دکتر حمید ضیائیان در گفت‌وگو با ایسنا در پاسخ به این سؤال که به نظر شما در پیشروی و طراحی ساختمان‌ها و به‌تبع طراحی شهری تا چه اندازه با معماری ایرانی فاصله‌داریم؛ اظهار کرد: این روزها قرائتی که در واژه معماری ایرانی مطرح می‌شود، به یک سوءتفاهم تبدیل شده است. اظهارنظرهایی که در خصوص معماری ایرانی شنیده می‌شود، نشان می‌دهد مفهوم معماری ایرانی به‌خوبی، درک نشده است.

وی در توضیح معماری ایرانی ادامه داد: در حال حاضر آنچه به‌عنوان معماری ایرانی شناخته‌ شده است، به فرم و شکل تاریخی آن توجه می‌شود و خیلی نگاه و ارتباطی به محتوا ندارد.

این معمار و مدرس دانشگاه شهید بهشتی بابیان اینکه معماری نیز مانند هر پدیده دیگری در عالم، یک قالب و محتوا دارد، تصریح کرد: محتوای معماری ایرانی از مرور تجربه‌های هزاران ساله تاریخی پیش و پس از اسلام، وجود دارد؛ ویژگی‌های معماری ایرانی بسیار قابل‌تأمل و توجه است که البته ویژگی آن با ویژگی اقسام گونه‌های معماری در اطراف‌ و اکناف جهان در دوران شکل‌گیری معماری کلاسیک یا معماری سنتی یا تاریخی مشترک است، ولی مهم‌ترین نقطه تمایز معماری ایرانی نسبت به معماری سایر نقاط، انطباق معماری با اقتضائات محیط و شرایط زیست‌بوم است.

وی ادامه داد: از آنجایی که شرایط شکل‌گیری یک تمدن در ایران سخت‌تر از اروپاست؛ بنابراین در بوم ما زندگی دشواری‌های بیشتری نسبت به برخی از نقاط دیگر دنیا از جمله شرق آسیا داشته و دارد؛ چراکه اروپا به لحاظ محیطی و اقامت‌پذیری سازگارتر و همراه‌تر است.

ضیائیان ادامه داد: از هر حیث که بخواهیم به زیست‌بوم ایران نگاه کنیم به این دشواری پی خواهیم برد؛ به‌عنوان‌مثال از حیث خشکی و زلزله‌خیز بودن این سرزمین و به‌طورکلی برای اقامت‌گزینی و زندگی در سرزمین‌هایی که بسیار پهناور، بی‌آب‌وعلف، مرتفع و سخت‌العبور هستند، باید هوشمندانه‌تر با محیط تعامل کرد.

وی بیان کرد: آنچه در محتوای شکل‌گیری معماری تاریخی، پیش و پس از اسلام در سرزمین ایران بسیار شایان توجه است، مبتنی بودن این معماری بر اقتضائات محیط و شرایط زیست‌بوم است.

این معمار و مدرس دانشکده معماری دانشگاه شهید بهشتی افزود: نیاکان ما در معماری این سرزمین، تکنیک‌هایی چون هندسه در ساختار شکل‌گیری بنا به‌کار گرفتند که یک وجه قابل تأمل در معماری نیاکان ما بوده است.

وی با اشاره به مفهوم معماری معاصر گفت: قرائت عامیانه ما از معاصر بودن معماری، این است که های‌تک باشد یا در مقالات علوم انسانی منبع ۲۰۲۴ یا ۲۰۲۵ داشته باشد و یا در مغرب زمین، فردی به‌تازگی در مقاله‌ای درباره آن سخن گفته باشد. اما من یک صحبت از آقای رضا حیدری جامعه‌شناس؛ مبنی بر اینکه «سخن معاصر یا پدیده معاصر چیزی است که به‌راحتی و به سهولت و عمیقاً توسط انسان معاصر فهم شود و مشکلی را از مشکلات او رفع کند» شنیده‌ام که به نظر توضیحی کامل از مفهوم معاصر است.

معاصر بودن معماری به چه معناست؟

ضیائیان در ادامه افزود: در باب معاصر بودن نیز می‌توان به این بیت از شعر حضرت حافظ نیز اشاره‌ کنم «واعظان کاین جلوه در محراب و منبر می‌کنند/چون به خلوت می‌روند آن کار دیگر می‌کنند» این حرف کاملاً معاصر است هر چند در قرن هشتم گفته‌ شده باشد. یعنی زمان نیست که چیزی یا پدیده یا کنشی را معاصر کند، بلکه نسبت آن پدیده یا کنش با نیازهای انسان در دوران معاصر است که به اثر مفهوم معاصر بودن، می‌بخشد.

وی تصریح کرد: این توضیح از معاصر بودن را اگر در کنار معماری ایرانی بگذاریم، خواهیم فهمید که معاصر بودن بخشی از تعریف ایرانی بودن است. مگر ما در تعریف محتوای معماری ایرانی نگفته‌ایم که معماری ایرانی مبتنی بر اقتضائات است و جوابگو بودن نیازهای زمان، بخشی از اقتضائات است.

این معمار خاطرنشان کرد: لزوماً اگر در ساختار بناهای امروزی قوس ۵۷، پنجره‌های ارسی چوبی و یا استفاده از آجر در بنا کمرنگ شده است، باید گفت که دیگر معماری ما ایرانی نیست؟ اگر ما یک معماری داشتیم که در ذات فرنگی بود و فقط نمای آن را با آجر اجرا می‌کردیم، باید می‌گفتیم که معماری ما ایرانی است؟ بنابراین لازم است که به مفاهیم توجه بیشتری داشته باشیم.

وی افزود: بزرگترین شأنی که باید معماران به آن توجه کنند شأن مکان است، توجه کنند در چه مکانی طراحی می‌کنند، بدانند ایران کجاست، بدانند معماری ایرانی یعنی‌چه و ویژگی‌های بومی که معماری بسته به مکان باید به خود بگیرد؛ از چه جنس است. باید تمامی این موارد در فعل معمارانه‌ معماران دیده شود.

این معمار بیان کرد: در انواع طراحی‌های مربوط به طراحی کلاسیک معماری، اثرات تولیدی سنخیت خاصی با زمان و مکان ما ندارند. در انواع گونه‌های غربی معماری، که در بین طراحان ما بسیار شیوع پیدا کرده و گاه به آن معماری جهانی می‌گویند و ما می‌دانیم که این معماری جهانی نیست. اگر زمان در آن دخیل داشته باشد، قطعاً مکان در آن دخالت ندارد.

ضیائیان خاطرنشان کرد: از حیث دخالت امر زمان هم باید نگاه کرد و دید که نیاز انسان امروز چیست؟ انسان به‌عنوان بهره‌بردار و استفاده‌کننده معماری و کسی که معماری برای او ساخته می‌شود، باید نیازهای عملکردی، نیازهای روحی و شیوه زندگی و چگونه انسان بودنش در فضای معماری دیده شود. حالا سوال اینجاست که این نیازها تا چه اندازه در فضاهای معماری امروزی  محقق می‌شود؟

وی گفت: اگر معتقدیم که انسان امروز نیاز به آرامش دارد، معماری ما باید آرامش را برای انسان فراهم کند و این وجهی از معاصر بودن معماری است. انسان امروز بیش از هر زمان دیگری در تاریخ به آرامش و سکون نیاز دارد. اتفاقاً این مخالف آن جهتی است که معماری‌هایی که اشکال خود را در کشور از معماری غربی وام می‌گیرند، طی می‌کنند. امیدوارم آن سلسله وظایفی که معماران دارند و به فراموشی سپرده ‌شده، توسط خود معماران به نیکی پاس شود.

انتهای پیام