بسیاری بر این باور هستند که مقاله دکتر پزشکیان نتیجه کار منسجم کارشناسی‌شده است و پشت هر کلمه‌ای از این مقاله نسبتا کوتاه ذهن خلاقی وجود دارد که با دید تخصصی تمام چارچوب‌های سیاست خارجی را مورد توجه قرار داده است. آن طور که از این مقاله پیداست، در دولت چهاردهم توازن و تعادل میان واقعیت‌های ثابت و تغییرپذیر محوری‌ترین موضوع سیاست خارجی خواهد بود.

استفاده از ظرفیت مقاله‌نویسی نکته قابل توجه دیگر این اقدام دکتر پزشکیان است. از طریق مقاله، دکتر پزشکیان توانست بدون اینکه ذره‌ای از دیدگاهش برداشت یک‌سویه شود، چارچوب‌های اصلی سیاست خارجی ایران را به جهان منعکس کند. با این حال ارسال پیام از طریق انتشار مقاله در روزنامه و مجلات توسط روسای جمهور ایران مسبوق به سابقه بوده است. 

سال ۹۲ نیز نام رئیس‌جمهور ایران زیر یکی از تیترهای روزنامه واشنگتن‌پست منتشر شد. به گفته سردبیران این روزنامه، آن‌ها برای انتشار مقاله دکتر حسن روحانی با عنوان «چرا ایران در پی تعامل سازنده است؟» مستقیما با مقامات ایران در ارتباط بودند. نکته جالب توجه این است که این مقاله همزمان با انتشار مقاله پوتین در «ان‌بی‌سی نیوز» منتشر شده و ظرف یک هفته هر دو رئیس‌جمهور ایران و روسیه پیامشان را از طریق مقاله به مردم و مقامات آمریکا رساندند. 

بعد از روحانی، شهید رئیسی هم در آستانه سفرش به چین مقاله‌ای با عنوان «دوستان قدیمی بهترین شریکان برای آینده روشن هستند» نوشت و این پیام را به مردم چین رساند که پیشرفت چین آن هم بدون استعمار کشورهای غربی مورد احترام ایران است و ایران به دنبال تعامل حداکثری با تمام کشورهای جهان خصوصا چین می‌باشد. گفتنی است که این مقاله در روزنامه معروف و پرتیتراژ چینی مردم (people) منتشر شد. حالا پس از روحانی و رئیسی، دکتر پزشکیان قلم به دست گرفته و از برنامه‌هایش برای آینده می‌نویسد.

داوود آقایی، عضو هیات علمی حقوق و روابط بین‌الملل دانشگاه تهران در گفت‌وگو با ایسنا با واکاوی این مقاله و برشمردن مهم‌ترین نکات مورد تاکید دکتر پزشکیان در حوزه سیاست خارجی، اظهار کرد: معمولا روسای جمهور کشورها در جریان مبارزات انتخاباتی اهداف، اصول و برنامه‌هایشان را به دنیا اعلام می‌کنند و بعضا در قالب مصاحبه، بیانیه و مقاله در ژورنال‌ها و مجلات بین‌المللی مواضعشان را مشخص‌تر، دقیق‌تر و کامل‌تر بیان می‌کنند. آقای دکتر پزشکیان اولین رئیس‌جمهور در ایران است که بلافاصله پس از اعلام نتایج انتخابات ریاست‌جمهوری به ابتکاری دست زد و با همراهی مشاوران قوی مانند دکتر ظریف و عراقچی نقطه نظراتش را در تهران تایمز به چاپ رساند. 

وی افزود: رئیس‌جمهور منتخب مردم در مرحله اول اعلام کرد این انتخابات که در کوتاه‌مدت و به سرعت در فاصله زمانی ۵۰ روزه انجام شده، در فضایی آرام و همراه با ثبات سیاسی صورت گرفت و این خود نشان می‌دهد ایران کشوری با ثبات است و می‌تواند به راحتی در جهت انتقال دموکراتیک قدرت اقدامات و تمهیدات لازم را به عمل بیاورد. در این بخش دکتر پزشکیان قصد دارد به جهان بگوید که تصور نکنند ایران تزلزل سیاسی دارد، بلکه کشوری آماده برای تعامل و همکاری است. 

آقایی اضافه کرد: در این مقاله دکتر پزشکیان بر لزوم برخی اصلاحات، گام گذاشتن در مسیر تقویت وحدت ملی، برقراری تعامل سازنده با جهان و انتخاب و اعتماد مردم به او تاکید کرد. لذا با طرح این بحث به مخاطبینش گفت مسائلی که در این مقاله عنوان می‌شود مبتنی بر حمایت و خواست مردمی است که به او اعتماد دارند. 

این تحلیلگر مسائل بین‌الملل با بیان اینکه پزشکیان نشان داد خواهان دولتی بر پایه حفظ عزت ملی ایران و شئون بین‌المللی است، ادامه داد: در این متن تصریح شده سیاست خارجی ایران بر پایه اصول «عزت، حکمت و مصلحت» طراحی شده و اجرای آن که بر عهده رئیس‌جمهور است به جدیت پیگیری خواهد شد. دولت چهاردهم از فرصت‌های پیش‌رو نهایت استفاده را خواهد برد و در جهت ایجاد تعادل در روابط با تمام کشورها منطبق با منافع ملی و توسعه اقتصادی که از جمله شروط لازم برای دستیابی به صلح امنیت منطقه‌ای و جهانی است گام برمی‌دارد. 

عضو هیات علمی دانشگاه تهران گفت: نکته مهم مورد تاکید رئیس جمهور منتخب مردم در اولویت قرار گرفتن تحکیم روابط با همسایگان در سیاست خارجی منطقه‌ای دولت چهاردهم است. پزشکیان تاکید کرده در منطقه‌ای تنش‌آلود و ملتهب، برای کاهش تنش‌ها تلاش صادقانه می‌کند و اگر دولت‌های منطقه بر پایه صداقت رویکردشان را تنظیم کنند، ما هم با صداقت پاسخ می‌دهیم. 

آقایی با اشاره به اهمیت فرصت‌های پیش رو، عنوان کرد: دکتر پزشکیان تاکید کرد ما اجازه نمی‌دهیم مناسبات منطقه‌ای بر پایه استیلا و تسلط یک کشور یا کشورهای معدودی از منطقه یا خارج منطقه تنظیم شود. به هر حال ما در همسایگی با کشورهای منطقه منابع ارزشمندی در اختیار داریم و نباید این منابع را در جهت رقابت‌های تسلیحاتی و محدودسازی بی‌مورد هدر دهیم. به جای آن باید در جهت پیشرفت و توسعه منطقه که متضمن منافع جمعی باشد، حرکت کنیم. 

 وی اضافه کرد: دکتر پزشکیان معتقد به همکاری با کشورهای موثر منطقه از جمله ترکیه، عربستان، عمان، بحرین، قطر، کویت و امارات است و دولت او در جهت همکاری با سازمان‌های بین‌المللی در زمینه تعمیق روابط اقتصادی، تقویت روابط تجاری، ارتقا سرمایه‌گذاری‌های مشترک، مقابله با چالش‌های منطقه در جهت اعتمادسازی و توسعه مناسبات با کشورها گام خواهد برداشت. به هر حال منطقه با چالش‌ها و مشکلاتی از جمله جنگ، تنش‌های فرقه‌ای، تروریسم، افراط‌گرایی، قاچاق مواد مخدر، کمبود آب، تخریب محیط زیست و مداخلات خارجی مواجه است. وقت آن رسیده در جهت حل این چالش‌های مشترک گام‌های اساسی برداشته شود و همکاری‌ها در جهت توسعه و شکوفایی منطقه‌ای جزو اصول و راهنمای سیاست خارجی تمام کشورهای منطقه قرار بگیرد. 

عضو هیات علمی حقوق و روابط بین‌الملل دانشگاه تهران ادامه داد: تاکید دکتر پژشکیان بر ارزش‌های مشترک منطقه‌ای اعم از اعتقادات و ارزش‌های دین مبین اسلام، رویکرد همکاری‌جویانه منطقه‌ای، حل مسئله اسلام‌هراسی از طریق گفت‌وگو، رعایت موازین حقوق بین‌الملل و اصول پایه‌ای حقوق بشر است. رئیس‌جمهور منتخب با اشاره به جنایات رژیم صهیونیستی تاکید کرده که اسرائیل رژیم آپارتایدی است که در پرونده خود نسل‌کشی و جنایات جنگی را دارد و نه‌تنها سزاوار نیست کشورهای مسلمان منطقه با چنین کشور ضدارزشی وارد تعامل شوند، بلکه باید این رژیم را در تنگنا قرار دهند تا ناگزیر به رعایت ارزش‌های منطقه‌ای و بین‌المللی شود. 

چگونه فرصت‌سوزی نکنیم؟

آقایی در خصوص ملزومات پیگیری سیاست فرصت‌گرا توسط دولت چهاردهم اظهار کرد: دکتر پزشکیان در این مقاله به نقطه نظراتی که قرار است در چارچوب سیاست خارجی اعم از منطقه‌ای و بین‌المللی دنبال کند، اشاره کرده اما تحقق این‌ها مستلزم این است که مراسم‌های لازم اعم از تنفیذ، تحلیف و تشکیل دولت شکل بگیرد، وزرا انتخاب شوند و کارشان را شروع کنند. به هیچ عنوان دولت اجازه ندارد از جانب ملت وقت‌کشی کند. پیگیری سیاست فرصت‌گرا یعنی از هر یک از فرصت‌های پیش رو برای ارتقا سطح همکاری و گسترش تعامل با جهان خارج استفاده خواهیم کرد.

وی افزود: پیگیری رویکرد فرصت‌گرا بسیار سازنده است و می‌تواند در دیدگاه کشورهای دیگر هم تغییرات و تجدیدنظرهایی ایجاد کند. دکتر پزشکیان وجود زمینه و فرصت همکاری را به جهانیان اعلام کرد و اکنون این کشورهای دیگر هستند که باید آمادگی خودشان برای تعامل مثبت با ایران را اعلام کنند. لذا بعد از تشکیل دولت چند اولویت اساسی در جهت پیشبرد سیاست خارجی پیش رو دولت است.

این تحلیلگر مسائل بین‌الملل اضافه کرد: مهم‌ترین اولویت‌ها برجام و احیای آن و رفع تحریم‌های ظالمانه و یکجانبه آمریکاست که کشورهای دیگر هم به آن پایبند بودند. لذا اولویت سیاست خارجی دولت چهاردهم باید در گام اول این باشد که تا حد ممکن آثار تحریم‌ها را کاهش دهد و تدریجا آن را از میان بردارد. در سایه رفع تحریم‌ها است که می‌توان با جهان خارج همکاری نزدیک‌تر و تعامل سازنده سیاسی- اقتصادی برای گسترش تجارت خارجی و جذب سرمایه‌گذاری خارجی داشت. همه این موارد می‌تواند تغییرات بنیادینی در عرصه‌های مختلف و زندگی مردم ایجاد کند.

عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه تهران با اشاره به تمایل دکتر پزشکیان برای رسیدن به منطقه قوی و رد استیلا و تسلط کشورهای دیگر در منطقه، عنوان کرد: اینکه ما به دنبال ایجاد منطقه قوی هستیم به این معناست که دولت‌های منطقه به دنبال اشتراکات و منافع مشترکی که دارند حتما باید وارد تعامل نزدیک‌تر با یکدیگر شوند. یکی از مسائل تلخی که به ویژه در سال‌های اخیر مورد توجه بوده، این است که برخی کشورهای منطقه به دنبال ارتباط نزدیک با اسرائیل هستند. 

آقایی ادامه داد: اسرائیل نشان داده که هیچ اعتقادی به امنیت و خواست مردم منطقه ندارد، لذا باید کشورهای مسلمان منطقه مقابله با این رژیم را در اولویت قرار دهند. لازمه مقابله با چالش اسرائیل توسط کشورهای منطقه این است که مقامات کشور ما با مقامات دیپلماتیک کشورهای ذی‌نفع در این زمینه وارد گفت‌وگوی نزدیک شوند و مضرات نزدیکی به اسرائیل را در گفت‌وگوهای حضوری و تعاملات نزدیک مطرح کنند. پیش‌نیاز تمام این‌ها آن است که ما با تمام کشورهای منطقه تعامل نزدیک‌تری داشته باشیم و در راستای تحقق منافع مشترکمان در منطقه کوشش بیشتری بکنیم.

وی با اشاره به لزوم ایجاد برخی تغییرات در سیاست‌های منطقه‌ای و در جهت مقابله با اسرائیل، گفت: سیاست خارجی ایران در مقابل تجاوزات اسرائیل و یکجانبه‌گرایی‌هایش در منطقه به طور خاص در دوران جنگ غزه واضح و روشن است. در این زمینه هم دکتر پزشکیان به صراحت اعلام کرد که ما این سیاست‌ها را در جهت حمایت از مقاومت و مردم غزه دنبال خواهیم کرد.

لزوم تعادل بین منطق قدرت و قدرت منطق

این تحلیلگر مسائل بین‌الملل به مطلب دکتر پزشکیان مبنی بر اینکه باید به جای منطق قدرت به قدرت منطق تکیه کنیم، اشاره و بیان کرد: منطق قدرت یعنی تکیه محض بر قدرت بدون در نظر گرفتن پایه‌های اخلاقی و حقوق بشری، منافع ملی و مواردی این چنینی. باید تعادل بین منطق قدرت و قدرت منطق ایجاد شود. این جمله به این معنا نیست که دولت‌ها ابزارهای لازم قدرت را در اختیار نداشته باشند یا در جهت تامین نیازهایشان در امور دفاعی و تسلیحاتی قدم نگذارند. قصد دکتر پزشکیان از ارائه چنین موضوعی این است که نباید بیش از حد در جهت مسابقه تسلیحاتی در منطقه هزینه کنیم.

آقایی عنوان کرد: صاحبان کارخانه‌های تسلیحات به دنبال ایجاد بحران در منطقه هستند تا با دامن زدن به این بحران‌ها سلاح‌های خودشان را به فروش برسانند فارغ از اینکه تبعات رقابت‌های تسلیحاتی چه خواهد بود، چه تعداد کشته می‌شوند و چقدر مردم در تنگنا قرار می‌گیرند و عزیزان و جانشان را از دست می‌دهند. پس مهم است که مسئولان کشورهای منطقه به خودشان بیایند و ببینند چقدر نیازمند آنیم که وارد عرصه رقابت‌های تسلیحاتی شویم. ببینند که اگر تعاملی باشد و قدرت منطق بر روابط بین کشورها حاکم شود، آیا نیازی به صرف هزینه‌های هنگفت برای خرید این تسلیحات است؟ قطعا با به کارگیری قدرت منطق بسیاری از مشکلات را می‌توان در چارچوب حل و فصل اختلافات مسالمت آمیز حل کرد.

وی بیان کرد: در پایان نویسنده مقاله «پیام من به جهان جدید» از سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران نسبت به جهان سخن به میان آورده و بر تلاش برای رفع تحریم‌ها و لزوم پایبندی به تعهداتمان در همکاری‌های بین‌المللی تاکید کرده است؛ اینکه سیاست خارجی دولت چهاردهم سیاست متوازن با جهان خارج خواهد بود، تعامل با تمام قدرت‌ها مدنظر جمهوری اسلامی است، رویکرد همکاری‌جویانه با کشورهای شرقی خواهیم داشت و در عین حال باید با جهان غرب هم وارد تعامل نزدیک شویم. البته تعامل با امریکا به شرطی است که این کشور نوع نگاهش به ایران را تغییر دهد و اعتمادسازی کند. 

انتهای پیام