به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، تهران پایتخت کنونی ایران یکی از بزرگترین و پرجمعیت ترین شهرهای جهان است که در دامنه جنوبی کوه‌های البرز قرار دارد، این شهر با اقلیمی نیمه خشک و بارش کم درگذشته از روستاهای حومه ی شهر ری محسوب می‌شد تا اینکه با توجه مسئولین و پادشاهان در دوره‌های مختلف به تدریج صفحه نقشه ایران را تغییر داده و سهم بیشتری از آن خود کرده است.
علت نام‌گذاری تهران
علت نام‌گذاری شهر تهران در متون تاریخی به‌طور دقیق معلوم نشده است اما سه فرضیه در تاریخ شهر تهران وجود دارد، فرضیه اول این است که به دلیل کمبود مکان جمعی از خاندان طاهریان از سمت خراسان به سوی کوهپایه‌های جنوبی البرز پیش‌روی کردند و نام مکان مستقر شده خود را در ابتدا «طاهران» گذاشتند که به مرور زمان به «طهران» تغییر کرد، دومین فرضیه نیز این است که «ته ران» معنا و مفهوم پایین دامنه کوه را دارد که این کلمه دوبخشی به مرور زمان به یکدیگر متصل شده‌اند و نام «تهران» کنونی را پدید آورده‌اند، در سومین فرضیه نیز مطرح می‌شود که «تیرداد» نام شخصی است که تهران را آباد کرده و نام «تیران» را بر روی این منطقه نهاده که بعدها به تهران تبدیل شده است.
به عنوان اولین باری که تهران مورد توجه شاهان قدیم قرار گرفت، زمانی بود که شاه طهماسب اول صفوی پس از جنگ با ازبکان عازم پایتخت آن زمان یعنی قزوین بود، بنا تعریفاتی که از شهر تهران شنیده بود، به آنجا نیز سری زد. وجود آرامگاه «سید همزه» جدصفویان در شهر ری، یکی از مهم‌ترین دلایل علاقه‌اش به این شهر بود. به لیل حملات مداوم راهزنان به آن مکان شاه طهماسب دستور ساخت حصاری با ۴ دروازه به نام‌های دروازه قزوین، دروازه شمیران، دروازه عبدالعظیم و دروازه دولاب را داد که تا دوره ناصرالدین شاه قاجار دوام پیدا کرد، همچنین ساخت بازار تهران، اقدام دیگر شاه طهماسب، بوده که هم‌اکنون نیز یکی از معروف‌ترین مراکز خرید تهران به حساب می‌آید.
قاجاریه تهران را پایتخت ایران کرد
در سال ۱۱۶۴شمسی (۱۲۰۰قمری) برگ مهمی از تاریخ شهر تهران رغم خورد و شهر تهران به عنوان پایتخت قاجار انتخاب شد، اما در این دوران آغا محمدخان از سلسله قاجاریه بدلیل سپری شدن در جنگ، اقدام بسیار مهمی به جز ساخت ارگ شاهی، چندین عمارت و کاروانسرا در تهران رخ نداد، با این حال فرستادگان ناپلئون در زمان سلطنت فتحعلی شاه به ایران آمدند و از این سفر خود توصیفاتی ارائه دادند، به طور مثال پیرامون جمعیت تخمینی حدود سی هزار نفر زده‌اند و توجه خاصی به «مسجدشاه» داشتند، در زمان فتحعلی شاه بناهایی ماندگاری در تاریخ شهر تهران ساخته شده است که عبارت است از: برج نوش، کلیسای تاتووس و قصر لاله زار.
تاریخ شهر تهران در دوره ناصرالدین شاه بناهای فراوانی را به خود دید و به دلیل وجود افراد لایقی همچون امیرکبیر و تاسیس شفاخانه دولتی، مدرسه دارالفنون و کاخ صاحب قرانیه، پیشرفت بسیار عظیمی در روند گسترش تهران حاصل شد، همچنین خیابان ناصریه و لاله زار که از قدیمی‌ترین و معروف‌ترین خیابان‌های تاریخ شهر تهران هستند نیز در این دوره تاریخی ساخته شد، علاوه‌بر آن اولین آسمان خراش تهران یعنی«شمس المعاره» از دیگر بناهای مهم این دوره است، لازم به ذکر است که نهاد بلدیه که برای تشکیلات اداری شهر بود نیز اولین بار در این دوره تشکیل شد.
توسعه شهر تهران دردوره اول پهلوی همچنان ادامه داشت و با دستور رضاخان از نظر جغرافیایی گسترش پیداکرد، دروازه‌هایی که در دوره شاه طهماسب در ورودی شهر ساخته شده بود، تخریب شد و وسعت شهر افزایش یافت، همچنین خیابان معروف ولیعصر(عج) و دانشگاه تهران که از معتبرترین دانشگاه‌های کشور است نیز در زمان سلطنت رضاخان در این شهر ساخته شد، به تدریج شرایطی در این دوره فراهم شد تا مردم بتوانند از سرتاسر کشور به تهران مهاجرت کنند و جمعیت این شهر به شکل قابل توجهی گسترش یافت.
حمل و نقل در تهران، از کالسکه تا مترو
با مرور تاریخچه تهران قدیم، در تهران نیز مانند سایر شهرها از چهارپایان و کالسکه برای رفت و آمد در تهران استفاده می‌شد اما اولین وسیله به اصطلاح ساخته دست بشر که وارد ایران شد، قطاری بود که در بین عوام به ماشین دودی شناخته می‌شد، ماشین دودی در زمان ناصرالدین شاه توسط یک شرکت بلژیکی در ایران ساخته شد و حرم شاه عبدالعظیم حسنی(ع) را به دروازه خراسان متصل می‌کرد، برخلاف ماشین دودی با ورود اولین اتومبیل به تهران اقبال عمومی برای آن شکل گرفت و خودروهای متنوعی وارد بازار شد که بیشتر مورد استفاده شاهزادگان، درباریان، تجار و افراد متمول جامعه قرار گرفت.
پیش از انقلاب عملیات ساخت مترو پیش گرفته شد اما به نتیجه نرسید تا این که مهندسان ایرانی پس از انقلاب اسلامی طی همکاری با کشورهای خارجی موفق به تکمیل اولین خط با ۳ ایستگاه صادقیه، وردآورد و کرج شدند که این خط کار خود را از تاریخ ۱۶ اسفند ماه ۱۳۷۷ آغاز کرد، در طی زمان، متروی پایتخت توسعه یافت تا جایی که تهران به عنوان یک کلان‌شهر در خاورمیانه سالانه بیش‌از ۴۰۰ میلیون سفر با مترو را به خود میبیند، این مترو با ۷ خط زیرزمینی دارای ایستگاه‌های بسیار تمیز است که در اکثر آنها پله‌برقی و آسانسور برای استفاده معلولین وجود دارد، دیوارهای متروی تهران با آثاری از هنرمندان مختلف زینت داده شده و در برخی از آنها نمایشگاه‌های دائمی از کسب‌وکارهای مختلف وجود دارد، ایستگاه‌های متروی تهران طوری طراحی شده‌اند که به مراکز دیدنی، نقاط شلوغ شهر، بازار و مراکز تفریحی تهران نزدیک باشند، اغلب در فضای بیرونی ایستگاه تاکسی‌های خطی وجود دارند که رفت‌وآمد را آسان‌تر از قبل می‌کنند.
امروزه بیش از ۱۹میلیون سفردرون شهری در سطح تهران صورت می گیرد و به دلیل افزایش پرسرعت و غیرقابل کنترل جمعیت، این شهر بامسائلی از جمله آلودگی دست و پنجه نرم می کند که برای کنترل آن هم اکنون برنامه‌هایی در دست اجرا است، یکی از این برنامه‌ها «تهران من» است، بااستفاده از این برنامه تهرانی‌ها می‌توانند از اخبار شهر مانند تغییرساعت طرح ترافیک،نحوه پرداخت عوارض ومالیات، مشاهده تصاویری که توسط دوربین‌های مدار بسته ثبت شده، سامانه ی ملاقات و ثبت درخواست های مردمی، سامانه حمل ونقل بار و کالا، سامانه ی پلاک ایمن و از این قبیل مسائل شهروندی مطلع شوند.
اختلاف طبقاتی در ایران و جهان
علیرغم توسعه مرکزیت تهران، حاشیه‌نشینی در پایتخت موجب ایجاد قشر محروم و تبعیض طبقاتی براساس موقعیت‌های جغرافیایی این شهر شده است، به‌نحوی که جمعیت فقیر پایتخت در مناطق جنوبی و حاشیه‌ای تهران تجمیع شده‌اند و ثروتمندان در شمال تهران ساکن هستند، البته این وضعیت فقط در تهران نیست و این تقسیم‌بندی با اشکال مختلف در تمامی پایتخت‌های جهان وجود دارد.
روز جهانی فقر نخستین بار در سال ۱۹۸۷ با گردهم آمدن حدود صد هزار نفر در میدان تروکادروی پاریس گرامی داشته شد و در ۱۷ اکتبر سال ۱۹۹۲ با ثبت در سازمان ملل متحد در سراسر جهان رسمیت یافت، در این گردهمایی که سالانه انجام می‌شود به بررسی، ارائه راهکار و گره گشایی از معضلات همه جانبه جامعه و رفاه زندگی انسان‌ها پرداخته می‌شود.
در تعریف فقر می‌توان به فقر مطلق یعنی عدم دسترسی به خوراک، پوشاک و سرپناه که از امکانات ضروری هر انسان است، فقر نسبی با تعریف عدم دسترسی به امکانات موجود و فقر طبیعی تحت عنوان فقدان ثروت‌های طبیعی و محاصره در مرزهای نامناسب جغرافیایی اشاره کرد که هر کدام معضل‌ها و راهکار خود را دارد.
جامعه شناسان معتقدند که فقر در جوامع با اشکال مختلفی چون «مشاغل کاذب، بی ثباتی شغلی، عدم امنیت اقتصادی و حاشیه نشینی» بروز پیدا می‌کند که این امر تنها مختص به یک ملت و جغرافیا نیست، بلکه کل جهان را به شیوه‌های مختلف در برگرفته است، با این حال از یک جامعه اسلامی انتظار می‌رود که همه اقشار مردم از حداقل‌های مادی برخوردار بوده و اختلاف طبقاتی در آن وجود نداشته باشد.
متن زیر بخشی از سخنان شهید آیت‌الله دکتر بهشتی است که در جلسه‌ی پنجم از سلسله جلسات تفسیر قرآن با عنوان «مکتب قرآن» پیرامون آیات ۱۰۲ تا ۱۱۰ سوره آل عمران ایراد شده است و در کتابی تحت عنوان «بایدها و نبایدها» به چاپ رسیده است:
«بالا بروید یا پایین بیایید، اصلاً قرآن رابر سر جامعه ای پهن کنید، مادام که در آن جامعه در یک سو گرسنه بیچاره از سرما لرزان وجود دارد، و از سوی دیگر متنعمان برخوردار از همه چیز، این جامعه لجن است، تمام چهره اش را هم که با قرآن بپوشانید باز لجن است، آیا کسی در دنیا منتظر این می‌شود که ببیند ان جامعه جامعه قرآنی است، یا انجیلی، یا توراتی، یا بودایی، یا اوستایی، یا مائوئیست؟ نگاه می‌کند چه میزان در جامعه به همه انسان‌ها به چشم انسان نگاه می‌شود و ضرورت‌های زندگی آنها تأمین می‌شود.»
تقسیم تهران به سه استان منطقی است؟
در راستای توسعه مناطق محروم تهران، طرح تقسیم استان تهران به سه استان و تشکیل استان‌های تهران شرقی و غربی مدتی است که مورد بحث قرار گرفته است و این موضوع در دولت سیزدهم شکل جدی‌تری به خود گرفت، مسئولان هدف اصلی از تفکیک استان تهران را تقسیم مدیریتی و اداره راحت‌تر و خدمات‌دهی بهتر به شهروندان عنوان می‌کنند.
طرفداران این طرح به تجربه موفق استان شدن کرج و تشکیل استان البرز استناد می‌کنند و معتقدند ایجاد استان‌های غربی و شرقی برای تهران می‌تواند بار زیادی را از لحاظ اقتصادی و اجتماعی از روی دوش تهران بردارد، آنها مهم‌ترین اهداف تقسیم تهران را مرکزیت‌زدایی برای تسریع در روند خدمات‌رسانی به شهروندان، سرعت بخشیدن به امور اداری، کاهش بوروکراسی، تخصیص اعتبارات و استفاده از منابع هر شهر برای توسعه آن عنوان می‌کنند.
از طرفی بررسی‌ها حاکی از این است که تشکیل استان‌های جدید، جدا از همه تبعات مثبت و منفی، نیازمند صرف بودجه، وقت و سایر منابع و هزینه‌های بالای اجرایی است؛ چرا که ایجاد سازمان‌ها و دفاتر جدید نیاز به بودجه دارد که با توجه به کسری بی‌سابقه بودجه دولت و چشم‌انداز شرایط اقتصادی کشور و مسائل مطرح در عرصه بین‌المللی، بودجه لازم برای اجرای این طرح وجود ندارد و بنابراین این موضوع نمی‌تواند جزو اولویت‌های کشور قرار بگیرد.
در همین زمینه دکتر حسین ایمانی جاجرمی به عنوان کارشناس جامعه‌شناسی با تاکید بر اینکه پایتخت جنبه‌های گوناگون سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و حتی امنیتی دارد، گفته است:«با اینکه ۱۵ درصد از جمعیت کشور در تهران زندگی می‌کنند و حدود ۲۶ درصد از تولید ناخالص داخلی کشور متعلق به آنها است، یعنی تهران شهری دارای ارزش افزوده بالا است و نباید تضعیف شود ولی شکی نیست که باید مشکلات را هم حل کنیم.»
وی معتقد است: «مراکز حاشیه‌ای به اندازه مرکز تهران روند توسعه را طی نکرده‌اند اما راهکار آن صرفا تفکیک استان تهران نیست، بلکه ایجاد سازوکارهایی مثل شورای مناطق اطراف تهران که موقعیت‌های محروم در آن نماینده داشته باشند، قطعاً منافع زیادی برای این مناطق و هم برای تهران خواهد داشت.»
با این وجود کارشناسان معتقدند راه‌حل تمرکززدایی و توسعه نامتوازن شهرهای مجاور استان تهران، لزوما تفکیک استان تهران به سه استان مجزا نیست و موضوع تمرکززدایی را از طریق اعطای برخی از اختیارت ادارات، وزارتخانه و سازمان‌های دولتی باید حل‌وفصل کرد.
لازم به ذکر است که تهران در صورت اجرایی شدن این طرح به سه استان تهران مرکزی، تهران شرقی به مرکزیت ورامین و تهران غربی به مرکزیت شهریار تقسیم شده و هرکدام ساختار سیاسی خود را خواهند داشت، علیرضا فخاری استاندار تهران اخیرا در رابطه با موضوع تشکیل دو استان غربی و شرقی تهران گفته است که دو منطقه در این طرح وجود دارد، در غرب تهران ۴ شهرستان شهریار، ملارد، بهارستان و پرند و در حوزه جنوب شرقی نیز ورامین، پاکدشت، پیشوا و قرچک جزو محدوده‌هایی هستند که مشمول طرح جداسازی می‌شوند.
استاندار تهران با اشاره به اینکه مطالعات زیادی برای این طرح انجام شده است، اظهار کرد: «براساس سرشماری هوایی در غرب استان تهران نزدیک به ۳ میلیون نفر جمعیت و در جنوب شرقی استان هم یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر جمعیت وجود دارد، لذا به لحاظ گسترش جمعیت باید ملاحظاتی را در نظر بگیریم.»
احمد وحیدی وزیر کشور نیز با دفاع از این طرح معتقد است که در بعضی از شهرهای استان تهران وضع خوب است ولی در برخی شهرها وضعیت مناسبی نداریم، به همین دلیل مدتی است که بحث تقسیم تهران مطرح است، درهمین راستا گفته‌های وزیر کشور نشان می‌دهد که استان‌های غربی و شرقی تهران با هدف رسیدگی بهتر به شهرهای کمترتوسعه‌یافته تشکیل می‌شود.
با توجه به مطالب فوق، توسعه شهر تهران نیاز به برنامه جامع مطالعاتی و تصویب بودجه کافی برای حل‌وفصل مناطق محروم و حاشیه‌ای دارد تا شاهد احیای ظرفیت‌های شهرستانهای اطراف تهران برای ارتقای رفاه عمومی آن مناطق باشیم، بدیهی است که این هدف جز با مدیریت جهادی و کاهش بوروکراسی اداری محقق نشده و تغییر ساختار اداری پایتخت کمکی به حل این مساله نخواهد کرد.
انتهای پیام
نظرات