نشست تخصصی با محوریت آرامستان تاریخی دارالسلام شیراز با همکاری شهرداری، شورای اسلامی شهر و دانشگاه شیراز امروز جمعه، ۲۳ آبان در این کلان‌شهر برگزار شد.
این نشست با عنوان تبیین رویکرد مداخله بازآفرینی فرهنگ‌مبنا در دارالسلام، به بررسی ابعاد تاریخی، اجتماعی و فرهنگی این گورستان کهن و چگونگی احیای هویت معنوی آن در بستر مدیریت شهری اختصاص داشت.
آرامستان دارالسلام، یکی از کهن‌ترین گورستان‌های ایران و جهان اسلام، یادگار آیین‌ها و باورهای ریشه‌دار مردم شیراز است؛ مأمن نیک‌نامانی که هر یک برگ زرینی از فرهنگ و ایمان این دیار را رقم زده‌اند.
دارالسلام نه‌تنها خاک‌سپار نسل‌های پیشین، بلکه انعکاس هویت و حافظه فرهنگی شهری است که ریشه در ایمان و ادب دارد.
بازخوانی جایگاه گورستان‌ها در فرهنگ ایرانی و اسلامی
معاون گردشگری و امور زائرین استانداری فارس در این نشست به مفهوم هویت و جایگاه گورستان‌ها در فرهنگ ایرانی و اسلامی پرداخت و گفت: در گذشته، وابستگی مردم به سرزمین خود از طریق خاک و آرامگاه‌ها معنا می‌یافت. کسی که در شیراز دفن می‌شد، شیرازی محسوب می‌شد و خاک آن برایش حرمت داشت.
مهدی پارسایی با اشاره به ریشه‌های فرهنگی زیارت اهل قبور افزود: گورستان‌ها همواره جایگاه احترام، دیدار و پیوند نسل‌ها بوده‌اند. این مکان‌ها نه‌تنها محل دفن، بلکه بخشی از نظام فکری و عاطفی جامعه محسوب می‌شوند.
وی با انتقاد از روند تخریب و فراموشی گورستان‌ها در دوره‌های مختلف تاریخی از جمله دوران پهلوی اظهار کرد: با گسترش شهرها، گورستان‌ها به حاشیه رانده شدند، اما امروز زمان بازخوانی دوباره این میراث فراموش‌شده است. دارالسلام باید نه‌به‌عنوان فضایی متروک، بلکه میراثی زنده و پویا دیده شود که می‌تواند در بازآفرینی هویت شهری نقش‌آفرین باشد.
پژوهشگر معماری و گورستان تاریخی دارالسلام در ادامه سنگ‌قبرها را اسنادی مردمی از تاریخ دانست و گفت: هر سنگ، سندی از زندگی، عشق، ایمان و جایگاه اجتماعی افراد است. تعداد پله‌ها، نقش‌ونگارها و ابعاد سنگ‌قبرها بازتابی از باور و طبقه اجتماعی مردم بوده‌اند. مطالعه این نشانه‌ها می‌تواند روایت مردمی تاریخ شیراز را آشکار کند.
وی تأکید کرد: تغییر نگاه جامعه به گورستان‌ها باید از ترس و انکار به احترام و شناخت تبدیل شود. دارالسلام بخشی از حافظه جمعی ماست و بی‌توجهی به آن، نقص در هویت تاریخی شهر به‌جا می‌گذارد.
مدیریت شهری و ضرورت نهادینه‌سازی نگاه فرهنگی به دارالسلام
رئیس کمیسیون سلامت، محیط‌زیست و خدمات شهری شورای اسلامی شهر شیراز، نیز در این نشست، هدف اصلی برگزاری این رویداد را ایجاد بستری علمی و فرهنگی برای بررسی همه‌جانبه دارالسلام دانست و بیان کرد: این طرح باید در ابعاد علمی، فرهنگی، اداری و اجتماعی دنبال شود تا این گورستان تاریخی در مسیر توسعه شهری جایگاه واقعی خود را بازیابد.
مسعود زارعی افزود: هر بخش از برنامه‌های پیش‌ِ‌رو در قالب ساختاری منسجم و تخصصی دنبال می‌شود. تشکیل پنل‌های علمی با حضور استادان ملی، گردآوری داده‌ها و اسناد تاریخی و تدوین سندهای فرهنگی و پژوهشی از جمله گام‌های اصلی برای تحقق اهداف طرح است.
وی همچنین از تأسیس دبیرخانه‌ای دائمی برای پیگیری روند اجرای پروژه خبر داد و گفت: هدف نهایی، تدوین الگویی منسجم برای مستندسازی و معرفی دارالسلام در تاریخ شیراز است؛ الگویی که بتواند در دهه آینده این مجموعه تاریخی را از محدودیت‌های موجود خارج کرده و در جایگاه شایسته خود در حافظه فرهنگی شیراز بازنشاند.
بازخوانی هویت آرامستان‌های تاریخی در مسیر بازآفرینی معنوی شیراز
عضو شورای اسلامی شهر و ناظر در سازمان مدیریت آرامستان‌های شهرداری شیراز، نیز در این نشست تخصصی اظهار کرد: جانمایی آرامستان‌ها خارج از محدوده شهرها، نشانه گریز از معنویت و نماد تهاجم مدرنیسم به بافت فرهنگی شهرهای تاریخی است.
غلامحسن اسکندری افزود: آرامستان‌ها، به‌ویژه دارالسلام شیراز، باید همچنان پیوند میان دو جهان را حفظ کنند و زمینه عبرت و آرامش روحی شهروندان را فراهم آورند.
وی با اشاره به تلاش‌های علمی در حوزه سامان‌دهی تأکید کرد: طرح‌های پیشین در مسیر اجرا با گسست‌هایی روبه‌رو شده و امید می‌رود روند کنونی با هم‌افزایی مدیران شهری و استانی به نتیجه‌ای پایدار برسد.
عضو و ناظر شورای اسلامی شهر در سازمان مدیریت آرامستان‌های شهرداری شیراز با قدردانی از تلاش اساتید دانشگاهی و صاحب نظران بر لزوم توجه به مؤلفه‌های فرهنگی و بومی در تنظیم سند نهایی دارالسلام تأکید کرد.
وی تدوین سند رویکردهای جدید مداخله در دارالسلام را فرصتی برای گفت‌وگوی عالمانه میان حوزه‌های فرهنگی، عمرانی و اعتقادی دانست و خواستار تداوم فعالیت دبیرخانه دائمی این طرح در شیراز شد.
اسکندری با تقدیر از فعالیت‌های صورت گرفته ابراز امیدواری کرد: با تداوم این مسیر علمی و فرهنگی، دارالسلام شیراز به الگویی ملی در پاسداشت میراث معنوی و آرامش روانی شهروندان تبدیل شود.
بازآفرینی فرهنگ‌مبنا در دارالسلام، گامی به‌سوی تقویت زیست فرهنگی شیراز
یک پژوهشگر مردم‌شناس، نیز در این نشست تخصصی، آرامستان تاریخی دارالسلام را ظرفیتی استراتژیک برای شهرهایی با هویت فرهنگی عمیق همچون شیراز ذکر و تأکید کرد: بازآفرینی فرهنگ‌مبنا در دارالسلام تنها یک پروژه کالبدی نیست، بلکه چشم‌اندازی منحصربه‌فرد برای تقویت زیست فرهنگی شهر و گسترش حوزه‌های مدنی فراهم می‌آورد.
محمد عیدی توضیح داد: بهره‌گیری از رویکرد مداخله‌ای درست در این محدوده تاریخی می‌تواند شیراز را در مسیر توسعه شهرهای فرهنگی پیش‌رو قرار دهد.
وی تأکید کرد: دارالسلام نه‌فقط یک گورستان کهن، بلکه گنجینه‌ای از داشته‌های کم‌نظیر تاریخی و میراث فرهنگی است؛ داشته‌هایی که سال‌ها در مقابل چشمان همگان بوده‌اند، اما بخش بزرگی از ظرفیت‌هایشان نادیده مانده است.
این پژوهشگر مردم‌شناس افزود: چنین فضاهایی می‌توانند تبدیل به زیرساخت‌هایی برای شناخت و بازخوانی هویت شهری شوند؛ بستری برای تعاملات اجتماعی، مطالعات میان‌رشته‌ای و تقویت حافظه جمعی.
به گفته وی، بازآفرینی دارالسلام فرصتی بی‌بدیل برای هم‌نشینی تاریخ، فرهنگ و مشارکت مدنی است و می‌تواند نقش مهمی در شکل‌گیری الگوهای نوین توسعه فرهنگی در شیراز ایفا کند.
آرامستان‌های تاریخی؛ میراث خاموش و نقش آن‌ها در ساختار شهر
در ادامه، یک پژوهشگر مرمت ابنیه و گورستان‌های تاریخی، بر اهمیت گورستان‌های تاریخی در معماری شهری نیز تأکید کرد و گفت: گورستان‌ها صرفاً مکان‌هایی خاموش نیستند، بلکه در شکل‌گیری کالبد شهرها نقش بنیادین داشته‌اند. بسیاری از آن‌ها در پیوندی مستقیم با طبیعت و عناصر محیطی ساخته شده‌اند تا تعادل میان زندگی و مرگ را در ساختار شهر نمایان کنند.
کاوه منصوری با اشاره به تجربه‌های جهانی در حفاظت از آرامستان‌های تاریخی افزود: در کشورهای اسلامی، گورستان‌ها نه‌تنها محل تدفین، بلکه عرصه‌های فرهنگی و هنری‌اند که باید به‌عنوان میراث مشترک بشری حفاظت شوند. متأسفانه در ایران بسیاری از آرامستان‌های تاریخی یا از میان رفته‌اند یا در جریان نوسازی، هویت خود را از دست داده‌اند.
وی مهم‌ترین چالش در صیانت از چنین فضاهایی را کمبود آگاهی عمومی دانست و بیان کرد: تا زمانی که مردم و مدیران شهری ارزش فرهنگی و انسانی این اماکن را درک نکنند، هیچ اقدام حفاظتی مؤثری به نتیجه نخواهد رسید. دانشگاه‌ها و نهادهای علمی باید محور آگاهی‌بخشی و بازآفرینی فرهنگی این فضاها باشند.
حفظ علمی دارالسلام، صیانت از میراث خاموش تاریخ شیراز
پژوهشگر هنر و گورستان و استاد دانشگاه هم در این نشست تخصصی با اشاره به اهمیت فرهنگی و تاریخی گورستان دارالسلام، ضرورت حفاظت علمی و دقیق از این مجموعه را یادآور شد.
مهدی تمیزی بیان کرد: دارالسلام یکی از ارزشمندترین محوطه‌های تاریخی شیراز است و بسیاری از عناصر هویتی، مذهبی و اجتماعی شهر در دل همین سنگ‌های آرامگاهی نهفته‌اند.
وی با اتکا به تجربیات میدانی خود در گورستان تخت فولاد اصفهان تاکید کرد: مداخلات غیرکارشناسی می‌تواند آسیب‌های جبران‌ناپذیری به این میراث وارد کند.
به گفته تمیزی، هم‌سطح‌سازی نادرست خاک، نصب غیراصولی سنگ‌های افراشته و فشرده‌سازی غلط خاک در هنگام مرمت، از جمله خطاهایی هستند که در بلندمدت باعث شکستگی، نشست و از بین رفتن سنگ‌ها می‌شود.
پژوهشگر هنر و گورستان تأکید کرد: این موارد نه‌تنها ظاهر محوطه را مخدوش می‌کند، بلکه سرمایه‌های تاریخی شهر را نیز تهدید می‌کند.
این استاد دانشگاه با اشاره به این‌که سنگ‌های آرامگاهی خود اسنادی تاریخی محسوب می‌شوند، توضیح داد: از خلال مطالعه زبان، خط، هنر، سبک‌های معماری و نشانه‌های به‌کاررفته در این سنگ‌ها می‌توان تاریخ اجتماعی، مذهبی و فرهنگی یک منطقه را بازشناسی کرد.
تمیزی نمونه‌هایی مانند سنگ‌های آرامگاه مراغه و همچنین ویژگی‌های یکتای سنگ‌های دارالسلام را یادآوری کرد و خواستار توجه ویژه به شناخت و حفاظت از آن‌ها شد.
وی نقش محتواهای فرهنگی در ارتقای آگاهی عمومی را نیز مهم دانست و پیشنهاد داد: تولید کتاب و مقاله، تهیه نقشه‌های گردشگری، ساخت برنامه‌های تلویزیونی و حتی انتشار کارت‌پستال‌های مرتبط با دارالسلام می‌تواند به تبدیل این فضا از یک محیط صرفاً تداعی‌کننده مرگ به مقصدی فرهنگی و گردشگری کمک کند؛ فضایی که هم حافظه جمعی را زنده نگه می‌دارد و هم فرصتی برای شناخت تاریخ شهر فراهم می‌سازد.
این پژوهشگر هنر و گورستان همچنین از تمام کسانی که برای پاسداری از این میراث ارزشمند تلاش می‌کنند، قدردانی کرد و خواستار توجه بیشتر مدیریت شهری و نهادهای فرهنگی به اهمیت هنری و تاریخی دارالسلام شد.
انتهای پیام
نظرات