شب یلدا، بلندترین شب سال، نزدیک است و شور و هیجان مردم در خیابان‌ها و بازارها موج می‌زند. از غروب آفتاب، خیابان‌ها پر از جمعیت می‌شود؛ خانواده‌هایی که برای خرید آجیل، انار، هندوانه و دیگر خوراکی‌های سنتی این شب به بازار آمده‌اند. مغازه‌دارها با چهره‌های بشاش، در میان انبوه مشتریان، تلاش می‌کنند تا بهترین محصولات را ارائه دهند.

بوی تازه هندوانه و انار که از بساط‌های کنار خیابان بلند می‌شود، حس و حال خاصی به هوا می‌بخشد. در گوشه‌ای، صدای دست‌فروشی که فال حافظ می‌فروشد، به گوش می‌رسد و جمعی از مردم با شوق، دیوان حافظی را در دست گرفته‌اند. کودکان نیز در میان این شلوغی، با نگاه‌های پر از شادی، به چراغ‌های رنگی مغازه‌ها و بساط‌های تنقلات چشم دوخته‌اند.

حتی کسانی که دیرتر از کار به خانه می‌روند، در مسیر، چند دقیقه‌ای توقف می‌کنند تا سهمی از این هیاهوی شیرین داشته باشند. خیابان‌های شهر، پر از نور، رنگ و صدا است؛ همه‌ چیز حکایت از آغاز شبی دارد که دور هم بودن و گرمای خانواده را جشن می‌گیرد.

این شلوغی‌ها، اگر چه ممکن است کمی خسته‌کننده باشد، اما حال و هوای متفاوتی به شهر می‌دهد. شب یلدا، با تمام جزئیاتش، نه‌ فقط یک شب، که نمادی از فرهنگ، شادی و اتحاد مردم است که در این شلوغی‌ها معنا پیدا می‌کند. اما در خیابان‌های شلوغ شهر، تصویر متفاوتی از این شب به چشم می‌خورد.

زیر پوست یلدا

در میان شلوغی بازار شب یلدا، نگاهم به خانواده‌ای جلب می‌شود که با شور و شوق مشغول خرید هستند. مادری با دقت انارهای درشت و سرخ را بررسی می‌کند و هندوانه‌ای را به دست پسر نوجوانش می‌دهد تا سنگینی‌اش را امتحان کند. پدر، چانه‌زنی گرمی با فروشنده دارد، سعی می‌کند بهترین قیمت را برای آجیل تازه بگیرد. دختر کوچک خانواده نیز با چشمانی برق‌زده به بسته‌های شکلات رنگی نگاه می‌کند و اصرار دارد تا یکی از آن‌ها را در سبد خریدشان جای دهد. فضای میان‌شان سرشار از خنده و هیجان است، گویی که این خریدها تنها بهانه‌ای برای گذراندن لحظاتی شیرین کنار یکدیگر است.

اما چند قدم آن‌طرف‌تر با صحنه‌ای متفاوت روبه‌رو می‌شوم. خانواده‌ای دیگر، در کنار بساط یک دست‌فروش ایستاده‌اند. مرد خانواده، با دست‌های پینه‌بسته، چند تکه تنقلات ساده را انتخاب می‌کند. مادر، با نگاهی محتاطانه به قیمت‌ها، سعی دارد هزینه‌ها را مدیریت کند. کودکانشان، بی‌صدا و بی‌ادعا، به بسته‌های کوچک انار دانه‌شده نگاه می‌کنند، گویی همین اندک نیز برایشان یک جشن بزرگ است.

در کنار بساط دست‌فروش متوقف می‌شوم و همین توقف کوچک سبب گفت‌وگوی کوتاهم با پدر خانواده می‌شود او از سختی‌های روزگار حکایت دارد. می‌گوید: شب یلدا برای همه باید شاد باشه، حتی اگه کم باشه، باز هم کنار هم بودن مهم‌تر است. این جمله‌ای است که شاید معنای واقعی یلدا را خلاصه می‌کند؛ شب یلدا، شبی است برای همدلی و یادآوری اینکه شادی‌های کوچک نیز می‌توانند قلب‌ها را گرم کنند.

بازار در شلوغی و هیاهویش ادامه دارد. یک سمت خنده و اشتیاق و سمت دیگر سادگی و تلاش برای حفظ امید. در ادامه حضورم باز چشمم به مادر و پسری می‌افتد که صدای بحث کردنشان در میان شلوغی و هیاهو گم شده است مادر که در ظاهر پریشان و نگران به نظر می‌رسید، در حال نگاه کردن به میوه‌ها و تنقلات شب یلدا است، اما توان خرید هیچ‌کدام را ندارد. از نگرانی در چهره‌اش خوانده می‌شد که او در تلاش است تا فرزندش را راضی کند که امسال هم باید شب یلدا را با سادگی برگزار کنند، اما دختر نوجوان که تحت تأثیر فشارهای اجتماعی و تجملات رایج این روزها قرار گرفته بود، همچنان دلخور از اینکه شب یلدا بدون میوه‌های خاص و دکوراسیون شیک برگزار شود، با مادرش مشاجره می‌کرد.

مادر با صبر و حوصله می‌گفت: «همه‌چیز خوب می‌شود، مهم کنار هم بودن است، شب یلدا یعنی همان‌طور که بودیم، باشیم. این چیزها مهم نیست.» اما دختر، به سختی راضی می‌شود که بدون خرید اضافی به خانه بازگردند.

گوشه‌ای از واقعیت‌های شب یلدا

این خانواده‌ها، نمونه‌ای از بسیاری از خانواده‌ها است که شب یلدا برایشان نه یک جشن، بلکه به یک دغدغه تبدیل شده است. در دنیای امروز، فشارهای اجتماعی و تبلیغات گسترده باعث شده است که بسیاری از مردم شب یلدا را به یک نمایش تجملاتی تبدیل کنند. در این میان، خانواده‌هایی که توانایی مالی خرید همه چیزهایی که به نظر می‌آید برای شب یلدا ضروری است، ندارند، خود را در تنگنای اقتصادی و روانی می‌بینند.

تجملات امروزی؛ شب یلدای متفاوت

در کنار این نگرانی‌ها، در همان خیابان‌ها، مغازه‌ها و پاساژها پر از کسانی بود که شب یلدا را به یک مسابقه تجملاتی تبدیل کرده‌اند. سفره‌هایی با دکورهای گران‌قیمت، میوه‌های وارداتی و شیرینی‌های رنگارنگ که برای بسیاری از مردم ضروری به نظر می‌آید، در حال چیده شدن بودند.

بعضی از رستوران‌ها و هتل‌ها برای شب یلدا برنامه‌های ویژه با پذیرایی‌های لوکس برگزار می‌کردند و در این میان، برخی خانواده‌ها برای برگزاری مراسمی هرچه باشکوه‌تر، هزینه‌های بالایی را متقبل می‌شدند.

تضاد زندگی‌های مختلف در شب یلدا

در این شرایط، شب یلدا از یک جشن ساده خانوادگی به یک مراسم نمایشی تبدیل شده است. خانواده‌هایی که در گذشته با سادگی و دور هم جمع شدن شب یلدا را جشن می‌گرفتند، اکنون مجبورند بین سنت‌ها و تجملات دست و پنجه نرم کنند. این تضاد میان سادگی و تجملات، نه تنها در شب یلدا بلکه در بسیاری از مراسم‌های دیگر نیز مشهود است.

بازگشت به ریشه‌ها؛ بازتعریف شب یلدا

با توجه به تغییراتی که در نحوه برگزاری شب یلدا در سال‌های اخیر ایجاد شده است، برخی از افراد و خانواده‌ها سعی کرده‌اند به نوعی به ریشه‌های قدیمی خود بازگردند. این افراد، به جای آنکه تنها به جنبه‌های تجملاتی این شب بپردازند، سعی دارند مراسمی ساده و دلنشین برگزار کنند که در آن روابط انسانی و سنت‌های فرهنگی بیشتر از هر چیزی اهمیت داشته باشد. در این نوع جشن‌ها، افراد به گفت‌وگوهای صمیمی، یادآوری خاطرات گذشته، و به اشتراک گذاشتن لحظات گرانبها با یکدیگر می‌پردازند.

بازگشت به میوه‌های سنتی و شیرینی‌های خانگی

در کنار دکوراسیون‌های شیک و تنقلات آماده، برخی خانواده‌ها تصمیم می‌گیرند شب یلدا را با میوه‌های سنتی چون هندوانه، انار، سیب، خرما و پسته جشن بگیرند که همیشه جزو خوراکی‌های اصلی این شب بوده‌اند. همچنین، پخت شیرینی‌های خانگی مانند باقلوا، کلمپه، نان خرمایی و حلواهای سنتی، دوباره جایگاه ویژه‌ای در این شب پیدا کرده است.این کار باعث می‌شود که شب یلدا به همان سادگی و زیبایی گذشته برگزار شود و انسان‌ها بیشتر بر اشتراک‌گذاری تجربیات و یادآوری تاریخچه خانواده متمرکز شوند.

حفظ فرهنگ قصه‌گویی و فال حافظ

یکی دیگر از جنبه‌های زیبای شب یلدا که با گذشت زمان کمتر به آن توجه شده، قصه‌گویی و شعرخوانی است. در شب‌های یلدای گذشته، پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها به نوبت از قصه‌های قدیمی می‌گفتند و اعضای خانواده ساعت‌ها در کنار هم می‌نشستند و از حکایت‌ها لذت می‌بردند. علاوه بر آن، فال گرفتن از دیوان حافظ یکی از رسومات ویژه شب یلدا بود که همچنان در بسیاری از خانواده‌ها پابرجاست. در دنیای مدرن، این سنت‌ها گاهی نادیده گرفته می‌شوند، اما بازگشت به این رسوم می‌تواند یک راه برای گرامیداشت شب یلدا به شیوه‌ای ساده و معنوی باشد.

کاهش فاصله‌های اجتماعی در شب یلدا

در عصر دیجیتال، ارتباطات مجازی گاهی جایگزین ارتباطات حقیقی می‌شود. در شب یلداهای امروزی، بسیاری از افراد ترجیح می‌دهند پیامک‌ها یا پست‌های شبکه‌های اجتماعی را به جای حضور فیزیکی در جمع خانواده ارسال کنند. این مسأله باعث کاهش صمیمیت و احساس نزدیکی در این شب خاص می‌شود. بنابراین، بازگشت به شب یلداهای قدیم که در آن همه اعضای خانواده و حتی دوستان نزدیک به خانه همدیگر می‌آمدند و لحظات خود را با هم می‌گذرانند، می‌تواند راهی برای کاهش این فاصله‌ها باشد.

چالش‌های حفظ اصالت شب یلدا در دنیای امروز

یکی از چالش‌های بزرگ شب یلدا در دنیای امروزی، فشار اجتماعی و تبلیغات است. با توجه به تبلیغات گسترده در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی، بسیاری از افراد احساس می‌کنند که باید شب یلدا را با تجملات و هزینه‌های بالا برگزار کنند تا از بقیه عقب نمانند. این امر باعث شده که بعضی از خانواده‌ها برای رقابت با دیگران، حتی به قرض گرفتن پول یا خرید کالاهای لوکس و غیرضروری روی آورند، که این خود می‌تواند اصل شادی و معنای شب یلدا را تحت‌الشعاع قرار دهد. در این شرایط، بازگرداندن شب یلدا به اصالت خود و تشویق مردم به برگزاری این شب به شکلی ساده و بی‌تکلف می‌تواند باعث احیای معنای واقعی آن شود.

و پایان سخن اینکه شب یلدا به عنوان یک میراث فرهنگی گران‌بها، همیشه در دل مردم ایران جایگاه ویژه‌ای داشته است. اگرچه امروزه این شب با تجملات و دکوراسیون‌های پیچیده همراه شده است، اما نباید فراموش کرد که معنای واقعی آن در سادگی، صمیمیت و کنار هم بودن است. شاید این شب، فرصتی باشد برای بازگشت به گذشته و تکیه بر ارزش‌های اصیل ایرانی؛ برای جشن گرفتن با کسانی که دوستشان داریم، بدون هیچ‌گونه فشار اجتماعی یا تجملات بی‌مورد. شب یلدا می‌تواند همچنان محفل قصه‌گویی، یادآوری خاطرات، و پرکردن دل‌ها از محبت و عشق باشد، همان‌طور که در گذشته بوده است.

یادداشت از: زهرا فتحی

انتهای پیام