برای توصیف حال و هوای این روزهای دیّر در روز اربعین حسینی راهی کوچه‌های تنگ و باریک این کهن‌دیار می‌شویم تا با نوای منحصربه‌فرد سنج و دمام، به مجلس سینه‌زنی مردانی سختکوش بنگریم که با خلوص نیت کمر خم کرده، در برهای سینه‌زنی تقسیم شده و دست‌های خود را با چرخشی بر جانب راست سینه خود می‌کوبند و کمی آن‌طرف‌تر زنان و دخترانی سیاه‌پوش بندر بر سر و سینه‌زنان در سوگ حسین و یارانش مویه سرمی‌دهند؛ عجب سمفونی غریبی است؛ نوحه‌ها و چهره‌هایی که از حسرت و اندوه پر چین و چروک شده است... آری این سمفونی هم عظیم است و هم غریب.

میهمان محله «عرب‌ها»، یکی از قدیمی‌ترین محلات دیّر می‌شویم تا در قدیمی‌ترین هیات عزاداری شهر به سوگواری بپردازیم. هیاتی که در کنار آن موکبی برپاست تا به‌صورت مرتب با چایی، شیرینی، شربت و قهوه در حال پذیرایی از سوگواران باشد. نام این هیات «ابوالفضل» است که در سال ۱۳۲۵ به همت یکی از صیادان این محله به نام «زار عباس احمدپور» راه‌اندازی شد.  

برپایی هیات حسینی دیّری‌ها در دهه ۳۰

احمد احمدی، عکاس و مستندساز دیّری در این باره به ایسنا می‌گوید: در دهه ۳۰ زنده‌یاد زار (زائر) عباس احمدپور که به صیادی و دیارنوردی مشغول بوده و پیوسته به کشورهای خلیجی برای تجارت سفر می‌کرده، تصمیم می‌گیرد که با همدلی برخی از هم‌محله‌ای‌های خود هیاتی را برای سوگواری امام حسین (ع) و شهدای کربلا در دیّر پایه‌ریزی کند. او در سفری که به بحرین دارد، ۱۰ زنجیر، یک سنج و یک بلندگو می‌خرد و با خود به بندر آورد و با راه‌اندازی هیات «ابوالفضل» مراسم زنجیرزنی، سینه‌زنی و نوحه‌خوانی را همزمان با ماه محرم و صفر برگزار کرد. او خود نوحه‌خوانی این مراسم را برعهده گرفت.

وی ادامه می‌دهد: این هیات در کنار هیات دیگری که در محله سیدصفا قرار دارد، از دیرپاترین هیات‌های مذهبی دیّر به‌شمار می‌روند که  هر ساله با فرارسیدن ماه محرم و صفر مراسم سوگواری امام حسین (ع) و یارانش را با شکوه و پرابهت برگزار می‌کنند. در این هیات علاوه بر عزاداری و اجرای تعزیه، غذای نذری هم پخت می‌شود و میان حاجت‌خواهان و مردم تقسیم می‌شود.

احمدی با بیان اینکه مردم دیّر که اغلب شغل آن‌ها صیادی و دریانوردی است، در پخت نذورات این هیات همکاری بالایی دارند، بیان می‌کند: برای مثال آن‌که صیاد است اگر ۲۰ گرگور دارد، یک گرگور را در طول سال به امام حسین اختصاص می‌دهد و تمام درآمد آن را جمع کرده و در ماه محرم به متولی هیات می‌دهد یا آن‌که تاجر است در هر سفر دریایی که می‌رود برنج، چایی، شکر، شربت و... به نیت نذر امام حسین (ع) می‌خرد و آن‌ها را به هیات می‌آورد. همچنین دامداران نیز هر سال ۴ یا ۵ گوسفند یا بز را نذر  و به هیات تقدیم می‌کنند. این رسم حسنه از دهه سی تا امروز که هیات به همت پسران و هم‌محله‌ای‌های زارعباس می‌گردد، میان مردم دیّر باب است و هر فردی به اندازه‌ی توان خود در این مسیر هم‌گام می‌شود.

وی یادآور می‌شود: در این شهرستان نذری‌هایی نظیر برنج، خورش، قیمه، شله‌زرد، نان محلی (گرده تنوری)، آش رشته، حلیم، نخود، چایی، شربت، شیر و قهوه میان عزاداران و مردم تقسیم می‌شود که البته فکر می‌کنم پخت حلوا زرد و نان محلی خاص مردم این دیار است و به‌طور معمول برای آماده کردن نان محلی که ما به آن «گرده» می‌گوییم، زنان همسایه و هیاتی گرد هم جمع می‌شوند و این نان‌ها را در تنورهای فلزی یا گلی می‌پزند و به همراه حلوا زرد تقسیم می‌کنند.

محتک علی‌اصغر از قدیمی‌ترین آیین‌های عزاداری دیّر

این مستندساز در ادامه به دیگر آیین‌های شاخص عزاداری حسینی در دیّر گریزی می‌زند و تصریح می‌کند: محتک (مهتک یا مختک) علی‌اصغر یکی از قدیمی‌ترین آیین‌های عزاداری است که در میان زنان دیّری در دهه اول ماه محرم برپا می‌شود، در این مراسم زنان گرد مختک نمادین علی‌اصغر که از قدمت زیادی برخوردار است، به نوحه‌خوانی و سینه‌زنی می‌پردازند. این مختک میان زنان مومن دیّری دست به دست شده تا رسیده به خانم رنجبر که امروز متولی برگزاری این مراسم است. زنان دیّری به این مراسم باور دارند و بسیار حاجت گرفته‌اند. به عبارتی از دید آن‌ها، مختک علی‌اصغر، ضامن سلامتی نوزدان و برآورده شدن حاجت زنان در حسرت فرزند است.

احمدی همچنین جمع‌شدن همه هیات‌های عزاداری شهر و برگزاری نماز جماعت را در روز عاشورا در حسینه اعظم که به حسینه‌ی «ماتم آغا» معروف است، دیگر آیین ممتازی می‌داند که در ایام سوگواری امام حسین (ع) و یارانش برپا می‌شود. وی می‌افزاید: در این روز قیامتی در دیر برپا می‌شود. همه دسته‌جات زنجیرزنی و هیات‌های عزاداری دیر در این مکان گرد هم جمع می‌شوند و به عزاداری می‌پردازند. در این مراسم به‌وضوح شکوه سوگواری و اوج اندوه و غم مردم دیر می‌بینید که انگار همین امروز امام حسین (ع) و یارانش شهید شده‌اند. بی‌شک داغ شهادت سالار شهیدان و یارانش همیشه برای ما تازه است.  

گذر از محله عرب نشین به ساحل 

وی می‌افزاید: در این تجمع دسته‌های سینه‌زنی در ردیف دوم و هیات‌های سنج و دمام‌زنی در ردیف نخست به سینه‌زنی و عزاداری می‌پردازند و از حسینه خارج شده و بعد از گذر از محله عرب نشین این شهر به محل برگزاری تعزیه در کنار ساحل می‌روند و در این مسیر مردم هم پشت سر آن‌ها حرکت می‌کنند.

این عکاس و مستند ساز سپس در پایان با اشاره به اهمیت اربعین در میان مردم دیّر، می‌گوید: هر ساله همزمان با اربعین، عموم دیری‌ها به‌ویژه آنان که از پیاده‌روی حماسی اربعین بازمانده‌اند، از حسینه سیدمرتضی عازم امامزاده ابوالقاسم می‌شوند و مسیری حدود ۴ کیلومتری را پیاده‌روی می‌کنند و در این مسافت به عزاداری و نوحه‌خوانی می‌پردازند. امروز هم همه می‌آیند تا پیاده به امامزاده ابوالقاسم بروند و اندوه خود را از این ماتم بزرگ بنمایانند.

در پایان این گزارش باید یادآور شد که عزاداری در دیّر از همان روز اول محرم آغاز می‌شود که در این روز عزاداران به سینه‌زنی، سنج و دمام‌زنی و مداحی می‌پردازند، اما از روز چهارم به عزاداران و عاشقان حسینی دسته‌های زنجیرزنی هم اضافه می‌شود؛ این دسته‌ها که از یک محله به محلات دیگر می‌روند، ابتدا در محله خود به عزاداری می‌پردازند. البته محله سیدصفا که یکی از محلات قدیمی دیّر است افزون بر هیات‌های سینه‌زنی و سنج و دمام‌زنی، قدیمی‌ترین تعزیه این شهر را نیز اجرا می‌کند و در واقع قدمت تعزیه در دیّر محصور به این محله می‌شود.

انتهای پیام