دکتر مرتضی توکلی در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به اهمیت اقیانوس‌ها، گفت: حدود ۷۰ درصد از سطح زمین و ۹۶.۵ درصد از آب کره زمین به اقیانوس‌ها اختصاص دارد؛ از این رو حجم بسیار زیادی از آب کره زمین را این پهنه‌های آبی تشکیل می‌دهند، بدون شک اقیانوس‌ها نقش بسیار مهمی در چرخه آب و هوایی و بارندگی‌ها و خشکسالی‌ها دارند.
وی جذب بیش از ۹۶ درصد از گرمای خورشیدی وارده به زمین توسط اقیانوس‌ها را از دیگر ویژگی‌های این پهنه‌های آبی نام برد و اظهار کرد: اقیانوس‌ها همچنین تاثیر مهمی بر چرخه‌های CO۲، نیتروژن و اکسیژن دارند، ضمن آنکه نقش کنترل کننده بر روی طوفان‌ها داشته و از این رو عامل تعادل بخش میان خشکی و آب و هوا است و به طور غیر مستقیم قادر به کنترل بحران‌های جوی است.
توکلی، تاثیر بر چرخه‌های انرژی، تولید اکسیژن برای ساکنان زمین و منبع تغذیه برای انسان‌ها را از دیگر ویژگی‌های اقیانوس‌ها عنوان کرد و ادامه داد: علاوه بر این‌ها اقیانوس‌ها نقش مؤثری در سلامت روان دارند، به گونه‌ای که ساحل‌نشینان، افراد شادتری هستند و همچنین ثابت شده افرادی که به سمت دریا سفر می‌کنند، شرایط بهتری را از نظر سلامت روان تجربه می‌کنند.
رییس پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی، خاطر نشان کرد: اقیانوس‌ها علاوه بر اثرات زیستی، دارای ارزش‌های اقتصادی نیز هستند، به گونه‌ای که این محیط های آبی به عنوان شاهراه حیاتی در انتقال و تجارت کالا به شمار می‌روند و حدود ۸۰ درصد تجارت جهانی و ۷۰ درصد از کالاها به اروپا از طریق دریا منتقل می‌شوند، ضمن آنکه ایران یکی از کشورهای صادرکننده نفت از طریق دریا به شمار می‌رود.
وی بهره‌برداری شیلاتی از اقیانوس‌ها را از دیگر مزیت‌های اقتصادی دانست و اضافه کرد: ایران یکی از کشورهای فقیر از نظر بارندگی است، ولی با این وجود از نظر منابع آبی در شرایط بدی قرار نداریم؛ ولی مدیریت مصرف منابع آب، مناسب نیست. به جای استفاده از منابع آب شیرین می‌توان از ظرفیت‌های دریایی کشور برای توسعه آبزی‌پروری، بهره جست.
توکلی، توزیع نامناسب جمعیت را از چالش‌های کشور نام برد و گفت: در ۸۰ سال اخیر الگوی مهاجرتی به شهرها تشدید و تغییر کرده است. در گذشته ۲۵ درصد جمعیت در شهرها زندگی می‌کردند، ولی در حال حاضر بیش از ۷۵ درصد جمعیت کشور در شهرها مستقر شده‌اند و این امر نشان‌دهنده آن است که جمعیت در مناطقی سکنی گزیدند که بار اکولوژی محیطی ضعیفی دارند.
این محقق حوزه اقیانوس‌شناسی، تهران را نمونه مناطقی با بار محیطی ضعیف دانست و یادآور شد: شهر تهران توانایی نگهداشت جمعیت ۱۴ میلیونی را ندارد و ما به جای آنکه مناطق ضعیف از نظر اقتصادی را تقویت کنیم، جاهایی که دارای زیر ساخت‌های قوی‌تر بوده را تقویت کرده‌ایم و این رویکرد موجب مهاجرت از روستاها به شهرها شده است.
توکلی، با تاکید بر اینکه سکنی‌گزینی جمعیت در بخش عمده‌ای از کشور در معرض خطر قرار گرفته است، اظهار کرد: زمانی که جمعیت از مناطق مسکونی و مسبوق به سابقه زیستی خود به سمت شهرها مهاجرت می‌کنند، به معنای آن است که از تراز منطقه‌ای بخش تولید به بخش مصرف هدایت شده‌اند.
وی ایران را یک کشور دریایی توصیف کرد و سیستم سکونت‌گاهی آن را مبتنی بر دریا ندانست و گفت: هجوم و تمرکز جمعیت کشور به جای اینکه در سواحل باشد، در مناطق مرکزی ایران است. در حالی که در جنوب شرقی آسیا و اروپا، عمدتا سکونتگاه‌ها ساحلی هستند؛ چرا که این کشورها در صدد هستند تا از حداکثر ظرفیت شهرهای خود بهره‌برداری کنند، ولی ما در ایران از این پتانسیل غافل بوده‌ایم.
سهم پهنه‌های آبی از تولید ناخالص ملی
وی با تاکید بر اینکه بنابر شواهد آماری سهم اقتصاد دریا در تولید ناخالص ملی (GDP) حدود ۲ درصد است، گفت: در کشورهای اروپایی بین ۵۰ تا ۶۰ درصد از GDP به این امر اختصاص یافته است و این در حالی است که عامل اصلی تسلط کشورها، اقیانوس‌ها و آب‌های آزاد هستند.
توکلی، تسلط بر حوضه‌های اقیانوسی را عامل اقتدار کشورها توصیف کرد و یادآور شد: به برکت اقدامات خوبی که در کشور رخ داد، شاهد رشد در این حوزه هستیم که بخشی از آن به حضور نیروی دریایی و انجام کاوش در حوزه اقیانوس بر می‌گردد و این ارزش و اهمیت زیادی دارد.
رییس پژوهشگاه اقیانوس‌شناسی با اشاره به جایگاه این پژوهشگاه در کشور، یادآور شد: ما سعی کردیم بر اساس برنامه دولت مردمی، اقداماتی برای بهره‌گیری از ظرفیت‌های موجود داشته باشیم، برای این منظور اقدام به ارتقای ظرفیت پژوهشی این پژوهشگاه کردیم و در این راستا چندین حوزه را به عنوان حوزه‌های اولویت‌دار در دستور کار قرار دادیم.
توکلی، دیپلماسی علمی را یکی از زمینه‌های اولویت‌دار در این پژوهشگاه نام برد و اظهار کرد: در این راستا ارتباطات سازمان‌های پژوهشی با پژوهشگاه در سایر کشورها را تقویت کردیم و در حال حاضر در ۲۴ حوزه، زمینه همکاری مشترک با سازمان‌های بین‌المللی ایجاد کردیم و در ۱۱ سازمان بین‌المللی نیز عضو هستیم.
وی، وجود مرکز منطقه‌ای اقیانوس‌شناسی غرب آسیا در ساختار پژوهشگاه را از ظرفیت‌های همکاری این پژوهشگاه با مراکز بین‌المللی عنوان کرد و یادآور شد: علاوه بر آن برای محققان این پژوهشگاه که اقدام به ایجاد ارتباطات علمی با محققان سایر کشورها کنند، سهم بیشتری از حمایت‌ها در نظر گرفته شده است که در قالب اعطای گرنت این محققان مورد حمایت قرار می‌گیرند.
به گفته وی، این پژوهشگاه در حوزه دیپلماسی علمی مرزی قائل نیست و هر نهادی که موجب ارتقای دانش کشور در حوزه اقیانوس‌شناسی شود، با حفظ منافع کشور، از آن استقبال می‌کند.
رییس پژوهشگاه اقیانوس‌شناسی، بهره‌برداری از ظرفیت‌های موجود در منطقه و کشورهای همسایه را از دیگر برنامه‌های این پژوهشگاه ذکر کرد و افزود: ظرفیت‌های خوبی در منطقه داریم که از آن جمله می‌توان به کشور پاکستان اشاره کرد که توانمندی‌های زیادی در حوزه اقیانوسی دارد، ضمن آنکه هند با ۴۴ مرکز اقیانوس‌شناسی می‌تواند زمینه همکاری خوبی با ما داشته باشد.
توکلی، اصلاح هرم هیات علمی را از دیگر برنامه‌های اولویت‌دار پژوهشگاه دانست و ادامه داد: در سال گذشته شاهد ارتقای مرتبه علمی برخی از همکاران عضو هیات علمی پژوهشگاه بودیم.
مطالعات در حوزه جنوبگان
وی با اشاره به مطالعات انجام شده در حوزه اقیانوس هند در پژوهشگاه، افزود: ما تاکنون به صورت موردی مطالعاتی در این پهنه آبی داشته‌ایم و ارتباطات قوی در این حوزه داریم، ولی نیازمند ارتقای این ارتباطات و تعاملات پایدارتر هستیم. در این مرحله در حال ایجاد فضایی برای این ارتباطات هستیم؛ چرا که عرصه اقیانوس هند یکی از حوزه‌های مهم است.
رییس پژوهشگاه اقیانوس‌شناسی و علوم جوی، جنوبگان را از دیگر حوزه‌های مطالعاتی این پژوهشگاه ذکر کرد و افزود: قطب جنوب یکی از ظرفیت‌های مهم به لحاظ ژئوپلتیکی و اقتصادی است و مطالعات در این حوزه ادامه دارد؛ چرا که معاهده‌ای است که ۵۴ کشور عضو آن هستند و شرایط بازی را فراهم کرده که اگر بتوانیم وارد این عرصه شویم، مطالعات وسیعی را می‌توان اجرایی کرد.
توکلی با بیان اینکه دستگاه‌های مرتبط در کشور برای اجرایی کردن این مطالعات اعلام آمادگی کرده‌اند، اظهار کرد: ما منتظر هستیم تا یکسری اقدامات ارتباطاتی ایجاد شود تا بتوانیم حضور ایران در جنوبگان را تثبیت کنیم.
توسعه مطالعات حوزه مکران
توکلی با اشاره به مطالعات انجام شده در پژوهشگاه در حوزه مکران، خاطر نشان کرد: اهمیت حوزه مکران زمانی مشخص شد که مقام معظم رهبری، بحثی را در خصوص توسعه این منطقه مطرح کردند و به دنبال آن سازمان‌های مختلف و پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی وارد این عرصه شدند.
رییس پژوهشگاه اقیانوس‌شناسی و علوم جوی با بیان اینکه تصویر روشنی از منطقه مکران در دست نداریم و مکران یکی از مناطقی است که ارتباط ایران با اقیانوس هند را ایجاد می‌کند، افزود: این منطقه می‌تواند سهم زیادی از توسعه برای ما داشته باشد؛ از این رو بخشی از مطالعات این حوزه را در قالب گشت‌های تحقیقاتی این پژوهشگاه به این منطقه اختصاص دادیم. با عنایت به این که حدود ۵ هزار کیلومتر از سواحل کشور نیازمند کارهای مطالعاتی وسیع است، در این زمینه نیز برای شناخت بیشتر این منطقه، نیازمند حمایت مالی هستیم.
توکلی گفت: آنچه که کمتر به آن توجه شده، اقتصاد دریا پایه است. در هیچ کدام از برنامه‌های توسعه‌ای کشور به این حوزه توجهی نشده است و از سوی دیگر ما دانشگاه‌هایی در حوزه دریایی داریم که اگر این دانشگاه‌ها تقویت شوند، از توانمندی‌های آنها در توسعه مناطق ساحلی در سطح بین‌المللی بهره مفیدی خواهیم برد.
وی تاکید کرد: پژوهشگاه در گذشته نیز به سمت حکمرانی دریا حرکت نکرده و اینکه تنها پارامترهای دریایی را اندازه‌گیری کنیم، به تنهایی نمی‌تواند به توسعه دریایی کشور کمک کند، بلکه نیاز است تا زنجیره ارزشی برای آن تعریف کنیم و آن را با توسعه سرزمینی ارتباط دهیم. اگر بخواهیم پیشرفت همه جانبه در کشور داشته باشیم، نیاز است تا از همه ظرفیت‌های کشور استفاده کنیم.
گشت‌های تحقیقاتی
رییس پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی با تاکید بر اینکه کشتی تحقیقاتی در حال طی کردن فرآیندهای تعمیرات دوره‌ای است، گفت: هر ۵ سال یک بار این کشتی تحت فرآیندهای تعمیرات دوره‌ای و بازبینی قرار می‌گیرد و در این فرآیند سندبلاست کردن، رنگ، خزه‌زدایی و چک‌آپ کامل موتور و زیر موتور و کلیه قطعات مورد بازبینی قرار می‌گیرد.
وی با بیان اینکه ۳۰ مشکل اساسی در کشتی تحقیقاتی داشتیم و سعی کردیم این مشکلات را برطرف کنیم، افزود: در سال‌های گذشته متاسفانه این مشکلات برطرف نشده،لذا به طور جدی کشتی مورد بهره‌برداری قرار نگرفته بود.
توکلی با بیان اینکه در سال جاری مجددا گشت‌های دریایی احیا می‌شود، از برگزاری اولین گشت تحقیقاتی در شهریور ماه سال جاری نیز خبر داد.
هشدار سونامی
وی با اشاره به فعالیت‌های هشدار سونامی این پژوهشگاه، گفت: این مرکز با همکاری سازمان مدیریت بحران در حال تقویت است.
توکلی گفت: هشدار سونامی، گرما و امواج بخشی از مخاطرات کشور است. سالیانه ۲۰۰ تا ۳۰۰ نفر نیز بر اثر شنا در دریا غرق می‌شوند و این‌ها هشداردهنده است.
وی تاکید کرد: ما نیاز به اجرای برنامه‌های ترویجی داریم تا مخاطرات دریایی برای ساحل‌نشینان و گردشگران مناطق ساحلی تبیین و توصیف شود و تلفات انسانی ناشی از این موضوعات به حداقل ممکن برسد.
انتهای پیام
نظرات