مهری پریرخ در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به وضعیت نامطلوب سرانه مطالعه در کشور، اظهار کرد: متأسفانه میزان مطالعه در جامعه ما بسیار پایین است و عوامل متعددی مانند مشکلات اقتصادی، تغییر سبک زندگی و جذابیت فضای مجازی در این مسئله دخیل هستند. خانواده‌ها در شرایط اقتصادی کنونی، اغلب منابع مالی خود را صرف نیازهای اولیه می‌کنند. وقتی بخش عمده‌ای از درآمد صرف خوراک، آموزش یا درمان می‌شود، دیگر جایی برای خرید کتاب در سبد خانوار باقی نمی‌ماند. در واقع، در سلسله‌مراتب نیازها، نیازهای بقا مقدم‌اند و مطالعه در سطح نیازهای خودشکوفایی قرار می‌گیرد.
مصرف سطحی اطلاعات، نوعی دانایی کاذب ایجاد می‌کند
او درباره نقش فضای مجازی در کاهش میل به مطالعه در افراد، خاطرنشان کرد: فضای مجازی با همه جذابیت‌هایش، بخش زیادی از وقت افراد را می‌گیرد و نوعی تصور غلط ایجاد کرده که گویا خواندن پیام‌ها و نقل‌قول‌ها در شبکه‌های اجتماعی، جایگزین مطالعه عمیق است. افراد احساس می‌کنند چون پیام‌های اخلاقی یا روانشناختی را در گروه‌ها می‌خوانند یا بازنشر می‌کنند، پس آگاه و اهل مطالعه‌اند! در حالی‌که بین گفتن و عمل کردن فاصله زیادی وجود دارد. این نوع مصرف سطحی اطلاعات، نوعی احساس کاذب دانایی ایجاد می‌کند.
پریرخ ادامه داد: اگر خواندن فقط عبور دادن اطلاعات از ذهن باشد، نه می‌توان به آن مطالعه گفت و نه اثر مثبتی دارد. مطالعه‌ای ارزشمند است که اثربخش باشد. یعنی فرد پس از خواندن بتواند فکر کند، نظر بدهد، گفت‌وگو کند و آنچه فهمیده را در زندگی به‌کار برد. متأسفانه بسیاری از افراد فقط سطحی می‌خوانند، تمرکز ندارند و یادگیری عمیقی انجام نمی‌شود.
وی با تاکید به اینکه در دنیای امروز به‌دلیل حجم زیاد اطلاعات، تمرکز ذهن آسیب دیده است، افزود: به همین دلیل، مطالعه زمانی مفید است که خواننده فرصت تحلیل و گفت‌وگو درباره آن را داشته باشد. مطالعه بدون گفت‌وگو، مثل کانالی است که اطلاعات از آن عبور می‌کند، بی‌آنکه اثری بگذارد.
گرانی کتاب و ضعف نظام توزیع، از مشکلات جدی حوزه نشر
این استاد بازنشسته کتابداری دانشگاه فردوسی مشهد با اشاره به گرانی کتاب و ضعف نظام توزیع آن، خاطرنشان کرد: یکی از اقدامات مؤثر در حوزه کتاب، می‌تواند افزایش یارانه برای نشر باشد. اما این یارانه باید به مخاطب نهایی و مصرف‌کننده فرهنگی برسد، نه صرفاً به ناشر. متأسفانه در چرخه نشر ما از نویسنده تا خواننده، واسطه‌های زیادی وجود دارد. نویسنده با وجود صرف زمان زیاد، سهم اندکی دریافت می‌کند و در مقابل، کتاب با قیمتی بالا به دست مخاطب می‌رسد. در این میان، کتاب‌فروشی‌ها و مراکز توزیع نیز کم‌اند، کتابخانه‌های عمومی رشد چندانی نداشته‌اند و بودجه کافی برای خرید کتاب‌های جدید در اختیار ندارند.
توسعه کتابخانه‌ها، شاخصی برای توسعه فرهنگی کشور
پریرخ با اشاره به اینکه توسعه کتابخانه‌ها، شاخصی برای توسعه فرهنگی کشور است، خاطرنشان کرد: با در نظر گرفتن رشد جمعیت، می‌توان گفت که تعداد کتابخانه‌های جدید، تقریباً صفر است. از طرفی کتابخانه‌های موجود هم منابع تازه‌ای ندارند. در چنین شرایطی دسترسی مردم به کتاب‌های خوب کاهش یافته است. هرچند ناشران و برخی کتاب‌فروشی‌ها از فضای مجازی برای معرفی کتاب استفاده می‌کنند اما این کافی نیست. کتابخانه‌ها باید فعال شوند، جلسات نقد و گفت‌وگو برگزار کنند و به معرفی آثار ارزشمند بپردازند.
وی با تاکید بر اینکه مطالعه باید از حالت انفرادی به فعالیتی جمعی و گفت‌وگومحور تبدیل شود، گفت: جامعه ما به فرصت گفت‌وگو درباره کتاب نیاز دارد؛ چه در کتابخانه‌ها، چه در مدارس و چه در فضای مجازی. انجمن‌ها، رسانه‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد، می‌توانند در این زمینه نقش مهمی ایفا کنند. ما جامعه‌ای میانسال و بازنشسته داریم که نیروی داوطلب فراوانی در آن وجود دارد. این افراد می‌توانند در فعالیت‌های ترویجی مشارکت کنند، در کتابخانه‌ها باشگاه‌های کتابخوانی تشکیل دهند و به کودکان و نوجوانان انگیزه دهند.
این عضو هیئت علمی گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد افزود: فعالیت‌های مرتبط با حوزه کتاب نیز پس از مطالعه اهمیت زیادی دارد چراکه فقط خواندن کتاب کافی نیست. باید امکان اجرای نمایش، داستان‌نویسی، ساخت محتوا یا گفت‌وگو درباره کتاب فراهم شود تا مطالعه در زندگی افراد نهادینه شود. این فعالیت‌ها به‌ویژه در بین کودکان و نوجوانان می‌تواند جایگزین مفیدی برای وقت‌گذرانی بی‌هدف در فضای مجازی باشد.
تاثیر برگزاری رویدادهای مرتبط با کتاب در افزایش سرانه مطالعه کشور
پریرخ درباره تاثیر برگزاری رویدادهایی مانند هفته کتاب یا نمایشگاه بین‌المللی کتاب در افزایش سرانه مطالعه، خاطرنشان کرد: این رویدادها هرچند گاهی جنبه نمادین پیدا می‌کنند اما نمی‌توان منکر تأثیرشان شد. همین‌که در نمایشگاه کتاب جمعیت زیادی حضور پیدا می‌کند، نشان می‌دهد که مردم علاقه دارند اما موانع اقتصادی و دسترسی، مانع بهره‌برداری کامل می‌شود. من خودم در نمایشگاه‌ها دیده‌ام که مردم با شور و شوق حضور دارند اما قدرت خرید ندارند. اگر قیمت‌ها پایین‌تر باشد، این اشتیاق به خرید و مطالعه تبدیل می‌شود.
وی ادامه داد: نمایشگاه‌ها باید با تخفیف‌های واقعی و برای همه گروه‌های سنی برگزار شوند. هدف نباید فقط سود اقتصادی یا نمایش فعالیت فرهنگی باشد. باید فرصتی فراهم شود تا مردم به کتاب نزدیک شوند، آن را لمس کنند، بخوانند و درباره‌اش حرف بزنند.
او درباره نقش رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی در حوزه کتاب و ترویج مطالعه، گفت: شبکه‌های اجتماعی می‌توانند ابزار ترویج مطالعه باشند، نه جایگزین آن. رسانه‌ها نیز باید کتاب‌های خوب را برای سنین و گروه‌های مختلف معرفی کنند، محتوای آن را توضیح دهند، و فضایی برای گفت‌وگو در مورد کتاب فراهم کنند. انتشار پادکست‌ها و کتاب‌های صوتی با روایت‌های جذاب می‌تواند نسل جوان را جذب کند. حتی می‌توان از فضای مجازی برای برگزاری جلسات آنلاین نقد کتاب یا باشگاه‌های کتابخوانی استفاده کرد. وقتی نوجوانان احساس کنند نظرشان درباره کتاب ارزش دارد، بیشتر به مطالعه علاقه‌مند می‌شوند.
نقش دانشجویان در ترویج مطالعه و فرهنگ کتابخوانی
این استاد بازنشسته کتابداری با اشاره به نقش دانشجویان در فرهنگ‌سازی مطالعه کتاب، گفت: دانشجویان باید خودشان اهل مطالعه باشند تا بتوانند فرهنگ کتابخوانی را گسترش دهند. متأسفانه بسیاری از دانشجویان ما فقط برای امتحان مطالعه می‌کنند و ذهن تحلیلگرشان پرورش نیافته است. دانشگاه باید فضایی برای گفت‌وگو و تحلیل کتاب‌ها ایجاد کند تا دانشجویان بتوانند محتوا را درک کنند و قدرت بیان و نقد داشته باشند.
او تأکید کرد: دانشجویان فعال و کتاب‌خوان می‌توانند به مدارس معرفی شوند تا با دانش‌آموزان گفت‌وگو کنند، کتاب بخوانند، مسابقات خلاقانه کتابخوانی برگزار کنند یا شخصیت‌های داستانی را تحلیل کنند. چنین فعالیت‌هایی نه‌تنها به رشد ذهنی کودکان کمک می‌کند بلکه برای خود دانشجویان نیز تمرین مفید و کم‌هزینه‌ای است.
خانواده؛ نخستین بستر نهادینه کردن کتابخوانی در افراد
پریرخ با اشاره به نقش بنیادین خانواده در شکل‌گیری عادت مطالعه افراد، خاطرنشان کرد: بچه‌ها در کودکی مقلد والدین خود هستند. اگر پدر و مادر کتاب بخوانند و در خانه کتاب و مجله وجود داشته باشد، کودک ناخودآگاه به سمت کتاب کشیده می‌شود. خواندن قصه برای کودک و گفت‌وگو درباره آن، عادت مطالعه را در او نهادینه می‌کند و پیوند عاطفی خانواده را نیز تقویت می‌کند.
وی ادامه داد: متأسفانه بسیاری از خانواده‌ها خودشان اهل مطالعه نیستند. حتی اگر برای فرزندانشان کتاب بخرند، آن‌ها را تنها رها می‌کنند تا خودشان بخوانند. در حالی که باید همراهشان باشند، گفت‌وگو کنند و کمک کنند تا کودک از خوانده‌هایش معنا استخراج کند. اگر این عادت از کودکی شکل نگیرد، در بزرگسالی هم ادامه پیدا نمی‌کند.
این استاد بازنشسته کتابداری دانشگاه فردوسی مشهد درباره ویژگی‌های یک جامعه کتاب‌خوان، عنوان کرد: جامعه‌ای که اهل مطالعه باشد، جامعه‌ای اندیشه‌ورز است. کتاب به انسان می‌آموزد چگونه فکر کند، شکست‌هایش را تحلیل کند و از آن‌ها درس بگیرد. مطالعه منطق و عقلانیت را تقویت می‌کند، معنای زندگی را روشن می‌سازد و از انسان فردی شاد و متعادل می‌سازد. کسی که معنا و ارزش‌ها را از دل کتاب می‌یابد، کمتر دچار افسردگی و سرگشتگی می‌شود. وقتی افراد سالم باشند، جامعه نیز سالم خواهد بود.
انتهای پیام
نظرات