شهید مرتضی مطهری نه تنها یک مجاهد انقلابی بلکه مغز متفکر جمهوری اسلامی بود و به دلیل همان زیرکی، هوش و ایستادگی در مقابل آنچه باطل می‌پنداشت، مورد هدف منافقین قرار گرفت.
ده‌ها نوشته و کتاب از او منتشر شده که نه تنها برای زمانه خودش بلکه برای تمامی دوران‌های انقلاب اسلامی قابل استفاده است. خدمات متقابل ایران و اسلام، مبانی حکومت اسلامی و فلسفه حجاب چند نمونه از آثار برجسته اوست که هنوز هم جزو منابع غنی مطالعاتی به شمار می‌روند.
جواد نوائیان پژوهشگر تاریخ ایران، در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به نقش کلیدی شهید مطهری در تقویت روحیه انقلابی مردم خراسان رضوی، اظهار کرد: شهید مطهری از جوانی به قم نقل مکان کرد و از محضر علمایی مانند آیت‌الله العظمی بروجردی و مرعشی نجفی بهره برد و پس از تحصیل در قم وارد تهران شد. شهید مطهری از طریق ارتباطاتی که با اهالی انقلابی مشهد داشت، توانست بر روحیات انقلابی مردم این شهر تاثیرگذار باشد.
وی ادامه داد: استاد مطهری از طریق جلساتی که در مشهد برگزار می‌کرد یا شرکت در همایش‌های گوناگون، با بزرگان، اندیشمندان و فضلای حوزه و دانشگاه ارتباط می‌گرفت. در نتیجه از نظر تبادل اطلاعات و ارتباطاتی که با انقلابیون مشهد داشت، بر فضای انقلابی این شهر موثر بود، اما با این حال نقش انقلابی شهید مطهری در مشهد با کسانی مانند دکتر محمدتقی شریعتی، آیت‌الله میلانی، رهبر انقلاب و شهید هاشمی‌نژاد متفاوت است؛ زیرا او تاثیرات مستقیمی بر فضای انقلابی مشهد نداشت و باید خدمات وی در حوزه فکر و عمل را در قالب ملی بیان کرد.
مغز متفکر انقلاب
این پژوهشگر تاریخ ایران با اشاره به نقش شهید مطهری در فضای انقلابی کشور، بیان کرد: در کلیه انقلاب‌های تاریخی دنیا و همچنین انقلاب اسلامی ایران دو ساحت مستقل ولی به هم پیوسته وجود دارد. یکی ساحت فکر است و دیگری ساحت عمل؛ معمولا آنچه با آوردن واژه انقلاب در ذهن عموم متبادر می‌شود ساحت عمل است، غافل از اینکه آنچه به انقلاب روح می‌بخشد، تفکری است که پشت این انقلاب وجود دارد.
نوائیان با تاکید بر نقش برجسته استاد مطهری در محور فکر و اندیشه انقلاب، افزود: بدون پشتوانه فکری، انقلاب تبدیل به شورش و طغیان می‌شد. در نتیجه در شکل دادن به مدل و اندیشه انقلاب‌ها، شخصیت‌های اهل فکر نقش محوری دارند. در ایران با اینکه امام(ره) صاحب نظر بودند، اما به جزئیات ورود نمی‌کردند و به همین دلیل شاگردان برجسته امام و در راس آنها شهید مطهری مسئولیت تبیین تفکر و مانیفست نهضت انقلابی و انقلاب اسلامی را بر عهده داشتند.
وی ادامه داد: شهید مطهری فیلسوف عالی‌قدری بود که در فضای علمی علامه طباطبایی حضور داشت. از طرف دیگر او استاد دانشگاه تهران بود و در محافل روشن‌فکری ارتباطات بسیار گسترده‌ای داشت. قلم او نه‌تنها در بین حوزویان بلکه در بین دانشگاهیان زبانزد بوده و هست.
این پژوهشگر تاریخ ایران با اشاره به آثار گرانمایه شهید مطهری، خاطرنشان کرد: در مجموعه کتاب‌های تاریخ ایران کمبریج، مقالاتی از شهید مرتضی مطهری درباره قرون ۵ و ۶ وجود دارد که حیرت‌آور است. او برای رساندن کلام و بیانات خود به مردم حتی از مجلاتی مانند زن روز استفاده می‌کرد و با نوشتار ساده و سطح نویسندگی استادانه‌ای که داشت، پیام‌های مورد نیاز را به مردم منتقل می‌کرد.
نوائیان با تاکید بر اینکه استاد مطهری علاوه بر اینکه مسئولیت تبیین ساحت فکر را به عهده داشت در ساحت عمل هم حضور داشته است، گفت: شهید مطهری وقتی به عضویت شورای انقلاب درآمد، بازداشت و شکنجه شد. همچنین ارتباطاتش با هیات‌های موتلفه اسلامی نشان‌دهنده این است که او در ساحت عمل هم قدرتمندانه پیش رفته است، ولی آن چیزی که محوریت مبارزاتی این استاد گرانقدر و منشاء تاثیرگذاری وی در انقلاب اسلامی است، سیره فکری اوست.
وی درخصوص ابعاد مختلف سیره فکری شهید مطهری عنوان کرد: او در تبیین ضرورت‌های حکومتی که قرار بود بر مبنای اسلام شکل بگیرد، نقشی فعال داشت. شهید مطهری در سخنرانی‌ها و آثار خود به شدت به این مسئله چه پیش از انقلاب و چه پس از انقلاب می‌پرداخت. در این میان نظریه حکومت اسلامی در آثار او بسیار برجسته است، زیرا همان چیزی که از سوی حضرت امام در قالب نظریه ولایت فقیه طرح می‌شد را با زبانی استادانه برای نسل جوان، دانشگاهیان و عامه مردم تدوین و تفسیر می‌کرد.
این پژوهشگر تاریخ ایران ادامه داد: شهید مطهری به تبیین الگوهای مورد استفاده جامعه اسلامی هم می‌پرداخت. آثار متعددی حتی در قالب داستان به رشته تحریر در آورده تا در شرایطی که الگوها برای مردم از غرب و شرق وارد می‌شد و جوانان به شدت تحت تاثیر تفکرات مارکسیستی قرار گرفته بودند، با عامه مردم ارتباط بگیرد و شیوه زندگی را تبیین کند.
نوائیان با اشاره به تقابل ایران و اسلام در دوره پهلوی، عنوان کرد: شهید مطهری در کتاب خدمات متقابل اسلام و ایران مسئله جدایی اسلام و ایران را حل کرد تا در جامعه‌ای که در آینده بر پایه اسلام بنا می‌شود، نگرانی بابت نقض هویت ایرانی وجود نداشته باشد، ضمن اینکه تبیین کرده است اسلام چه آمیختگی عمیقی با فرهنگ ایرانی دارد.
وی اضافه کرد: بنابراین استاد مطهری مدل تدوین استادانه‌ای داشت؛ یعنی در دو حوزه کاملا مجزا و متفاوت ولی با یک هدف خاص فعالیت می‌کرد. حوزه اول مربوط به دانشجویان است که در سخنرانی‌های او در انجمن اسلامی مهندسین، حسینه ارشاد، دانشکده صنعت نفت آبادان و مواردی از این قبیل نمود پیدا می‌کرد و حوزه دوم به سخنرانی عمومی در مساجد مختلف تهران و شهرهای دیگر معطوف است که ارتباطاتش با مردم عادی را حفظ می‌کرد. در واقع هم‌صحبتی با تمام اقشار جامعه، خاص‌ترین و فوق‌العاده‌ترین فرصتی است که شهید مطهری توانست برای نفوذ در سطوح دانشگاهی، مذهبی و عامه مردم استفاده کند.
این پژوهشگر تاریخ ایران با بیان اینکه شهید مطهری همزمان با تبیین ساختارها، پیرایش هم انجام می‌داد، عنوان کرد: یعنی نفوذ تفکرات التقاطی را متوقف کرد و در برابر انحرافات ایستاد. وی بدون ابزار زور و با استفاده از دلایل منطقی و عقلانی ساحت انقلاب اسلامی را از مسیر تفکرات چپ و لیبرالیستی محفوظ نگه داشت.
آثار مطهری در روح انقلاب نهفته است
نوائیان با بیان اینکه شهید مطهری به‌گونه‌ای ایدئولوگ انقلاب است، خاطرنشان کرد: استاد مطهری ۳ ماه پس از انقلاب اسلامی ترور شد و به شهادت رسید، اما در همان دوره سه ماهه هم در شورای عالی انقلاب عضویت داشت. شهید مطهری برای تمامی طبقات اجتماعی حرف داشته و دارد. ترجمان رویکردهای انقلابی و آرمان‌های نهضت اسلامی در کلام استاد مطهری برای تمام طبقات است و این مهمترین وجه تمایز استاد مطهری از هم‌مسیران خود محسوب می‌شود. قلم استادانه و شجاعت کم‌نظیر استاد مطهری نسبت به دیگر بزرگان زمانش بسیار جدی‌تر است و آن را در مرکز توجهات قرار داده است.
وی با اشاره به کثرت آثار استاد مطهری، اظهار کرد: علاوه بر اینکه استاد در میان عامه مردم مخاطبان زیادی داشت، آثار بسیار متعدد و متفاوتی هم نگارش و تالیف کرده است. این وسعت آثار و فعالیت در میان همه اقشار جامعه او را از دیگران متمایز می‌کند. ضمن اینکه علاوه بر پیشروی علمی به همراه بسیاری از انقلابیون حضور عملی هم در جریان انقلاب داشته است.
این پژوهشگر تاریخ ایران با اشاره به اینکه مجموعه آثار استاد مطهری برای پس از انقلاب نوشته شده، بیان کرد: متاسفانه آثار استاد مطهری خوانده شده ولی به آن پرداخته نشده است. یعنی هیچگاه به آن فکر نکردیم و به دنبال راهکارهای عملی برای تحقق آنها نبوده‌ایم. مجموعه آثار استاد مطهری دایره‌المعارف حکومت اسلامی است. درواقع آثار او در شکل‌گیری ساحت‌های مختلف سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و به ویژه فرهنگی جامعه اسلامی بسیار موثر است. افزون بر این هنوز هم آثار خاص استاد مانند خدمات متقابل اسلام و ایران، اسلام و مقتضیات زمان، قیام انقلاب مهدی، مبانی حکومت اسلامی و فلسفه حجاب مورد استفاده است.
نوائیان افزود: این آثار به دلیل ریشه داشتن در دین و معارف اسلامی بقا یافته است. تفاسیر و نوشته‌های نشات گرفته از آموزه‌های وحیانی دوام دارند، لذا روح تفکرات استاد مطهری حتی پس از انقلاب هم در جامعه پابرجاست، هرچند در عمل کردن به آن تفکرات و پیگیری آنها نقص و کمبودهایی داریم.
انتهای پیام
نظرات