدام زودبازدهی وجود ندارد
سعیدی ضمن بیان اینکه امروزه سینما، فیلم و هنر از ابزارهای اثرگذار فرهنگی هستند که باید از پتانسیل آن‌ها بهره برد، اظهار کرد: علاوه بر این، پویش ایران جوان نیز به عنوان یک اقدام فرهنگی دیگر مصوب شد. اینگونه اقدامات می‌توانند به تدریج به تغییر نگرش فرهنگی کمک کنند، اگرچه باید پذیرفت که هیچ اقدام زودبازدهی وجود ندارد. حل مسئله جمعیت سال‌ها به طول خواهد انجامید، چرا که شکل‌گیری فرهنگ کنونی نیز دهه‌ها زمان برده است.
وی رویکرد صحیح را پرداختن به علل ریشه‌ای مشکلات به جای تمرکز بر علائم ظاهری دانست و افزود: باید دلایل اصلی تصمیمات افراد را شناخت و بر حل آن عوامل کلیدی متمرکز شد.
پزشکی قانونی سالانه تنها مجوز ۱۱ هزار سقط درمانی را صادر می‌کند
سپس سعیدی در جمع خبرنگاران در پاسخ به سوال ایسنا درباره برخورد با مراکز غیرمجاز سقط جنین تصریح کرد: این مراکز از سوی معاونت درمان وزارت بهداشت به قوه قضائیه معرفی شده و با مجازات‌هایی از جمله لغو پروانه، پرداخت دیه و حبس مواجه می‌شوند. بر اساس پیمایش‌های قدیمی‌تر آمار سقط عمدی حدود ۳۵۰ تا ۴۰۰ هزار مورد در سال برآورد می‌شد، اما مطالعه جدید دانشگاه شهید بهشتی این عدد را حدود ۲۵۰ هزار مورد در سال اعلام می‌کند. پزشکی قانونی به طور متوسط سالانه تنها مجوز ۱۰ تا ۱۱ هزار و پانصد سقط درمانی را صادر می‌کند.
وی همچنین از کاهش نگران‌کننده موالید و حرکت رشد جمعیت کشور به سمت منفی خبر داد و گفت: سال گذشته برای نخستین بار در شاید ۶۰ سال گذشته، تعداد موالید کشور به زیر یک میلیون نفر رسید. این روند خوبی نیست و همه مدیران و دست‌اندرکاران باید برای توقف این روند منفی چاره‌اندیشی کنند. سیاست‌های کنترلی گذشته، جمعیت کشور را با شیبی تند به سمت پیری برده، به‌طوری‌که هم‌اکنون حدود ۱۲ درصد جمعیت بالای ۶۰ سال دارند.
مدیرکل مرکز جوانی جمعیت وزارت بهداشت بیان کرد: مانع اصلی ازدواج جوانان، مسائل اقتصادی از قبیل وام ازدواج، مسکن و اشتغال است که در حوزه وظایف سایر وزارتخانه‌ها قرار دارد. قانون جوانی جمعیت با پیش‌بینی اعطای زمین، خودرو و وام‌های با بهره اندک، قوانین بسیار خوبی است، اما سرعت تورم از این مشوق‌ها پیشی گرفته و اثرگذاری آن‌ها را به‌شدت کاهش داده است.
سعیدی به بسته حمایتی جدید «کارت امید مادران» اشاره کرد که از سال جدید ماهانه دو میلیون تومان به ازای هر فرزند واریز می‌شود، اما مجدد تأکید کرد که تورم از این حمایت‌ها جلوتر حرکت می‌کند و گفت: پدیده کاهش جمعیت یک مسئله جهانی است و امروز بیشترین نرخ باروری در کشورهای آفریقایی و فقیر دیده می‌شود.
انتهای پیام
نظرات