دکتر مظاهر یوسفی در گفت‌وگو با ایسنا، به مفهوم امنیت غذایی و اهمیت آن پرداخت و اظهار کرد: امنیت غذایی، دسترسی همیشگی، کافی و ایمن به غذای سالم و مغذی برای تمامی افراد است، به طوری که بتوانند نیازهای غذایی خود را برای زندگی فعال و سالم تامین کنند. این مفهوم شامل موارد مختلفی همچون تولید، دسترسی، استفاده و پایدار بودن منابع غذایی می شود.

وی با بیان اینکه اهمیت امنیت غذایی در چندین جنبه سلامت عمومی، اقتصاد، پایداری اجتماعی و امنیت ملی مورد بررسی قرار می‌گیرد، افزود: دسترسی به غذای سالم و مغذی، برای پیشگیری از بیماری‌ها و اختلالات تغذیه‌ای ضروری است. کمبود برخی مواد غذایی می‌تواند منجر به سوءتغذیه و افزایش خطر ابتلا به بیماری‌ها شود. در حوزه اقتصاد نیز امنیت غذایی به رشد اقتصادی کمک می‌کند، چرا که نیروی کار سالم و پرتوان به تولید و پیشرفت اقتصادی کمک می‌کند و در مقوله پایداری اجتماعی نیز دسترسی به غذای کافی می‌تواند به کاهش فقر و نابرابری‌های اجتماعی کمک کند. اطمینان از تامین غذای کافی برای افراد می‌تواند به تقویت همبستگی اجتماعی و کاهش بحران‌های اجتماعی منجر شود.

وی با تاکید بر اینکه کشورهای دارای امنیت غذایی بالا قادرند در برابر بحران‌ها و تهدیدات خارجی مانند جنگ‌ها یا تغییرات اقلیمی مقاوم‌تر باشند، تصریح کرد: بنابراین، امنیت غذایی نه تنها برای سلامت افراد بلکه برای پایداری اقتصادی و اجتماعی یک کشور ضروری است.

عوامل تهدیدکننده امنیت غذایی

یوسفی در پاسخ به این پرسش که چه عواملی می‌توانند تهدیدی برای امنیت غذایی باشند، گفت: تغییرات اقلیمی نخستین تهدید قلمداد می‌شود. تغییرات در الگوهای بارندگی، افزایش دما و بلایای طبیعی مانند سیل و خشکسالی می‌توانند تاثیرات منفی بر تولید محصولات کشاورزی و دسترسی به منابع غذایی داشته باشند. محدودیت منابع طبیعی در رتبه دوم تهدید قرار دارد چرا که کاهش منابع آب و خاک حاصلخیز بویژه در مناطق خشک و نیمه‌خشک می‌تواند به کاهش توان تولید کشاورزی و امنیت غذایی منجر شود.

وی در خصوص بحران‌های اقتصادی به عنوان تهدیدی دیگر برای امنیت غذایی، گفت: تورم، رکود اقتصادی، یا بحران‌های مالی می‌توانند قیمت مواد غذایی را بالا ببرند و دسترسی مردم به غذا را کاهش دهند. همچنین جنگ‌ها و درگیری‌های نظامی موجب تخریب زیرساخت‌های کشاورزی و حمل‌ونقل غذا و منجر به فقر و کمبود مواد غذایی می‌شوند. از سویی عدم دسترسی به فناوری‌های کشاورزی پیشرفته و در دسترس نبودن تکنولوژی‌های نوین کشاورزی و عدم آموزش به کشاورزان می‌تواند تولید محصولات کشاورزی را کاهش دهد.

وی پایین بودن سطح آگاهی مردم و سیاست‌های ناکارآمد را تهدید دیگری برشمرد و گفت: نبود سیاست‌های مناسب در مدیریت منابع طبیعی، توزیع مواد غذایی و آموزش مصرف صحیح می‌تواند تهدیدی برای امنیت غذایی باشد. همچنین افزایش جمعیت نیز یک تهدید است و رشد جمعیت بویژه در مناطق کم‌برخوردار می‌تواند فشار زیادی به منابع غذایی وارد کرده و تامین غذای کافی برای همه را دشوار کند. این عوامل ممکن است به‌طور جداگانه یا ترکیبی باعث تهدید امنیت غذایی شوند.

کشاورزی پایدار، گام اول برای تامین امنیت غذایی

معاون پژوهشی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان مرکزی در ادامه با بیان اینکه برای تامین امنیت غذایی در سطح کشور، اقداماتی چندجانبه و جامع نیاز است که شامل بخش‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی، و محیطی می‌شود، توسعه کشاورزی پایدار را نخستین اقدام برای تامین امنیت غذایی بیان کرد و گفت: ارتقاء روش‌های کشاورزی نوین، افزایش بهره‌وری و استفاده از فناوری‌های پیشرفته برای تولید محصولات با کیفیت و کم‌هزینه‌تر می‌تواند به تامین امنیت غذایی کمک کند. حمایت از کشاورزان، گام دوم است. فراهم آوردن تسهیلات مالی و ارائه آموزش‌های فنی و حمایتی به کشاورزان، بویژه در مناطق کمتر توسعه‌یافته، می‌تواند بهره‌وری را افزایش داده و در نتیجه تامین امنیت غذایی را تسهیل کند.

وی به تنوع در تولید محصولات غذایی به عنوان اقدام دیگر در تامین امنیت غذایی اشاره کرد و با بیان اینکه تولید انواع مختلف محصولات کشاورزی و کاهش وابستگی به چند محصول خاص می‌تواند کشور را در برابر بحران‌ها و نوسانات بازار جهانی مقاوم‌تر کند، اظهار کرد: مدیریت منابع آب، گام بعدی در این بخش است. با توجه به محدودیت منابع آبی، استفاده بهینه از آب در کشاورزی، اجرای پروژه‌های آبیاری قطره‌ای و محافظت از منابع آب ضروری است، همچنین توسعه صنایع غذایی و بسته‌بندی، یک ضرورت است و با ارتقاء صنعت فرآوری مواد غذایی و ایجاد زیرساخت‌های لازم برای بسته‌بندی و نگهداری محصولات، می‌توان ضایعات محصولات کشاورزی را کاهش داد و تامین مواد غذایی را تسهیل کرد.

او به تنظیم بازار و کنترل قیمت‌ها به عنوان اقدام دیگر در تامین امنیت غذایی اشاره کرد و گفت: جلوگیری از احتکار و توزیع عادلانه منابع غذایی بویژه در شرایط بحرانی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در عین حال، آموزش جامعه در زمینه مصرف بهینه منابع غذایی، پیشگیری از ضایعات غذایی و استفاده از رژیم‌های غذایی سالم می‌تواند به افزایش بهره‌وری و استفاده مسئولانه از منابع کمک کند. توسعه سیستم‌های ذخیره‌سازی و توزیع با ایجاد انبارهای بزرگ و پیشرفته برای ذخیره محصولات غذایی و بهبود سیستم‌های توزیع، بویژه در مناطق دورافتاده، از عوامل موثر در تامین امنیت غذایی است. این اقدامات، همراه با برنامه‌ریزی‌های دقیق و هماهنگی بین نهادهای مختلف، می‌تواند تامین امنیت غذایی در سطح کشور را تضمین کند.

تغییرات اقلیمی، زمینه‌ساز مهاجرت و تنش‌های اجتماعی

یوسفی در پاسخ به این پرسش که تغییرات اقلیمی چگونه بر امنیت غذایی تاثیر می‌گذارند، گفت: تغییرات در الگوهای آب و هوایی، افزایش دما، تغییرات در بارش‌ها و افزایش شدت و فرکانس بلایای طبیعی مانند سیلاب‌ها و خشکسالی‌ها می‌توانند به طور مستقیم بر تولید محصولات کشاورزی، منابع آب و تنوع زیستی تأثیر بگذارند. این تغییرات می‌توانند منجر به کاهش تولید مواد غذایی، افزایش قیمت‌ها، و دسترسی محدود به منابع غذایی شوند.

وی در خصوص چگونگی تاثیر تغییرات اقلیمی بر امنیت غذایی گفت: تغییرات نامناسب دما و بارش می‌توانند بر رشد گیاهان و عملکرد محصولات کشاورزی تاثیر بگذارند. مهاجرت و تنش‌های اجتماعی نتیجه دیگر کاهش منابع غذایی است، این کاهش و در ادامه آن، افزایش قیمت‌ها می‌تواند منجر به مهاجرت مردم از مناطق آسیب‌دیده به مناطق دیگر شود و در نتیجه تنش‌های اجتماعی و اقتصادی ایجاد کند.

او با بیان اینکه دسترس‌پذیری منابع آب از دیگر تاثیرات است، گفت: تغییرات اقلیمی می‌توانند باعث کمبود منابع آب شوند که تاثیر مستقیم بر کشاورزی و تامین آب آشامیدنی دارد و می‌تواند منجر به کاهش تولید مواد غذایی شود. پدیدار شدن بیماری‌ها و آفات جدید، از دیگر تاثیرات است و تغییرات اقلیمی می‌توانند شرایط مناسبی برای شیوع آفات و بیماری‌های جدید فراهم کنند که به محصولات کشاورزی آسیب می‌زند. این عوامل نشان می‌دهند که تغییرات اقلیمی می‌توانند به‌طور غیرمستقیم یا مستقیم امنیت غذایی را تحت تأثیر قرار دهند.

پشتیبانی از کشاورزی پایدار اولین گام مقابله با کمبود منابع غذایی

وی که معتقد است، برای مقابله با کمبود منابع غذایی در آینده، چندین سیاست کلیدی می‌تواند موثر باشد، پشتیبانی از کشاورزی پایدار را اولین سیاست عنوان کرد و افزود: تقویت روش‌های کشاورزی که به حفظ محیط‌زیست کمک می‌کنند، مانند کشاورزی ارگانیک، استفاده بهینه از منابع آبی و خاکی و کاهش مصرف سموم شیمیایی، می‌تواند تولید غذا را بهبود بخشد. پشتیبانی از کشاورزان و جوامع آسیب‌پذیر با کمک به کشاورزان کوچک‌مقیاس با آموزش، تسهیلات مالی و دسترسی به بازارها می‌تواند به کاهش نابرابری‌های غذایی و تقویت تولید کمک کند.

یوسفی گفت: توسعه فناوری‌های نوین نیز سیاست دوم است و استفاده از فناوری‌های پیشرفته مانند کشاورزی دقیق (Precision Agriculture)، زیست‌فناوری و اصلاحات ژنتیکی می‌تواند بهره‌وری را افزایش دهد و منابع محدود را بهتر مدیریت کند.

توسعه زیرساخت‌های کشاورزی لازمه توزیع بهینه غذا

یوسفی افزایش سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های کشاورزی را مورد تاکید قرار داد و گفت: بهبود شبکه‌های آبیاری، ذخیره‌سازی و حمل‌ونقل مواد غذایی از تولید به مصرف می‌تواند کمک کند تا غذا به‌طور بهینه‌تر توزیع شود. ترویج الگوهای غذایی سالم و پایدار نیز از اهمیت خاصی برخوردار است. تغییر در الگوهای مصرف غذا به سمت غذاهای کم‌کربن و کم‌هدررفت، مانند مصرف بیشتر گیاهان و منابع غذایی محلی، می‌تواند به کاهش فشار بر منابع غذایی کمک کند.

وی کاهش هدررفت مواد غذایی را سیاست دیگر برشمرد و گفت: بهبود سیستم‌های ذخیره‌سازی و توزیع و کاهش ضایعات غذایی در مراحل مختلف از تولید تا مصرف می‌تواند به استفاده بهینه از منابع موجود کمک کند. حمایت از سیاست‌های جهانی و همکاری‌های بین‌المللی نیز حائز اهمیت است.

تاثیر همکاری‌های جهانی در رفع چالش‌های غذایی

همکاری‌های جهانی برای مقابله با بحران‌های اقلیمی و تجزیه و تحلیل داده‌های جهانی می‌تواند به کشورهای مختلف کمک کند تا چالش‌های غذایی خود را به شکل مؤثرتری مدیریت کنند. این سیاست‌ها نیاز به هماهنگی بین دولت‌ها، سازمان‌ها و بخش‌های مختلف جامعه دارند تا به صورت جامع و پایدار به مشکل کمبود منابع غذایی پرداخته شود.

گام‌های تامین کیفیت غذا در طول زنجیره تامین

معاون پژوهشی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان مرکزی در پاسخ به این پرسش که چگونه می‌توان کیفیت و سلامت مواد غذایی را در طول زنجیره تامین، تضمین کرد، گفت: تضمین کیفیت و سلامت مواد غذایی در طول زنجیره تامین، اقدامات مختلفی را از تولید تا مصرف نهایی شامل می‌شود. کنترل‌های بهداشتی در مراحل تولید، نخستین اقدام است. کشاورزان و تولیدکنندگان باید از شیوه‌های کشاورزی پایدار و بدون آلودگی استفاده کرده و نسبت به مصرف درست مواد شیمیایی و آفت‌کش‌ها توجه داشته باشند.

به گفته وی، رصد و آزمایش‌های مداوم نیز در مرحله بعدی مطرح می‌شود. در طول زنجیره تامین، مواد غذایی باید تحت آزمایش‌های مختلف قرار گیرند تا از نظر آلودگی‌های میکروبی، شیمیایی و فیزیکی بررسی شوند. این آزمایش‌ها باید به‌طور منظم انجام شوند تا کیفیت و سلامت مواد غذایی حفظ شود.

وی رعایت استانداردهای بسته‌بندی و حمل‌ونقل را نیز مورد تاکید قرار داد و گفت: بسته‌بندی مواد غذایی باید به گونه‌ای باشد که از آلودگی و فساد آن جلوگیری کند. همچنین حمل‌ونقل مواد غذایی باید در دما و شرایط مناسب انجام شود تا از تغییرات کیفیت جلوگیری شود. برچسب‌گذاری دقیق و شفاف نیز حائز اهمیت است چراکه برچسب‌گذاری مواد غذایی باید شامل اطلاعات دقیق در مورد تاریخ تولید، تاریخ انقضا، ترکیبات و شرایط نگهداری باشد. این اطلاعات به مصرف‌کنندگان کمک می‌کند تا تصمیم‌گیری بهتری داشته باشند.

کارکنان آگاه، لازمه تحقق امنیت غذایی

وی بر آموزش و نظارت بر کارکنان نیز تاکید کرد و گفت: کارکنان در تمامی مراحل زنجیره تامین باید آموزش‌های لازم در خصوص اصول بهداشت و ایمنی مواد غذایی را ببینند. نظارت‌های مستمر نیز برای اطمینان از رعایت این اصول ضروری است. گواهینامه‌ها و استانداردهای بین‌المللی نیز یک ضرورت است چرا که استفاده از گواهینامه‌های معتبر مانند  ISO، HACCP  و استانداردهای جهانی می‌تواند به تضمین کیفیت و ایمنی مواد غذایی کمک کند. با اجرای این اقدامات در تمامی مراحل زنجیره تامین، می‌توان از کیفیت و سلامت مواد غذایی اطمینان حاصل کرد.

تکنولوژی و بیوتکنولوژی را نباید نادیده گرفت

یوسفی در خصوص تکنولوژی‌های نوینی که می‌توانند به تامین امنیت غذایی کمک کنند، گفت: این تکنولوژی‌ها می‌توانند از طریق روش‌های مختلف به بهبود فرآیندهای کشاورزی، کاهش هدررفت غذا، بهبود دسترسی به منابع غذایی و افزایش بهره‌وری کمک کنند. به طور خاص، برخی از این تکنولوژی‌ها عبارتند از کشاورزی دقیق(Precision Agriculture)  که با استفاده از داده‌ها و فناوری‌های نوین مانند سنسورها، تصاویر ماهواره‌ای و هوش مصنوعی برای بهینه‌سازی مصرف منابع مانند آب، کود و انرژی در کشاورزی بکار گرفته شده و موجب افزایش تولید و کاهش آسیب به محیط زیست می‌شود.

وی بیوتکنولوژی و اصلاح نباتات را نیز مورد تاکید قرار داد و گفت: استفاده از مهندسی ژنتیک برای ایجاد گونه‌های مقاوم‌تر به بیماری‌ها، آفات و تغییرات اقلیمی و همچنین تولید محصولاتی با ارزش غذایی بالاتر و بکارگیری فناوری‌های ذخیره‌سازی و بسته‌بندی نیز حائز اهمیت است. روش‌های نوین بسته‌بندی و ذخیره‌سازی غذا می‌توانند به کاهش ضایعات غذایی و حفظ کیفیت و ارزش غذایی محصولات در طول زمان کمک کنند. کشاورزی عمودی و هیدروپونیک نیز که برای کشت در فضاهای محدود و درون شهری طراحی شده‌اند، می‌توانند دسترسی به محصولات تازه را در مناطق کم‌محصول یا پرجمعیت بهبود دهند.

هوش مصنوعی هم می‌تواند کمک کند

وی با تاکید بر لزوم تجزیه و تحلیل داده‌ها و استفاده از هوش مصنوعی گفت: با استفاده از تحلیل‌های پیشرفته، می‌توان روندهای کشاورزی را پیش‌بینی کرده و تصمیمات بهتری در مورد مدیریت منابع غذایی و توزیع آنها اتخاذ کرد. مدیریت هوشمند منابع آب برای استفاده بهینه از منابع با بهره‌گیری از هوش مصنوعی قابل انجام است و در مجموع، این فناوری‌ها می‌توانند موجب افزایش بهره‌وری، کاهش ضایعات، بهبود دسترسی به منابع غذایی و تقویت سیستم‌های کشاورزی در برابر بحران‌های محیطی شوند.

رفع موانع امنیت غذایی کشورهای در حال توسعه در گرو راهکارهای جامع و همکاری بین‌المللی

معاون پژوهشی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان مرکزی در خصوص موانع اصلی در حوزه تامین امنیت غذایی در کشورهای در حال توسعه، گفت: فقر و عدم دسترسی به منابع مالی، مشکلات زیرساختی و ضعف در زیرساخت‌های حمل‌ونقل و ذخیره‌سازی و توزیع غذا و تغییرات اقلیمی و بلایای طبیعی از جمله این موانع هستند.

وی محدودیت‌های تکنولوژیکی و دانش فنی  را از عوامل مهم کاهش بهره‌وری کشاورزی دانست و گفت: مشکلات سیاسی و حکومتی نیز اثرگذار است و فساد، بی‌ثباتی سیاسی و عدم هماهنگی بین نهادهای دولتی باعث ناکامی در اجرای سیاست‌های کشاورزی و امنیت غذایی می‌شود.

وی افزایش جمعیت را از دیگر عوامل عنوان کرد و افزود: رشد سریع جمعیت در کشورهای در حال توسعه تقاضا برای غذا را افزایش می‌دهد و در کنار محدودیت منابع، تامین غذا را دشوارتر می‌کند. نابرابری‌های اجتماعی نیز عامل دیگری است و  نابرابری در دسترسی به زمین، منابع آبی و سایر امکانات کشاورزی موجب می‌شود که گروه‌های آسیب‌پذیر نتوانند به اندازه کافی غذا تولید یا تهیه کنند. این عوامل مجموعه‌ای از چالش‌ها را در مسیر تامین امنیت غذایی ایجاد می‌کنند که رفع آنها نیاز به راهکارهای جامع و همکاری بین‌المللی دارد.

وی در ادامه گفت: برای آمادگی در برابر بحران‌های غذایی در مواقع بحرانی مانند جنگ‌ها و بلایای طبیعی، باید اقداماتی چندجانبه انجام شود که نخستین اقدام، ذخیره‌سازی مواد غذایی غیر فسادپذیر مانند کنسروها، غلات، خشکبار و حبوبات به مدت چند ماه است. این مواد باید در مکان‌های مناسب و در دمای مناسب نگهداری شوند. تولید غذا در سطح محلی نیز اهمیت دارد و تقویت آن می‌تواند به تامین نیازهای غذایی در شرایط بحرانی کمک کند که شامل کشت گیاهان مقاوم به شرایط سخت مانند خشکسالی یا سیل است.

او با تاکید بر ضرورت ارائه آموزش‌های تغذیه‌ای و کشاورزی گفت: آموزش به جوامع محلی در مورد روش‌های کشاورزی پایدار، مدیریت منابع آب و تولید مواد غذایی با استفاده از فناوری‌های نوین، برنامه‌ریزی برای تامین منابع آب و ذخیره‌سازی آن با توجه به محدود شدن دسترسی به منابع آب در جریان بحران‌ها، می‌تواند از کمبود مواد غذایی و سوءتغذیه جلوگیری کند. حمایت از زیرساخت‌های غذایی اهمیت دارد و تقویت و نگهداری از شبکه‌های توزیع مواد غذایی و زیرساخت‌های حمل و نقل، امکان جابجایی و توزیع مواد غذایی در مناطق بحرانی را فراهم می‌کند. ایجاد شبکه‌های همکاری با سازمان‌های دولتی و بین‌المللی برای توزیع سریع کمک‌های غذایی و منابع دیگر، در شرایط بحرانی بسیار حیاتی است.

لزوم توسعه بیمه‌های کشاورزی برای جلوگیری از خسارات بزرگ

وی با بیان اینکه توسعه بیمه‌های کشاورزی برای محافظت از کشاورزان در برابر بلایای طبیعی و بحران‌های اقتصادی می‌تواند به جلوگیری از خسارات بزرگ کمک کند. تنوع غذایی و افزایش مقاومت محصولات غذایی نباید مغفول بماند و تنوع در نوع و منبع مواد غذایی می‌تواند جامعه را در برابر بحران‌های غذایی مقاوم‌تر کند. تولید مواد غذایی متنوع و مقاوم به شرایط محیطی می‌تواند آسیب‌پذیری را کاهش دهد. این اقدامات به ایجاد یک ساختار پایدار و مقاوم در برابر بحران‌های غذایی کمک می‌کند.

رژیم‌های غذایی ناپایدار، تهدیدی برای امنیت غذایی

وی در خصوص تاثیر رژیم‌های غذایی ناپایدار و مصرف بیش ‌از حد منابع طبیعی بر امنیت غذایی گفت: این عوامل می‌توانند تاثیرات منفی زیادی بر امنیت غذایی داشته باشند که کاهش تنوع غذایی و استفاده بیشتر از منابع غذایی خاص مانند فرآورده‌های حیوانی یا محصولات کشاورزی خاص یکی از این تاثیرات است که به کاهش تنوع غذایی و کاهش دسترسی به غذاهای سالم و مغذی منجر می‌شود.

وی همچنین مصرف بیش‌ از حد منابع طبیعی مانند زمین‌های کشاورزی، آب و سوخت‌های فسیلی که به تخریب محیط زیست و تغییرات اقلیمی می‌انجامد و می‌تواند منجر به کاهش تولید محصولات کشاورزی، کمبود آب و بروز مشکلاتی در تامین غذا شود را از دیگر نتایج مصرف بیش ‌از حد منابع طبیعی دانست و گفت: رژیم‌های غذایی ناپایدار که به منابع طبیعی خاص یا واردات غذایی وابسته هستند، می‌توانند کشورها را در برابر بحران‌های جهانی یا اختلالات در تامین منابع آسیب‌پذیر کنند و در نتیجه امنیت غذایی به خطر می‌افتد.

یوسفی گفت: مصرف بی‌رویه منابع طبیعی مانند آب، زمین و منابع زیستی می‌تواند به کاهش ظرفیت تولید کشاورزی و تهدید امنیت غذایی در آینده و افزایش قیمت‌ها و کمبود مواد غذایی و افزایش نابرابری‌های اجتماعی و اقتصادی منجر شوند و در این شرایط گروه‌های کم‌درآمد بیشتر از دیگران تحت تأثیر قرار گرفته و دسترسی آنها به غذاهای سالم و متنوع دشوارتر می‌شود.

وی تصریح کرد: در مجموع، رژیم‌های غذایی ناپایدار و مصرف بی‌رویه منابع طبیعی می‌توانند به تهدید امنیت غذایی در بلندمدت منجر شوند و برای رفع این چالش‌ها، تغییرات در سیاست‌ها و شیوه‌های تولید و مصرف مواد غذایی ضروری است.

انتهای پیام