از جمله جاذبه‌های طبیعی کرمان، ایران و جهان که عظمـت آن هرگز در باور ناآشنایان نمی‌گنجد، کویر است. کویرهای کرمان جذابیت‌های ویـژه‌ای دارد که آن‌ها را در شمار مناطق شگفت‌انگیز توریستی قرار می‌دهد. از زیباترین بخش‌های کویر که تماشای آن به یک رؤیا شباهت بیشتری دارد، دیدار از کلوت‌های کویر اسـت.

کلوت‌ها سر تا سر قسمت غربی کویر لوت مرکزی را پوشانده و از دور به شهر بزرگی می‌ماند که ماه‌ها و سال‌ها، ده‌ها بنا و کارگر نسبـت به ساخت آن اقدام کرده‌اند.

این شهر کلوخی در فاصله‌ی ۴۰ کیلومتری شرق و شمال‌شرق شهداد (شهرستان کرمان) قرار گرفته و مساحـت آن بیش از ۱۱ هزار کیلومتر مربع است.

ثبت جهانی

بیابان لوت به عنوان اولین اثر طبیعی ایران در چهلمین اجلاس میراث جهانی یونسکو در سال ۱۳۹۵ تحت عنوان بیابان لوت (Lut desert) به ثبت رسید. عرصه و حریم ثبت شده این میراث جهانی در جنوب شرقی ایران، در شرق کوه‌های مرکزی و رشته کوه‌های زاگرس، در میان سه استان خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان و کرمان گسترده شده و  شامل ریگ یلان (تپه‌های ماسه‌ای)، کلوت‌ها، نبکاها، رودخانه شور، هامادا (دشت ریگی)، پهنه بازالتی گندم بریان و ... است که در این میان کلوت‌ها در غرب و ریگ یلان در شرق با چشم‌اندازی زیبا و شگفت‌انگیز خودنمایی می‌کنند.

ارزش‌های برجسته جهانی

تاکنون مجموعه‌ای کامل با ویژگی‌های بیابان لوت در هیچ جای دیگری از جهان ثبت نشده است. کلوت‌ها منطقه‌ای عاری از هرگونه پوشش گیاهی است. شواهد، حاکی از حداقل حیات جانوری در این منطقه است. در ریگ یلان تقریبا اکثر اشکال تراکمی ماسه ها مانند برخان، اشکال موجی شکل(ریپل مارک)، تپه‌های ماسه‌ای قیفی شکل، ستاره‌ای شکل و ... دیده می‌شود. از این جهت می‌توان گفت بیابان لوت دارای ویژگی‌هایی است که آن را در دنیا خاص و منحصر به فرد کرده است.

بیابان لوت مثال برجسته‌ای از مراحل گسترش زمین در گذر زمان، توسعه ناهمواری‌های سطح زمین و ویژگی‌های مهم زمین شناختی و جغرافیای طبیعی است.

این بیابان دارای نمونه‌هایی از درجات عالی پدیده‌های طبیعی است که دارای اهمیت زیبایی شناختی، طبیعی و استثنایی هستند:

- بلندترین تپه های ماسه‌ای دنیا با بیش از ۴۷۵ متر ارتفاع در ریگ یلان.

- بلندترین کلوت‌های دنیا با بیش از ۱۵۵ متر ارتفاع

- طویل‌ترین کلوت‌ها با بیش از ۴۰ کیلومتر طول

- بلندترین نبکاها در حاشیه غربی لوت و در امتداد کلوت‌ها با ارتفاع حدود ۱۲ مترکه جزء بلندترین گلدان‌های صحرا در جهان محسوب می‌شود.

- گرم ترین نقطه زمین (قطب حرارتی)  با بیش از ۷۰ درجه سانتیگراد در جنوب غربی ریگ یلان.

در هر حال بیابان لوت نه تنها دارای ویژگی‌های زیباشناسانه است بلکه بخشی از فرایندهای دخیل در شکل‌دهی به منطقه و تاریخ زمین‌شناسی را نیز نشان می‌دهد. در عین حال تنوع چشم‌اندازها و ناشناخته‌بودن منطقه شرایط مناسبی را برای تحقیقات علمی و گسترش ژئوتوریسم فراهم می‌کند.

کلوت‌ها و کلوتک‌ها

برای نخستین‌بار که پا به این شهر کلوخی عجیب می‌گذارید ممکن است تصور کنید انسان در ساخت این ابرسازه‌ها نقش داشته است اما باید بدانید که این زیبایی باشکوه ساخته معماری کویر است.

زیبایی اسرارآمیز این منطقه باعث شده که جهان‌ردان و شرق‌شناسان خارجی که با فاصله زیاد از اطراف این کوهستان کویری عبور می‌کردند آن را با نام «شهر ارواح» بنامند چرا که از دور به منظره شهری بزرگ با آسمان‌خراش‌ها و برج‌های بلندی می‌ماند که در تاریکی و سکوت به سر می‌برد.

این اشکال ناشی از فرسایش بادکندگی در مناطق خشک و نیمه خشک دنیا از قبیل ایران، ایالات متحده، چاد، مصر و پرو در سطح وسیعی مشاهده می‌شود. نمونه منحصربه فرد این عوارض به صورت پشته‌ها و دالان‌های موازی در جنوب شرق ایران سطح وسیعی از چاله لوت با ابعادی معادل ۱۵۰ در ۷۰ کیلومتر را پوشانیده است بطوریکه چهار درصد کل بیابان لوت را شامل شده است.

نبکا و پیکان‌های ماسه‌ای

یکی دیگر از عوارض استثنایی کویر لوت، وجود گونه‌ای از بزرگترین نبکاهای جهان در حاشیه غربی آن است. در حدود ۲۰ کیلومتری شهداد، درختان و درختچه‌های گز در گلدان‌های بیابانی لوت جای گرفته‌اند که به آن نبکا یا تل‌های گیاهی (تل گز) گفته می‌شود. زمین‌های بین نبکاها پوشیده از ماسه است. نبکاها معمولا در سطح همواری که میزان ماسه آن متوسط و سطح آب زیرزمین بالا بوده و یا رطوبت موجود کافی برای حیات پوشش گیاهی باشد، ظاهر می‌شوند.

شهر خیالی لوت

شهر خیالی لوت از مناظر دیگر لوت است که از اشکال فرسایشی بیشتر آب (و نیز باد) تشکیل شده که شبیه یک شهر مخروبه به‌نظر می‌رسد. براثر فرسایش شدید آب و صیقل دادن باد، زمین در بعضی قسمت‌ها به شدت فرسایش یافته و در طول قرن‌ها فرسایش آبی و بادی شدید به صورت بقایای آثار خرابه‌های شهرها درآمده که در منطقه، به شهر لوت یا شهرهای لوت معروف است. این آثار و عوارض بیابان‌ها که بر اثر آب (و نیز باد) به وجود آمده، بسیار زیبا و همانند آثار و بقایای شهرهای کهن ایران، جالب و دیدنی هستند.

چشم‌انداز تاریخی(باستانی لوت)

قدمت و سابقه زندگی بشر در منطقه دشت لوت به ۷۰۰۰ سال پیش بر می‌گردد. این منطقه از هزاره پنجم پیش از میلاد به بعد، پیوسته توسط انسان مورد سکونت قرار گرفته است. حاشیه غربی دشت لوت (دشت شهداد)، علی‌رغم مجاورت با بیابان بی آب و گرم و خشک لوت توسط انسان گذشته برای زندگی انتخاب شده و بر اساس اطلاعات باستان شناسی، ۷۰۰۰ سال فرهنگ و تمدن بشری را در خود جای داده است.

رودخانه شور

رودخانه‌ای زیرزمینی به نام شور، در اعماق این بیابان در جریان است که باعث شوری خاک و رطوبت دیوارهای کلوت‌ها در این منطقه شده است. این رودخانه دائمی که در تمام طول سال پرآب است از ارتفاعات شمال غرب بیرجند سرچشمه می‌گیرد و پس از طی مسافتی ۲۰۰ کیلومتری در نزدیکی شهداد در منطقه‌ای به نام چاله معدن نمک که محلی‌ها آن را گود نمک می‌نامند آرام می‌گیرد.

شش‌ضلعی‌های نمکی ایجاد شده در اطراف دریاچه نمکی یکی دیگر از جاذبه‌های طبیعی کویر لوت است. وجود این رودخانه نقش مهمی در استحکام نسبی و پایداری کلوت‌ها دارد.

گندم بریان

دشت گندم بریان با ویژگی‌های منحصربه‌فرد و فضایی فوق‌العاده برای عکاسی در سال‌های اخیر، به‌عنوان یکی از جاهای دیدنی استان کرمان، میزبان تعداد زیادی از گردشگران داخلی و خارجی بوده است.

این منطقه در سطح بلوک لوت حدود ۴۰ مخروط آتشفشانی کواترنر وجود دارد. مخروط‌ها دارای قله‌های کوتاه و مدور یا دهانه آتشفشانی است. بیشتر فوران آن‌ها و مواد مذاب جاری شده از آن‌ها مورفولوژی خاصی در منطقه چه به شکل مخروط و باتولیت و چه پهنه بازالتی به وجود آورده‌اند که شاخص‌ترین آن‌ها گندم بریان را شکل داده است.

پهنه بازالتی گندم بریان ۴۸ کیلومتر طول، ۱۰ کیلومتر عرض و ۴۸۰ کیلومترمربع مساحت دارد. گندم بریان به یکی از گرمترین مناطق زمین شهرت یافته است. اهالی شهداد به پهنه گندم بریان، ریگ سوخته هم می‌گویند.

پوشش گیاهی و جانوری بیابان لوت

در بخش هایی از این بیابان، گونه‌های با ارزش جانوری نظیر گربه و روباه شنی، انواع خزندگان مانند افعی شاخدار، رتیل خورشیدی، انواع آگاما، انواع گِکو و گونه‌های خاص پرندگان از جمله زاغ بور به عنوان تنها پرنده آندمیک ایران مشاهده می‌شود. همچنین پوشش گیاهی ارزشمند بیابان لوت شامل تاغ، گز، قیچ، اسکنبیل، شورگز، سیاه شور، اَرمَک، سَبَط، اِشنان و ... هستند. با توجه به اهمیت پژوهش و مطالعه در این زمینه، پایگاه میراث جهانی بیابان لوت با همکاری مراکز تحقیقاتی بررسی و شناسایی پوشش گیاهی بیابان لوت در بخش‌های ناشناخته را آغاز کرده است.  

انتهای پیام