«روبرت واهانیان تبریز»، را به عنوان مهندس شهرساز و رشت‌پژوه می‌شناسیم. اما با نزدیک شدن به خاموشی جنبش جنگل، یکی از پژوهش‌های او را واکاوی می‌کنیم که تنظیم تقویم تطبیقی ۲۰۰ ساله است که به تطبیق وقایع تاریخی کمک می‌کند. بخشی از این تقویم بزرگ مربوط به رویداد نهضت جنگل است. با این تقویم،کار پژوهشگران در شناخت و تحلیل درست حوادث مرتبط با جنبش جنگل، آسان می شود. این تقویم- که ۸سال صرف تنظیم آن شده- پاییز سال ۱۳۸۳ در شماره۵۵ فصلنامه «گنجینه اسناد» به چاپ رسید. نحوه استفاده از این تقویم تطبیقی بخصوص برای پژوهشگران جوان، ضروری است، به همین منظور گفت‌وگویی با ایشان داشته ایم.

واهانیان، در علت تنظیم این تقویم می‌گوید: زمانی که بنده مطالعه و پژوهش را در مورد جنبش جنگل آغاز کردم، هنوز چند تن از گیلان‌شناسان نظیر؛ شادروان میرابوالقاسمی در قید حیات بودند. یادم است از وی و دیگران در مورد تاریخ دقیق آغاز جنبش جنگل و رخدادهای مهم نهضت سوال می‌کردم و ضمن مطالعه برخی منابع متوجه شدم تاریخ برخی رویدادهای مرتبط با نهضت، از نظر راویان یکسان نیست. در تحلیل تاریخ، باید وقایع تاریخی را دوره‌بندی و زمان‌بندی کرد، در غیر این‌صورت نمی‌توان به‌درستی این دوره‌ها را مقایسه کرد و تحلیل درستی از علل حوادث ارائه داد. در زمینه بررسی‌های اسنادی در جنبش جنگل، نیازمند پژوهش‌های بیشتری هستیم. فقدان اسناد دست اول به دلیل از بین رفتن اسناد در زمان حکومت گذشته و همچنین مشکلات دسترسی به اسناد موجود در بایگانی وزارت خارجه  شوروی سابق موید آن است.

فقدان یک تقویم تطبیقی روزشمار کاربردی، مشکل دیگر پژوهشگران بود. به‌همین دلیل برای رفع این کمبود، تقویم تطبیقی را برای سال های مذکور تنظیم کردم. با این تقویم، پژوهشگران می‌توانند به آسانی زمان وقوع تمامی رویدادهای مربوط به این جنبش را همزمان، به تاریخ میلادی، شمسی و قمری ببیند و تقدم و تاخر این رویدادها در یک نگاه، به تحلیل درستی برسند.

این پژوهشگر، در پاسخ به این سئوال که چرا در تقویم جنبش جنگل، واقایع از اول ژانویه ۱۹۱۴ و تقریبا یک سال زودتر تنظیم شده، می گوید: برای تحلیل درست جنبش جنگل، لازم است حوادث منطقه را هم بررسی کرد. اینکه چه عواملی در سطح ملی و منطقه‌ای باعث شد یک عده در این منطقه جغرافیایی دورافتاده در جنگل دست به تفنگ ببرند، نیازمند درک حوادث منطقه است. بنابراین من تقویم جنبش را از۱۹۱۴ میلادی آغاز کردم تا بتوان حوادث مهم ملی و منطقه ای پیش از حرکت میرزا به جنگل های تولم را در این تقویم برجسته نمایم. مثلا تاجگذاری احمد شاه، به عنوان ضعیف‌ترین شاه قاجار، مقارن با آغاز جنگ جهانی اول است. در آن سال‌ها، کشورهای روسیه، انگلیس، آلمان و عثمانی به خاک ایران چشم طمع داشتند. در هرج و مرج  ناشی از حاکم ضعیف و شعله ور شدن جنگ جهانی، بذر «جمعیت اتحاد اسلام» به منظور حفظ تمامیت ارضی کشور در جنگل‌های گیلان پاشیده شد.

واهانیان، درباره شیوه استفاده از این تقویم هم توضیح می‌دهد: پایه این تقویم، سال میلادی گریگوری و تطبیق سال‌های هجری- شمسی و هجری- قمری با سال پایه میلادی، تنظیم شده است.

پایه تقویم سال میلادی گریگوری است نه ژولیایی. باید یادآور شوم، تقویم رسمی دولت روسیه تزاری تا انقلاب اکتبر، میلادی ژولیایی بود این تقویم با تقویم گریگوری از سال ۱۵۸۲ تا ۱۷۰۰ میلادی ۱۰ روز، در قرن هیجده، ۱۱ روز، در قرن نوزده ۱۲روز و در قرن بیستم،۱۳ روز اختلاف دارد. بنابراین محققانی که با متون اسناد باقیمانده از دوران روسیه تزاری سروکار دارند، هنگام تبدیل تاریخِ این نوع اسناد و مدارک، از میلادی ژولیایی به گریگوری، لازم است این اخلاف چند روزه را محاسبه نمایند.

برای خوانش دقیق تقویم، با حروف و علایم اختصاری لاتین، سال و ماه مشخص شده است. در این تقویم، ردیف بالا نمایانگر تقارن سالها، ردیف دوم نمایانگر تقارن ماه ها و بقیه، ایام را نشان می دهد.

نام ماه ها را به لاتین با علامت اختصاری نوشتم. مثلا JAN ژانویه، FAR فروردین و MOH محرم. چون سال پایه در تقویم میلادی است، روزهای یکشنبه، ایام دیگر هفته را مشخص می کند. همچنین، آغاز سال جدید شمسی، اول فروردین با دایره سبز و آغاز سال جدید قمری اول محرم با دایره آبی و سال‌های کبیسه با مستطیل مشکی نشان داده شده است. برای تفکیک رخدادها، حوادث مهم مربوط به اتحاد اسلام و جنبش جنگل را با دایره مشخص شده، دایره زردرنگ مربوط به جنگ جهانی، حوادث مربوط به ارتش سرخ شوروی و بلشویک‌ها با دایره قرمز و دایره مشکی هم مربوط به رخدادهای نیروهای دولتی و قزاق هاست و مستطیل های سبز افقی، تاریخ انتشار روزنامه جنگل را مشخص می‌کند.

 با این علائم، حوادث مهم در یک نگاه به راحتی قابل شناسایی است و سه تاریخ شمسی، میلادی و قمری قابل تطبیق است و می‌توان تقدم و تاخر رویدادهای ملی و منطقه ای را دید. مثلا در یک نگاه می توان روز ورود میرزا به جنگل‌های تولم را پیدا کرد (یعنی روز اول شوال ۱۳۳۳قمری، مصادف با دوازدهم اوت ۱۹۱۵میلادی) و با شمردن ستون‌های هر ماه، به سرعت محاسبه می‌کنید که سرآغاز جنبش جنگل، دقیقا یک سال و ۱۵روز شمسی بعد از شعله ور شدن آتش جنگ جهانی اول، آغاز شده است.

با شمارش ستون ماه ها و هفته ها می‌توان توالی و تناوب رخدادها را هم حساب کرد مثلا در نگاه به مستطیل‌های سبز افقی،  متوجه تعداد، زمان و دوره انتشار «روزنامه جنگل»  شد. از ابتدا تا انتهای این منحنی را که بشمارید، ۱۷ماه را نشان می‌دهد که مقارن با ماه های حکومت بلشویکها در رشت است.

در سال ۱۹۲۰، روز ۱۸ماه مه، مقارن با بیست و هشتم اردیبهشت ۱۲۹۹شمسی و بیست و نهم شعبان ۱۳۳۸ قمری، روزی است که ناوگان سرخ شوروی از انزلی به خاک ایران حمله کرد. آغاز حمله با دایره قرمز مشخص است و با شمارش روزها می‌توان فهمید این حمله دقیقا ۲۰ روز پس از سقوط حکومت جمهوری مساواتی آذربایجان به دست بلشویک‌ها رخ داده است.۳۳روز از این منحنی قرمز که جلوتر بروید، با دایره سبز مشخص شده و این نشان دهنده خروج میرزا از رشت و رفتن به جنگلهای «میان رز» و خاتمه دوران۳۳روزه بیعت مصلحتی میرزا با بلشویک‌هاست.

 تمام حوادثی را که با علائم اختصاری در تقویم نمایش داده شده، در انتهای جدول دوباره شرح مختصر حادثه و تاریخ وقوع آن به سه تاریخ میلادی، شمسی و قمری نوشته شده و منبع و یا منابع معتبر به این تاریخ هم ارجاع داده شده است.

انتهای پیام