بلا تابعی از فرآیند خطر است و به عنوان از هم‌گسیختگی عملکرد یک جامعه ناشی از یک مخاطره، در صورت آسیب‌پذیر بودن آن جامعه به طوری که تطابق با آن وضعیت، فراتر از توانایی جامعه با استفاده از منابع موجود است، تعریف می‌شود و به طور معمول به دو دسته انسان ساخت و طبیعی طبقه‌بندی می‌شوند. محققان در پژوهشی با عنوان «تاثیر بلایای طبیعی بر بهداشت عمومی» آورده‌اند بلایای طبیعی در طول تاریخ همواره موجب ابتلا و مرگ و میر انسان‌ها شده اما در زمان‌های اخیر مقیاس و دامنه این حوادث به طور چشمگیری افزایش یافته است.

این پژوهش که توسط سمیه آزرمی از گروه پرستاری نظامی دانشکده پرستاری دانشگاه علوم پزشکی تهران، آراسب دباغ مقدم گروه سلامت در حوادث و بلایا دانشگاه علوم پزشکی تهران و فائزه بنی یعقوبی گروه پرستاری نظامی دانشکده پرستاری دانشگاه علوم پزشکی تهران انجام شده، نشان می‌دهد: بلایا در هر جایی از دنیا که روی دهند دارای اثرات قابل توجه بر سلامت و بهداشت جامعه و وضعیت معیشتی مردم است. بلایا بزرگترین دغدغه بهداشتی و اجتماعی است که کاهش آسیب‌پذیری نسبت به آن‌ها یک اولویت بهداشت عمومی به شمار می‌رود.

بلایای طبیعی در طول تاریخ همواره موجب ابتلا و مرگ و میر انسان‌ها شده اما در زمان‌های اخیر مقیاس و دامنه این حوادث به طور چشمگیری افزایش یافته است. از سال ۱۹۹۰، بلایای طبیعی سالانه حدود ۲۱۷ میلیون نفر را تحت تأثیر قرار داده است. چارچوب سندای نیز برای کاهش خطر بلایا از ۲۰۳۰- ۲۰۱۵ اشاره می‌کند که بیش از ۱.۳ تریلیون دلار خسارت، ۱.۵ میلیارد نفر تحت تاثیر و حدود ۷۰۰ هزار مرگ و میر ناشی از بلایای طبیعی بیشتر از دهه گذشته بوده و تأثیرات شدید اقتصادی، اجتماعی، بهداشتی، فرهنگی و زیست محیطی را در کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت بر جای گذاشته است.

محققان می‌گویند، با رشد جمعیت انسانی، جوامع پیچیده‌تر شده و بلایای طبیعی و انسان ساخت وسیع و وسیع‌تر شده‌اند. ترکیب عوامل اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و جمعیتی سبب افزایش عواقب بلایا شده است. از عوامل تعیین کننده آسیب‌پذیری جوامع در برابر بلایا می‌توان به ماهیت و وسعت فاجعه، تراکم جمعیت، آسیب‌پذیری اجتماعی مرتبط با فقر، طبقه اجتماعی، وضعیت تغذیه و بهداشت پایه جمعیت تحت تأثیر، زیرساخت‌های بهداشتی موجود قبل از فاجعه، میزان دسترسی به خدمات سلامت و شرایط محیطی اشاره کرد.

در کشورهای نسبتا پیشرفته با زیرساخت‌های اجتماعی مناسب و ساختمان‌های دارای سازه‌های مقاوم و درست، احتمال آسیب‌ها و عواقب بد بهداشتی و بدتر شدن وضعیت بیماری در جامعه به ندرت اتفاق خواهد افتاد. جمعیت فقیر، محروم و آسیب پذیر در کشورهای با درآمد پایین و متوسط، در برابر بلایای طبیعی ناسازگار هستند. بلایا در هر جایی از دنیا که روی دهد دارای اثرات قابل توجه بر سلامت و بهداشت جامعه، وضعیت معیشتی مردم و زیرساخت‌های محافظتی است.

میزان بلایا در طول دهه‌های اخیر به دلیل افزایش میزان شهرنشینی، جنگل زدایی و تخریب محیط زیست و همچنین تشدید متغیرهای اقلیمی مانند افزایش دما، بارش‌های شدید و طوفان‌های سهمگین گسترش یافته است. اورژانس‌های بهداشت عمومی، متعاقب بلایا اغلب در کشورهای در حال توسعه که دارای زیرساخت‌های مناسب بهداشت عمومی، داروها و تجهیزات اولیه و اساسی و تعداد مناسب کارکنان بخش بهداشت نیستند، رخ می‌دهد. 

آسیب‌پذیری در کشورهای توسعه یافته به علت محیط‌های شهری افزایش می‌یابد

براساس این پژوهش، آسیب‌پذیری در کشورهای توسعه یافته نیز ممکن است به علت محیط‌های شهری متراکم از جمعیت و پناهندگان و مهاجران با وضعیت اقتصادی و اجتماعی ضعیف افزایش یابد. بلایا بزرگترین دغدغه بهداشتی و اجتماعی هستند که کاهش آسیب پذیری نسبت به آن‌ها یک اولویت بهداشت عمومی است. چالشی که جامعه جهانی در بلایا با آن مواجه است تأمین ملزومات امدادی مورد نیاز به مقیاس وسیع و انتقال آنها به مناطق آسیب دیده است.

کشور ما از جمله کشورهای آسیب‌پذیر بوده و یکی از بالاترین رویدادهای بلایای طبیعی و انسان ساخت را به خود اختصاص داده، به گونه‌ای که در دهه‌های اخیر شاهد خشکسالی، زلزله و سیل در مقیاس وسیع بوده است. از تجربه‌های اخیر بلایا در ایران مانند زلزله اخیر در کرمانشاه آموختیم که بلا خبر نمی‌کند. اما مهم این است که همواره برای مقابله با حوادث و بلایا آمادگی لازم وجود داشته باشد. 

مدیریت بلایا جهت ارائه راهبردهای مناسب برای مقابله با شرایط بحران، یکی از اولویت‌های مهم کشور محسوب می‌شود. با توجه به افزایش تعداد و شدت فجایع انسانی در دهه‌های اخیر، اهمیت دادن به موضوع بلایا و بررسی و شناخت عواقب ناشی از آنها جهت برنامه‌ریزی دقیق برای آمادگی در برابر بلایا باید همواره مورد توجه قرار گیرد. 

بنابراین، با توجه به اینکه دامنه تهدیدات بهداشت عمومی در سراسر جهان، گسترده و بسیار متنوع است و شامل شیوع بیماری‌های عفونی، مواد غذایی و آب، مواد شیمیایی و آلودگی‌های پرتوی، خطرات طبیعی و تکنولوژیکی، تغییرات آب و هوایی است، برای کمک به مقابله با این تهدیدات و سایر چالش‌های مرتبط با آنها، کشورها باید تلاش کنند ظرفیت خود را برای مدیریت بلایا به ویژه بلایای طبیعی از طریق اقدامات پیشگیری، تخفیف، آمادگی، واکنش و بهبودی تقویت کنند. 

آمادگی مؤثر، پاسخ و بازگشت جامعه به وضعیت عادی قبل از بلایا نیازمند یک برنامه‌ریزی دقیق و تلاش یکپارچه و هماهنگ کارکنان حرفه‌ای متخصص و با تجربه در به کاربردن دانش و مهارت‌های تخصصی در موقعیت‌های بحرانی است. تلاش برای حفظ دسترسی به خدمات پیشگیرانه بهداشتی در بلایا و اقدامات اصلی آمادگی شامل شناسایی مدیران مناسب، برنامه‌ریزی و آموزش کارکنان بهداشتی و آمادگی سیستم‌های مراقبت بهداشتی در سطوح مختلف جامعه برای کاهش اثرات نامطلوب سلامتی در بلایا ضروری است.

هدف نهایی مدیریت سلامت در بلایا که به سرعت در حال تبدیل شدن به تخصص منحصر به فرد با نظریه‌ها و اصول حاکم بر آن در سراسر جهان است، کاهش میزان تأثیرات بلایا بر بهداشت و سلامت انسان از طریق ارائه مداخلات بهداشتی فوری و مراقبت‌های به موقع در حین و پس از وقوع بلایا است.

این پژوهش در مجله علوم پیراپزشکی و بهداشت نظامی در سال ۱۳۹۷ منتشر شده است.

انتهای پیام