داریوش گلعلیزاده، امروز چهارشنبه ۲۶ آذر در نشست تخصصی پژوهشهای کاربردی و ضرورت بکارگیری آن در بهبود وضعیت محیط زیست در تشریح وضعیت کیفی هوای شهر اصفهان اظهار کرد: گاهی بهصورت طنزآمیز گفته میشود «منتظر باد باشیم»، اما واقعیت این است که موضوع کاملاً علمی است. وقتی بارگذاری آلایندهها بیش از ظرفیت تهویه هوا باشد، حتی با انجام همه اقدامات قانونی، امکان تخلیه آلایندهها وجود ندارد. در استان اصفهان سرعت باد در بسیاری از روزها به کمتر از نیم متر بر ثانیه و حتی صفر میرسد و طبیعتاً در چنین شرایطی تخلیه آلودگی هوا اتفاق نمیافتد.
وی با اشاره به روند وضعیت کیفی هوای اصفهان از ابتدای سال تا ۲۶ آذر افزود: برای قضاوت دقیقتر، نیمه اول و نیمه دوم سال را بهطور جداگانه بررسی کردیم. در نیمه اول سال اگرچه آلودگی وجود دارد، اما به دلیل ناپایداریهای جوی، انباشت آلایندههای صنعتی رخ نمیدهد و عمدتاً با گردوغبار مواجه هستیم. در این حوزه نیز بهجز افزایش تابآوری و رعایت ملاحظات بهداشتی، تنها راهکار، مدیریت کانونهای گردوغبار و کاهش منابع داخلی انتشار است.
شاخص هوا معیار کافی برای ارزیابی عملکرد نیست
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان ادامه داد: متأسفانه کشور با بیش از ۷/۷ میلیون هکتار کانون بحرانی گردوغبار مواجه است که بسیاری از آنها فرامنطقهای هستند و حتی استانهای شمالی کشور نیز از گردوغبارهای داخلی و خارجی متأثر میشوند. این موضوع نشان میدهد مسئله گردوغبار یک چالش ملی است، نه صرفاً محلی.
گلعلیزاده با اشاره به مقایسه شاخص کیفیت هوا در سالهای ۱۴۰۳ و ۱۴۰۴ تصریح کرد: سال گذشته تا این مقطع، ۱۱۱ روز هوای قابل قبول داشتیم که امسال به ۱۴۳ روز رسیده است، اما تأکید میکنم شاخص کیفیت هوا بهتنهایی معیار مناسبی برای ارزیابی عملکرد نیست. برای قضاوت دقیق، باید کاهش غلظت آلایندهها و میزان کاهش انتشار بررسی شود، نه صرفاً تعداد روزهای پاک یا قابل قبول.
وی ادامه داد: از ابتدای آبان تا ۲۶ آذر، در سال گذشته ۲۹ روز هوای زیر شاخص ۱۰۰ داشتیم، اما امسال این عدد به ۱۴ روز کاهش یافته است که نشاندهنده افزایش حدود ۳۶ درصدی روزهای ناسالم است، همچنین حدود ۲۴ تا ۲۵ روز تداوم آلودگی بالای شاخص ۱۰۰ ثبت شده که این استمرار، منجر به انباشت آلایندهها و تشدید شرایط اضطرار میشود.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان در ادامه به وضعیت محیط طبیعی استان اشاره کرد و گفت: استان اصفهان با وسعت حدود ۱۰ میلیون و ۷۰۰ هزار هکتار، نزدیک به ۷ درصد مساحت کشور را در بر میگیرد و با ۲۹ شهرستان و جمعیتی بیش از پنج میلیون نفر، از استانهای بزرگ کشور محسوب میشود. تنوع ارتفاعی و اقلیمی استان نشان میدهد اصفهان تنها یک استان صنعتی نیست و ظرفیتهای بسیار غنی طبیعی و گردشگری دارد که متأسفانه کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
گلعلیزاده افزود: حدود ۲۰ درصد از مساحت استان تحت مدیریت محیط زیست قرار دارد، اما تمرکز بیش از حد بر منافع کوتاهمدت و توسعه صنعت، به محیط زیست استان آسیب زده و در بلندمدت آن را شکننده کرده است. از دست رفتن تالاب گاوخونی و کاهش تنوع زیستی، از جمله پیامدهای این رویکرد است.
وی با اشاره به نقش پوشش گیاهی در بهبود شرایط اقلیمی گفت: موضوع بارش و اقلیم کاملاً علمی است. زمانی که پوشش گیاهی مناسب وجود داشته باشد، تبخیر و تعریق افزایش مییابد و رطوبت در منطقه حفظ میشود که این خود به بهبود شرایط بارش کمک میکند. برعکس، تبدیل اراضی به بیابان، شرایط را روزبهروز بحرانیتر میکند.
تالابها در حال تبدیل شدن به کانون گردوغبارند
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان با انتقاد از نبود آمادگی مدیریتی در مواجهه با پدیدههای طبیعی اظهار کرد: متأسفانه به غافلگیر شدن عادت کردهایم؛ چه در زمان بارندگی، چه در زمان خشکسالی، چه با برق و چه بدون برق. این نشان میدهد تابآوری شهرها و مناطق ما به اندازه کافی افزایش نیافته است.
گلعلیزاده تأکید کرد: سازگاری با تغییر اقلیم به معنای عادت کردن به شرایط نامطلوب نیست. عادت کردن، مطالبهگری را از بین میبرد، بهویژه در حوزه محیط زیست. مردم نباید به آلودگی هوا عادت کنند. سازگاری یعنی افزایش تابآوری و کاهش خسارات، مانند اجرای عملیات پخش سیلاب برای کنترل سیلابها و بهرهبرداری درست از نزولات جوی.
وی با اشاره به وضعیت تالاب گاوخونی گفت: تالاب، شاخص سلامت مدیریت آب و سرزمین در بالادست است. خشک شدن تالاب یعنی مدیریت نادرست در کل حوضه. متأسفانه امروز بهجای احیای تالاب، با بارگذاریهای نادرست، معدنکاری و برداشتهای جدید، شرایط آن را بحرانیتر کردهایم و این مناطق در حال تبدیل شدن به کانونهای جدید گردوغبار هستند.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان با تأکید بر ضرورت بازشناسی ظرفیتهای بومی و طبیعی استان افزود: متأسفانه بسیاری از داشتههای ارزشمند اصفهان حتی برای خود اصفهانیها هم ناشناخته مانده است، در حالی که این ظرفیتها میتوانند به نمادهای هویتی، فرهنگی و حتی اقتصادی استان تبدیل شوند.
گلعلیزاده با اشاره به گونههای شاخص حیاتوحش استان اظهار کرد: اصفهان دارای گونههای منحصربهفردی مانند قوچ اصفهانی و ماهی بومی «آپانیوس» است، اما متأسفانه هیچ نماد شهری مشخصی از این گونهها در ورودی شهرهای استان دیده نمیشود. این در حالی است که بسیاری از کشورها با معرفی نمادهای طبیعی خود، هم هویتسازی میکنند و هم از آن درآمدزایی دارند. در همین راستا پیشنهادی به استاندار ارائه شد تا شهرداریها در ورودی شهرها از نماد گونههای شاخص بومی استفاده کنند و خوشبختانه این موضوع در دستور کار قرار گرفته است.
حفاظت از طبیعت امانتی برای نسلهای آینده است
وی افزود: اگر بتوانیم گونههای ارزشمند استان را به درستی معرفی کنیم، هم به حفاظت از تنوع زیستی کمک کردهایم و هم ظرفیتهای جدیدی برای گردشگری و اقتصاد محلی ایجاد میشود.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان با اشاره به محدودیتها و کمبودهای موجود گفت: با وجود همه مشکلات، با حداقل امکانات در حال صیانت از امانتی هستیم که از نسلهای گذشته به ما رسیده و وظیفه داریم آن را سالم به نسلهای آینده تحویل دهیم. اگر گذشتگان نیز صرفاً با نگاه کوتاهمدت عمل کرده بودند، امروز چیزی برای حفاظت باقی نمیماند.
گلعلیزاده با اشاره به وضعیت تنوع زیستی استان تصریح کرد: استان اصفهان از نظر تنوع گیاهی و جانوری از استانهای کمنظیر کشور است. در سالهای اخیر چندین بار پلنگ ایرانی در مناطق تحت مدیریت از جمله منطقه عباسآباد مشاهده و با دوربینهای تلهای ثبت شده است که نشاندهنده ارزش بالای زیستگاههای استان است.
وی ادامه داد: با تداوم خشکسالی در پنج سال گذشته، بسیاری از زیستگاهها از نظر تأمین آب و علوفه دچار مشکل شدند. در این مسیر، همراهی مردم، صنایع و مشارکتهای اجتماعی نقش مهمی در کاهش آسیبها داشت و خوشبختانه توانستیم این دوره سخت را پشت سر بگذاریم. امیدواریم با بارندگیهای اخیر، شرایط در سال آینده بهبود یابد.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان با هشدار نسبت به پیامدهای تغذیه دستی حیاتوحش گفت: تغذیه دستی، بهویژه برای گونههایی مانند آهو، آسیبزا است و باعث نزدیک شدن حیاتوحش به باغات، جادهها و سکونتگاههای انسانی میشود که خطر تصادف، تعارض و شکار غیرمجاز را افزایش میدهد. متأسفانه در برخی موارد با شکارچیانی مواجه بودهایم که از اقشار تصمیمگیر کشور هستند و این مسئله پیام مناسبی برای جامعه ندارد.
گلعلیزاده با اشاره به رویکردهای نوین حفاظتی اظهار کرد: در استان اصفهان پنج منطقه قرق اختصاصی اقتصادی شناسایی شده و با اخذ موافقت سازمان منابع طبیعی، در مسیر ایجاد این قرقها گام برداشتهایم. قرقهای اختصاصی علاوه بر تأمین بخشی از نیازهای شکار قانونی، منبع درآمد پایدار، ابزار کاهش فشار بر مناطق تحت مدیریت و زمینهساز ارزآوری هستند.
فرسودگی ناوگان حملونقل، عامل تشدید آلودگی هوای اصفهان
وی افزود: در بسیاری از کشورهای دنیا بیش از ۹۰ درصد مدیریت زیستگاهها با مشارکت بخش خصوصی انجام میشود. براساس قانون احکام دائمی، سازمان حفاظت محیط زیست و منابع طبیعی میتوانند حفاظت از مناطق را به تعاونیهای محلی واگذار کنند. اگر منافع مردم با منافع حفاظت گره بخورد، مردم بهجای عامل تخریب، به عامل احیا تبدیل میشوند.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان ادامه داد: این مدل در استانهایی مانند یزد نتایج موفقی داشته و حتی برخی شکارچیان سابق بهصورت داوطلبانه در حفاظت مشارکت کردهاند. در اصفهان نیز اگرچه هنوز مجوز شورای عالی محیط زیست صادر نشده، اما همکاریهای داوطلبانهای برای حفاظت از مناطق خصوصی در حال انجام است.
گلعلیزاده در بخش دیگری از سخنان خود به وضعیت محیط زیست انسانی استان پرداخت و گفت: در استان اصفهان حدود ۱۰ هزار واحد تولیدی فعال وجود دارد که نزدیک به ۷۷ تا ۷۸ درصد آنها در شعاع ۵۰ کیلومتری شهر اصفهان مستقر هستند. این تمرکز بالا، فشار مضاعفی بر محیط زیست و کیفیت هوا وارد میکند.
وی افزود: مصرف روزانه سوخت در استان به حدود ۸/۶ میلیون لیتر بنزین و بیش از شش میلیون لیتر گازوئیل میرسد که سهم شهر اصفهان از این میزان، بیش از چهار میلیون لیتر بنزین در روز است. بخشی از آلودگی ناشی از فرآیند احتراق و بخشی دیگر به فرسودگی ناوگان حملونقل، نبود فیلترهای مؤثر و حذف یا ناکارآمدی تجهیزات کنترلی در خودروهای بنزینی و دیزلی بازمیگردد.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان تأکید کرد: آلودگی هوا صرفاً به دودکش صنایع محدود نمیشود. بهعنوان مثال، در محدوده پالایشگاه اصفهان روزانه حدود ۱۷۰۰ نفتکش تردد میکنند که این عدد به معنای ۳۴۰۰ تردد رفت و برگشتی است. بسیاری از این خودروها فرسودهاند یا فیلترهای آنها کارایی لازم را ندارد، همچنین روزانه حدود هزار دستگاه اتوبوس و مینیبوس برای جابهجایی کارکنان صنایع بزرگ در دو شیفت کاری تردد میکنند که مجموعاً به هزاران تردد آلاینده منجر میشود.
گلعلیزاده افزود: بخش قابل توجهی از کارکنان صنایع بزرگ بومی استان نیستند و مهاجرت نیروی کار از سایر استانها نیز فشار مضاعفی بر منابع، انرژی و زیرساختهای شهری وارد کرده است. با وجود اینکه اصفهان دومین یا سومین استان کشور از نظر تولید ارزش افزوده است، اما از نظر برخورداری و دریافت اعتبارات، جزء استانهای کمبرخوردار محسوب میشود و منافع فعالیت صنایع ملی و بینالمللی کمتر به استان بازمیگردد.
نوسازی ناوگان میتواند مصرف سوخت را تا ۵۰ درصد کاهش دهد
وی تصریح کرد: توسعه صنعتی اگر بدون توجه به ملاحظات محیط زیستی باشد، هزینههای سنگینی به مردم تحمیل میکند. همانطور که پیشتر هم گفتهام، مردم اصفهان به «هوای سالم برای تنفس» نیاز دارند، نه صرفاً تیرآهن و محصولات صنعتی. امروز مردم آگاهتر شدهاند و مطالبهگری محیط زیستی افزایش یافته است و این مطالبهگری میتواند ما را در رسیدن به اهداف حفاظت از محیط زیست یاری کند.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان با بیان اینکه بخش عمده آلودگی هوا ریشه در الگوی نادرست مصرف انرژی و فرسودگی ناوگان حملونقل دارد، گفت: امروز بیش از ۹۰ درصد موتورسیکلتهای شمارهگذاریشده کشور فرسوده هستند و از حدود ۳۰ میلیون خودروی موجود، نزدیک به ۱۷ میلیون دستگاه به سن فرسودگی رسیدهاند؛ موضوعی که به معنای مصرف سوخت بیشتر و انتشار آلایندههای بالاتر است.
گلعلیزاده اظهار کرد: اگر تنها بخشی از این ناوگان به سمت خودروهای کممصرف، هیبریدی یا برقی حرکت کند، میتوان کاهش ۴۰ تا ۵۰ درصدی مصرف سوخت و بهتبع آن کاهش قابل توجه انتشار آلایندهها را تجربه کرد. این موضوع در قوانین نیز پیشبینی شده بود.
وی با اشاره به قانون مدیریت مصرف سوخت مصوب ۱۳۸۶ افزود: در این قانون پیشبینی شده بود که سرانه مصرف بنزین از حدود ۱/۱ لیتر به ازای هر نفر، در پنج سال تا ۱۳۹۰ به حدود ۰/۷ لیتر برسد، اما امروز این عدد به حدود ۱/۴ لیتر افزایش یافته است. اگر آن قانون بهدرستی اجرا میشد، امروز با جمعیت نزدیک به ۹۰ میلیون نفر، مصرف بنزین کشور نباید به ارقام فعلی میرسید.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان ادامه داد: در حال حاضر مصرف روزانه بنزین کشور به بیش از ۲۵ میلیون لیتر و مصرف نفتگاز به حدود ۱۱۰ تا ۱۱۵ میلیون لیتر رسیده است. این در حالی است که در گذشته بخش قابل توجهی از بنزین تولیدی کشور دارای استاندارد یورو ۴ و یورو ۵ بود، اما امروز برای تأمین کمیت، کیفیت سوخت کاهش یافته و متأسفانه در برخی موارد میزان بنزن و عدد اکتان افزایش پیدا کرده که برای موتور خودروها، بهویژه خودروهای توربوشارژ، آسیبزاست و هزینه آن را مردم پرداخت میکنند.
گلعلیزاده با ابراز نگرانی از روند افزایشی مصرف سوخت تصریح کرد: در تاسوعای دو سال گذشته مصرف بنزین کشور به ۱۵۲ میلیون لیتر در یک روز رسید و امسال نیز در نیمه نخست سال، رکورد مصرف روزانه ۱۴۴ میلیون لیتر ثبت شد. این ارقام هشداردهنده است و نشان میدهد اگر سیاستهای بهینهسازی مصرف اجرا نشود، ناترازی انرژی تشدید خواهد شد.
اصفهان با ۳۰۰ روز آفتابی، تشنه انرژی خورشیدی است
وی افزود: امروز تنها حدود یک درصد از انرژی کشور از منابع تجدیدپذیر تأمین میشود، در حالی که ایران و بهویژه استان اصفهان، با بیش از ۳۰۰ روز تابش خورشید در سال، ظرفیت بسیار بالایی برای استفاده از انرژی خورشیدی دارد. استان اصفهان متعهد به احداث ۵۳۰۰ مگاوات نیروگاه تجدیدپذیر شده و این مسیر ناگزیر است، چراکه ۹۴ درصد تولید انرژی کشور وابسته به سوختهای فسیلی است و در چنین شرایطی، نبود آلودگی هوا باید موجب تعجب باشد.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان با اشاره به راندمان پایین نیروگاهها گفت: راندمان نیروگاه شهید منتظری در بهترین حالت حدود ۲۹ درصد است، در حالی که میانگین راندمان نیروگاههای حرارتی کشور، شامل سیکل ترکیبی و بخاری، حدود ۳۸/۵ درصد است. این عدد باید به بیش از ۵۵ درصد برسد. یکی از برنامههای جدی، تبدیل نیروگاه شهید منتظری به نیروگاه سیکل ترکیبی است که منجر به افزایش راندمان، کاهش مصرف سوخت، کاهش مصرف آب و کاهش حدود ۹۰ درصدی انتشار اکسیدهای نیتروژن خواهد شد.
گلعلیزاده تأکید کرد: حتی نیروگاههای گازسوز نیز پاک محسوب نمیشوند، زیرا در نبود سامانههای «لو-نوکس»، اکسیدهای نیتروژن تولید میکنند که در فرآیندهای شیمیایی به ذرات معلق ثانویه تبدیل میشوند؛ آلایندههایی که مستقیماً در پایشها دیده نمیشوند اما اثرات جدی بر کیفیت هوا دارند.
وی با اشاره به استفاده محدود از مازوت در نیروگاه گفت: تا دو روز پیش حدود ۴۵ روز مازوتسوزی در نیروگاه ثبت شده بود، اما تلاش شد بدون ایجاد فشار رسانهای و اجتماعی، مدیریت شود. نیروگاهها عامل اصلی ایجاد آلودگی هوا نیستند، اما در شرایط پایداری جوی، عامل تشدیدکننده محسوب میشوند.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان با اشاره به نقش مدیریت شهری در کنترل آلودگی هوا اظهار کرد: شهرداریها مکلفاند ناوگان حملونقل عمومی را بهگونهای توسعه دهند که شهروندان در شعاع حداکثر ۵۰۰ متری به سامانههای حملونقل عمومی دسترسی داشته باشند. در حال حاضر متروی اصفهان در بهترین حالت روزانه حدود ۱۲۰ هزار جابهجایی دارد که عدد بالایی نیست و پوشش کاملی نیز ندارد.
گلعلیزاده افزود: با وجود رونمایی از ۱۵ دستگاه اتوبوس برقی، این عدد در مقیاس شهر اصفهان بسیار ناچیز است. حتی اگر تعداد اتوبوسها افزایش یابد، تا زمانی که ترافیک سطحی وجود دارد، مشکل حل نمیشود. راهکار اصلی، توسعه حملونقل زیرسطحی و حرکت به سمت حملونقل ترکیبی است، چراکه خودرویی که در ترافیک حرکت میکند، تا پنج برابر بیشتر آلایندگی دارد.
وی در ادامه به تمرکز بالای صنایع اشاره کرد و گفت: استان اصفهان دارای حدود ۷۷ شهرک صنعتی است و امروز با نوعی شتابزدگی در توسعه شهرکهای صنعتی مواجه هستیم، در حالی که شهرک صنعتی بهمعنای حذف آلودگی نیست. انتشار تجمعی آلایندهها، حملونقل، مصرف انرژی و آثار جانبی صنایع باید بهصورت یکپارچه دیده شود.
خشکسالی، آبخوانهای اصفهان را به مرز بحران رساند
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان تصریح کرد: پیشنهاد ما این است که توسعه صنعتی استان دستکم برای چند سال متوقف شود و تمرکز بر بهروزرسانی فناوری، افزایش بهرهوری و فعالسازی واحدهای نیمهفعال و تعطیل قرار گیرد. در بسیاری از تصمیمگیریها، اثرات تجمعی استقرار صنایع نادیده گرفته میشود و صرفاً به استانداردهای منفرد هر واحد توجه میشود.
گلعلیزاده با اشاره به اقدامات نظارتی گفت: در نیمه دوم سال، پایش شبانه واحدهای صنعتی در کنار پایش روزانه آغاز شده و اخطارها و پیگیریهای قضایی انجام شده است، همچنین حکم قضایی برای پلمب واحدهای آلاینده اخذ شده تا برخورد قانونی مؤثرتر انجام شود.
وی به وضعیت مدیریت پسماند اشاره کرد و افزود: متأسفانه وضعیت جمعآوری و مدیریت پسماند در شهر اصفهان و شهرکهای صنعتی مناسب نیست. رهاسازی زباله و نخالههای ساختمانی در معابر، حاشیه شهر و حتی مناطق ممنوعه، منظر شهری را مخدوش کرده و منابع ارزشمند را هدر میدهد. خوشبختانه مجوز ایجاد مراکز بازیافت نخاله ساختمانی اخذ شده و امیدواریم با همکاری دستگاهها، مدیریت پسماند به جایگاه شایسته اصفهان بازگردد.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان تأکید کرد: اصفهان همواره پیشگام بوده است، اما پیشگام ماندن نیازمند بهروزرسانی، اصلاح مسیر و حرکت به سمت بهبود مستمر است؛ نباید در موفقیتهای گذشته متوقف شویم.
گلعلیزاده با بیان اینکه بزرگترین چالش زیستمحیطی استان اصفهان «فرونشست زمین» است، گفت: آلودگی هوا در برابر فرونشست، مسئلهای ماهانه است، اما فرونشست بحرانی است که اگر به نقطه بدون بازگشت برسد، دیگر هیچ ابزار اجرایی و برنامهای قادر به حل آن نخواهد بود.
وی اظهار کرد: تجربه جهانی نشان میدهد که آلودگی هوا قابل مدیریت و کنترل است و کشورها با ابزارهای قانونی، اجرایی و برنامههای پنجساله توانستهاند آن را مهار کنند، اما فرونشست اگر از آستانه بحرانی عبور کند، غیرقابل بازگشت خواهد بود. متأسفانه ما هشدارهای فرونشست را جدی نمیگیریم؛ درست مانند دردی در بدن که نشانه سکته است، اما آن را به خستگی یا سرماخوردگی نسبت میدهیم.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان افزود: فرونشست امروز هشدارهای خود را میدهد، اما ما آن را به شکستگی لوله فاضلاب، پروژه مترو یا عوامل مقطعی نسبت میدهیم، بدون آنکه بپرسیم چرا لوله فاضلاب شکسته یا چرا زمین تاب تحمل این زیرساختها را ندارد. تا زمانی که جسارت مواجهه با حقیقتهای تلخ را نداشته باشیم، امکان خروج از این شرایط وجود نخواهد داشت.
گلعلیزاده با بیان اینکه اکوسیستم استان بهشدت شکننده شده است، گفت: ما نهتنها فرونشست را کنترل نمیکنیم، بلکه با برخی سیاستها در حال تشدید آن هستیم. یکی از این موارد، مدیریت نادرست آب و فاضلاب است. بررسی ساده نشان میدهد بسیاری از شهرهایی که دارای شبکه جمعآوری و تصفیه فاضلاب هستند، با تشدید فرونشست مواجه شدهاند؛ زیرا در شرایط خشکسالی، ورودی آب به آبخوانها به حداقل رسیده و برداشت از سفرههای زیرزمینی به عمقهای بیشتر افزایش یافته است.
وی ادامه داد: در گذشته حتی فاضلاب خام، هرچند آلوده، بخشی از تغذیه آبخوان را تأمین میکرد، اما امروز تمام فاضلاب تصفیه و صد درصد آن به صنعت یا فضای سبز اختصاص داده میشود. عملاً شیره زمین را میکشیم. آب تصفیهشده به کالایی گرانقیمت تبدیل شده و کسی حاضر نیست آن را برای تغذیه مصنوعی زمین هزینه کند، در حالی که حق طبیعی زمین نادیده گرفته میشود.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان با اشاره به بدهی سنگین استان به آبخوانها تصریح کرد: برآوردها نشان میدهد استان اصفهان حدود ۱۳/۵ میلیارد مترمکعب بدهی تجمعی به آبخوانها دارد. حتی اگر سالانه ۳۶۰ میلیون مترمکعب تغذیه مصنوعی انجام شود، این عدد جبران نخواهد شد و متأسفانه همین میزان نیز بدون بارشهای مؤثر محقق نمیشود. از سوی دیگر، زایندهرود نیز که نقش مهمی در تغذیه آبخوان داشت، بهدلیل خشکسالی عملاً این کارکرد را از دست داده است.
گلعلیزاده با اشاره به وضعیت دشتهای استان گفت: بهجز چند دشت مشترک که شرایط نسبتاً بهتری دارند، سایر دشتهای استان یا بحرانی هستند یا فوقبحرانی و این مسئله بسیار نگرانکننده است. با این شرایط، اجرای کامل طرح جامع مدیریت زیستبومی حوضه زایندهرود و احیای تالاب گاوخونی عملاً با چالش جدی مواجه شده است.
وی تأکید کرد: در شرایط فعلی، حداقل کاری که میتوانیم انجام دهیم این است که اوضاع را بدتر نکنیم. باید اقدامات تثبیتی انجام دهیم تا در صورت وقوع بارشهای مناسب در آینده، امکان حرکت به سمت بهبود فراهم شود.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان با اشاره به اقدامات انجامشده در تالاب گاوخونی گفت: بهتازگی فعالیت معدنی در فاصله ۱۳ کیلومتری تالاب گاوخونی آغاز شده بود که اکنون فعالیت متوقف شده است. خشکشدن تالاب بهمعنای مجوز برای معدنکاری نیست، همچنین فعالیت استخراج نمک که از سالهای گذشته وجود داشت، بهدلیل نگرانی از احتمال ورود ترکیبات سمی به چرخه مصرف، بهصورت موقت متوقف و محدودیتهایی برای آن اعمال شد.
گلعلیزاده در ادامه به تفکیک منابع آلایندگی اشاره کرد و افزود: گردوغبار یک آلودگی مزمن است که بیشتر در نیمه نخست سال و تحت تأثیر ناپایداریهای جوی رخ میدهد، اما آلودگی هوای نیمه دوم سال، صنعتی و ناشی از پایداری هوا و سکون جوی است. این تفکیک بسیار مهم است، زیرا برخی با استناد به گردوغبار، نقش منابع صنعتی و سوخت را کماهمیت جلوه میدهند.
وی گفت: تمرکز صرف بر سهمبندی منابع آلاینده بدون ارزیابی اثربخشی اقدامات، راهگشا نیست. زمانی میتوان از بهبود صحبت کرد که اقدامات مشخصی مانند نوسازی ناوگان، توسعه حملونقل عمومی یا بهروزرسانی صنایع انجام شده و اثر آن در کاهش غلظت آلایندهها مشاهده شود.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان با اشاره به استانداردهای جهانی کیفیت هوا اضافه کرد: میانگین غلظت ذرات معلق در برخی مناطق اصفهان حدود ۳۵ تا ۳۷ میکروگرم بر مترمکعب است، در حالی که رهنمودهای سازمان جهانی بهداشت در سالهای اخیر سختگیرانهتر شده و حد مجاز سالانه را به پنج میکروگرم رسانده است. تغییر این استانداردها باعث افزایش تعداد روزهای ناسالم شده، اما این بهمعنای بدتر شدن ناگهانی شرایط نیست، بلکه نشاندهنده واقعبینی بیشتر در پایش سلامت هواست.
گلعلیزاده در بخش دیگری از سخنان خود به ضعف زیرساختهای پایش اشاره کرد و گفت: در ۱۳۹۰ استان اصفهان دارای ۲۱ ایستگاه سنجش با ۹۶ آنالایزر بود، اما امروز تعداد ایستگاهها به ۱۱ و تعداد آنالایزرها به ۲۲ دستگاه کاهش یافته است. اگر دادههای دقیق نداشته باشیم، در سیاستگذاری و تصمیمگیری دچار خطا خواهیم شد. خوشبختانه تأمین چند ایستگاه جدید در دستور کار قرار گرفته، اما هزینه تجهیزات پایش بهشدت افزایش یافته و این موضوع چالش جدی ایجاد کرده است.
وی تأکید کرد: شرایط زیستمحیطی اصفهان امروز بحرانی است و اگر تصمیمهای سخت و شجاعانه اتخاذ نشود، در آینده ناچار به پذیرش تصمیمهای بسیار سختتر خواهیم بود. هنوز فرصت باقی است، اما این فرصت محدود است و نیازمند پذیرش واقعیتها، اصلاح سیاستها و اقدام فوری است.
فرونشست و تغییر اقلیم تهدیدهای خاموش اصفهان هستند
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان با تأکید بر ضرورت هدفگذاری دقیق در حل مسائل زیستمحیطی گفت: نخستین گام این است که بهدرستی مشخص کنیم اولویت اصلی ما کدام بحران است. امروز حتی تأمین زیرساختهای پایش نیز با چالش جدی مواجه شده، بهگونهای که قیمت هر ایستگاه سنجش کیفیت هوا به ۳۵ تا ۴۰ میلیارد تومان رسیده است.
گلعلیزاده اظهار کرد: بسیاری از ایستگاههای سنجش ما قدیمی هستند، اما با وجود همه محدودیتها تلاش کردهایم در اعتماد عمومی خدشهای وارد نشود. برخلاف برخی شائبهها، هیچگونه دستکاری در دادهها انجام نمیشود؛ حتی ایستگاههایی که دادههایشان از میانگین خارج بوده، از مدار خارج شدهاند و جالب اینجاست که با حذف آنها، شاخصها در برخی موارد بدتر نیز شده است.
وی افزود: در هفتههای اخیر نیز ایستگاهی که داده نادرست تولید میکرد، با وجود فشارها، تا زمان رفع کامل مشکل وارد مدار نشد. هر ایستگاهی که داده غلط بدهد، چه به سمت بالا و چه به سمت پایین، از محاسبات حذف میشود، چراکه داده نادرست، سیاستگذاری را دچار خطا میکند.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان با اشاره به وضعیت صنایع آلاینده گفت: برای واحدهای آجرپزی سه سناریوی «تغییر کاربری»، «بهسازی و نوسازی» و «انتقال» پیشبینی شده، اما واقعیت این است که در این حوزه توفیق چندانی نداشتهایم. در حال حاضر بهدلیل ناترازی انرژی، حدود ۷۰ درصد واحدهای آجرپزی با محدودیت گاز مواجه شدهاند.
گلعلیزاده ادامه داد: از مجموع واحدهای آجرپزی استان، ۱۰۹ واحد دارای مجوز دائم، ۱۴۶ واحد دارای مجوز موقت و تعدادی نیز فاقد هرگونه مجوز هستند. رویکرد ما این است که با واحدهای غیرمجاز، ابتدا تعیین تکلیف حقوقی انجام شود. هیچگاه به یک واحد غیرمجاز اجازه نصب فیلتر یا سرمایهگذاری دائمی داده نمیشود، زیرا این اقدام بعدها میتواند منجر به تثبیت فعالیت غیرقانونی از مسیرهای قضایی شود.
وی با اشاره به قانون برنامه هفتم پیشرفت گفت: در این قانون، اسقاط سالانه ۵۰۰ هزار دستگاه خودرو تکلیف شده، اما در بهترین شرایط، سال گذشته تنها حدود ۳۵۰ هزار دستگاه در کل کشور اسقاط شده است. این در حالی است که سالانه بیش از یک میلیون خودرو جدید شمارهگذاری میشود؛ یعنی نهتنها خودروهای فرسوده را از چرخه خارج نمیکنیم، بلکه بر تعداد خودروها نیز میافزاییم و این روند، شرایط آلودگی را تشدید میکند.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان با اشاره به قانون هوای پاک تصریح کرد: این قانون دارای ۱۷۶ تکلیف برای ۲۳ دستگاه اجرایی است که ۱۷ دستگاه آن در استان اصفهان نقش مستقیم دارند. متأسفانه بخش قابل توجهی از این تکالیف اجرا نشده است. یکی از اقدامات در دست اجرا، انتقال واحدهای سنگبری از داخل شهر است که فرایند آن آغاز شده، اما با مقاومتها و اخطارهای متعدد مواجه هستیم.
گلعلیزاده در ادامه به موضوع گردوغبار اشاره کرد و گفت: اگرچه برای گردوغبار مطالعات و گزارشهای متعددی تهیه شده، اما برای جلوگیری از اطاله بحث، از جزئیات آن عبور میکنم. با این حال، دو پیشنهاد عملیاتی در این حوزه ارائه شده است؛ نخست استفاده از سربارههای صنعتی که پس از آنالیز، به خاک معمولی تبدیل شدهاند و میتوانند بهعنوان پوشش کانونهای گردوغبار اطراف شهر استفاده شوند. این کار هم از دفن بیرویه جلوگیری میکند و هم به مهار گردوغبار کمک میکند.
وی افزود: پیشنهاد دوم این است که صنایعی که طبق قانون موظف به ایجاد فضای سبز هستند، اما امکان اجرای آن را در محل ندارند، تعهدات خود را در قالب پروژههای مقابله با کانونهای گردوغبار ایفا کنند. این موضوع بدون تحمیل هزینه به دولت و با استفاده از ظرفیت صنایع قابل اجراست و خوشبختانه در شورای برنامهریزی استان در حال پیگیری است.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان با انتقاد از وضعیت مدیریت پسماند و نخالههای ساختمانی گفت: متأسفانه همه به دنبال دفن هستند، نه بازیافت. هیچکس دوست ندارد سایت پسماند یا نخاله در نزدیکی محل زندگیاش باشد، اما بالاخره این پسماند باید در جایی مدیریت شود. مشکل اصلی، ذهنیت منفی نسبت به زباله است، در حالی که با فناوریهای نوین، کارخانه بازیافت میتواند در داخل شهر فعالیت کند بدون اینکه شهروندان متوجه آن شوند.
گلعلیزاده به معضل تغییر کاربری اراضی نیز اشاره و بیان کرد: تخریب ساختوسازهای غیرمجاز ضروری است، اما سؤال اینجاست که چرا اجازه داده میشود یک ویلا، انبار یا کارخانه بهتدریج شکل بگیرد و سپس در مرحله آخر وارد برخورد قضایی شویم. ساختوساز غیرمجاز یکشبه اتفاق نمیافتد و نیازمند نظارت مؤثر در مراحل اولیه است.
وی با اشاره به بخش کشاورزی افزود: کشاورزی حدود ۱۳ درصد از تولید ناخالص داخلی کشور را تأمین میکند، اما بیش از ۹۰ درصد منابع آب را مصرف میکند و راندمان آن بسیار پایین است. الگوی کشت زمانی معنا دارد که نظارت بر اجرای آن نیز وجود داشته باشد. امروز در بسیاری از استانها کشت برنج و محصولات آببر گسترش یافته و تصمیمات اشتباه گذشته، اراضی رهاشده و کانونهای جدید گردوغبار را ایجاد کرده است.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان با اشاره به سند چشمانداز ۲۰ ساله کشور گفت: یکی از اهداف این سند، بهرهمندی از محیط زیست مطلوب تا افق ۱۴۰۴ بود، اما امروز با گذشت دو دهه، وضعیت محیط زیست بهقدری شکننده شده که گاهی آرزو میکنیم به شرایط ۲۰ سال قبل بازگردیم.
گلعلیزاده در پایان تأکید کرد: هدف اصلی ما تدوین «برنامه سازگاری با تغییر اقلیم استان اصفهان» است. برای این منظور، مطالعاتی درباره سهم حملونقل بار و سرویس کارکنان صنایع بزرگ و شهرکهای صنعتی در آلودگی هوا در حال پیگیری است. پیشنهاد ما اجرای توافق سهجانبه با صنایعی مانند پالایشگاه اصفهان، فولاد مبارکه و شهرداری است تا طی پنج سال، ناوگان سرویس کارکنان به سمت خودروهای هیبریدی و برقی حرکت کند؛ اقدامی که بدون تحمیل هزینه سنگین به دولت، میتواند تأثیر قابل توجهی بر کاهش آلودگی هوا داشته باشد.
تصمیمهای بدون زیرساخت، آلودگی هوا را تشدید کرده است
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان با اشاره به برخی سیاستگذاریهای نادرست در حوزه حملونقل گفت: یکی از اتفاقات نامطلوبی که از حدود ۱۳۸۶ رخ داد، حذف تدریجی سرویس کارکنان در بسیاری از دستگاهها بود؛ سیاستی که با نیت اجتماعی اجرا شد، اما در عمل باعث افزایش خودروهای تکسرنشین شد. امروز حتی در مجموعههای دولتی از جمله پارک پردیسان، با کمبود فضای پارک مواجه هستیم، چراکه حملونقل عمومی پاسخگوی نیاز سفر کارکنان نیست.
گلعلیزاده اظهار کرد: ما گاهی تصمیمهایی مانند اجرای طرح زوج و فرد میگیریم، بدون آنکه ابتدا بررسی کنیم آیا زیرساخت حملونقل عمومی توان پوشش سفرهای درونشهری را دارد یا خیر. نتیجه این میشود که مردم ناچارند از خودروی شخصی استفاده کنند و تنها خروجی سیاست، افزایش جریمههاست، نه کاهش آلودگی. به همین دلیل است که قانون هوای پاک با وجود گذشت سالها، تنها حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد محقق شده؛ زیرا زیرساختهای لازم برای اجرای آن فراهم نشده است.
وی با اشاره به ظرفیتهای مغفولمانده در صنایع آلاینده افزود: واحدهای تولید آجر امروز میتوانند به فرصت سرمایهگذاری محیطزیستی تبدیل شوند. اگر فناوریهای نوین و سیستمهای فیلتراسیون متناسب با رطوبت خاک آجر در این واحدها نصب شود، بخش قابل توجهی از آلایندگی کنترل خواهد شد. در حال حاضر حدود ۳۲ واحد آجرپزی در استان فعال است که بسیاری از آنها نیازمند نوسازی فناوری هستند و این حوزه، ظرفیت مناسبی برای ورود سرمایهگذاران دارد.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان با انتقاد از تداوم روشهای سنتی پایش کیفیت هوا گفت: هنوز در حوزه پایش آلودگی هوا به شیوههای دهههای گذشته متکی هستیم، در حالی که انتظار میرود از دادههای ماهوارهای در کنار ایستگاههای زمینی استفاده شود تا تصمیمسازی دقیقتری انجام گیرد. نمیتوان با ابزارهای ۴۰ سال قبل، مسائل پیچیده امروز را مدیریت کرد.
گلعلیزاده در ادامه به موضوع عوارض آلایندگی پرداخت و تصریح کرد: توزیع عوارض آلایندگی به شکل فعلی، همواره محل اختلاف بوده است. در حالی که برخی استانها مانند خوزستان در مقاطعی تا ۱۲ همت از این محل درآمد داشتهاند، سهم استان اصفهان حدود یک تا دو همت بوده و این مسئله همواره مورد اعتراض نمایندگان و مدیران محلی است. اگر بتوان شاخص «شدت آلودگی منتقلشده به شهرها» را بهصورت علمی و دقیق از منابعی مانند فولاد مبارکه، پالایشگاه، ذوبآهن و نیروگاهها محاسبه کرد، توزیع این منابع عادلانهتر خواهد شد.
وی افزود: عوارض آلایندگی نباید با جریمه اشتباه گرفته شود. واحدی که ذاتاً بهدلیل ماهیت فعالیت خود موجب فشار زیستمحیطی، مصرف انرژی، بار جمعیتی و تردد میشود، باید عوارض بپردازد؛ حتی اگر استانداردها را رعایت کرده باشد، اما اگر از حدود مجاز عبور کرد، علاوه بر عوارض، باید جریمه هم پرداخت کند. همانطور که در آزادراه، پرداخت عوارض مجوز تخلف از سرعت نیست.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان تأکید کرد: اصلاح این ساختار باعث حذف تعارض منافع بین محیط زیست و ذینفعان میشود. زمانی که مبنای پرداختها شفاف، علمی و مبتنی بر اثر واقعی باشد، دیگر دعوای «سهم بیشتر یا کمتر» شکل نمیگیرد. در گذشته، ضریب برخورداری مناطق کمتر توسعهیافته در توزیع عوارض لحاظ میشد، اما این ضریب حذف شده و همهچیز بر اساس جمعیت توزیع میشود؛ در حالی که بار آلودگی لزوماً متناسب با جمعیت نیست.
گلعلیزاده با اشاره به لزوم ارزشگذاری اقتصادی خسارتهای زیستمحیطی گفت: در حوزههایی مانند معادن، نیاز جدی به مطالعات دقیق درباره اثرات و روشهای برآورد خسارت وجود دارد. فناوریهای نوین ارزشگذاری اقتصادی محیط طبیعی میتواند به تصمیمگیریهای دقیقتر و عادلانهتر کمک کند و این موضوع باید در سیاستگذاریها جدی گرفته شود.
وی در پایان خاطرنشان کرد: اگر قرار است آلودگی هوا و پیامدهای آن بهطور واقعی مدیریت شود، باید از تصمیمهای مقطعی و غیرکارشناسی عبور کنیم و به سمت اصلاح ساختارها، تأمین زیرساختها و استفاده از دادهها و مدلهای علمی حرکت کنیم؛ در غیر این صورت، تنها صورتمسئله را پاک کردهایم.
انتهای پیام
نظرات