دوم اردیبهشت‌ ۱۴۰۴ گزارشی خبری در ایسنا با عنوان «مسمومیت سه معلم ایلامی در پی شیطنت دانش‌آموزان»، منتشر شد. ماجرا از این قرار بود که سه معلم زن ایلامی در شهرستان ملکشاهی، پس از نوشیدن چای دچار مسومیت شده و به‌ مرکز درمانی منتقل شدند و معلوم شد چند نفر از دانش‌آموزان با شیطنت و ریختن چیزی در چای معلمان، موجبات مسمومیت آن‌ها را فراهم آورده‌اند.

با بهبودی معلمان و دخالت مستقیم مدیرکل آموزش و پرورش استان، موضوع ختم به‌خیر شد و دانش‌آموزان با عذرخواهی از معلمان اظهار ندامت کردند.

در پی این ماجرا و در هفته معلم، این اتفاق بهانه‌ای شد تا ایسنا وضعیت آموزش و پرورش در استان را بررسی کند.

«خلیل کمربیگی» جامعه‌شناس و استاد دانشگاه در خصوص وضعیت آموزش و پرورش کشور به‌ویژه در استان ایلام، به خبرنگار ایسنا گفت: آموزش و پرورش ایران با مشکلات چندبُعدی مواجه است که شامل مشکلات ساختاری، هویتی و منزلتی می‌شود. ساختار بسیار متمرکز، محتوای حافظه‌محور و بی‌ارتباط با زندگی واقعی دانش‌آموزان، ناکارآمدی برخی مراکز تربیت معلم و کم‌توجهی به عدالت آموزشی، از چالش‌های اصلی است. در استان ایلام، این بحران سال‌ها به‌واسطه انباشت محرومیت‌ها، کمبود زیرساخت‌ها، مهاجرت نیروها و نفوذ سیاسی - قومی در مدیریت آموزش و پرورش، تشدید شده است.

وی با بیان این‌که یکی از نقدهای رایج به نظام آموزشی، حافظه‌محوری است، خاطرنشان کرد: تأکید افراطی بر حافظه‌محوری، نظام آموزشی ما را از پژوهش‌محوری و تفکر انتقادی دور کرده است. دانش‌آموزان بیشتر برای آزمون و حفظ مطالب، آموزش می‌بینند تا یادگیری عمیق. مدارس برتر به میدان رقابت کنکور تبدیل شده‌اند. باید تمرکزگرایی را کاهش دهیم و فضا را برای تربیت انسان‌های خلاق و پژوهشگر فراهم کنیم.

وی در خصوص این سوال که نشاط و شادی چقدر در آموزش و پرورش ما جدی گرفته شده است؟ توضیح داد:  متأسفانه نشاط به عنوان یک نیاز تربیتی در نظام آموزشی به رسمیت شناخته نمی‌شود. مسئولان اغلب شادی را تهدیدی برای تربیت می‌دانند. در استان‌هایی مثل ایلام که با فقر و آسیب‌های اجتماعی مواجه‌اند، این بی‌توجهی آسیب‌زاتر است، لذا می‌توان با استفاده از آیین‌های بومی، موسیقی محلی و بازی‌های سنتی، البته به شرط تغییر نگرش، آموزش را بانشاط کرد.

این دانش‌آموخته جامعه‌شناسی، در خصوص این‌که شکاف محتوای آموزشی با فضای رسانه‌ای چقدر جدی است؟ تشریح کرد: آنچه در کتاب‌های درسی تدریس می‌شود با چیزی که دانش‌آموز از دنیای دیجیتال می‌گیرد، هم‌راستا نیست. محتوای درسی گاهی خشک، غیرجذاب و حتی در تضاد با ارزش‌های خانوادگی است و این امر باعث بیگانگی دانش‌آموز با مدرسه و افت سرمایه تربیتی آن می‌شود.

کمربیگی در خصوص حادثه مسمومیت معلمان در ایلام، گفت: واکنش آموزش و پرورش بیشتر در جهت کاهش حساسیت‌ها بود. این حادثه باید به‌عنوان نشانه‌ای از بحران احترام به معلم جدی گرفته می‌شد، در حالی‌که تحلیل و بررسی ریشه‌ای صورت نگرفت و این بی‌تفاوتی، گویای یک ناتوانی ساختاری در مواجهه با برخی معضلات است.

وی در خصوص این‌که چگونه می‌توان سرمایه اجتماعی معلمان را بازسازی کرد؟ افزود: باید فلسفه و سیاست‌های آموزش و پرورش بازنگری شود. معلم باید آموزش‌دیده، مشارکت‌جو و از نظر اقتصادی تأمین باشد. امروز اعتماد به معلم کاهش یافته و این روند خطرناک است. احیای منزلت معلم، نیازمند یک عزم ملی است.

«استبرق جمشیدی‌فر» کارشناس ارشد روان‌شناسی بالینی نیز، در گفت‌وگو با ایسنا در خصوص این‌که از دیدگاه روان‌شناسی، جایگاه معلم در جامعه امروز و در استان ایلام چگونه است؟ اظهار کرد: معلم امروز با بحران‌های عمیق روانی، هویتی و اجتماعی روبه‌روست. او باید با دانش‌آموزانی کار کند که خود دچار آسیب‌اند، در حالی‌که خودش هم تحت فشار معیشتی، فقدان حمایت قانونی و کمبود منابع قرار دارد. انتظار معجزه از معلمی خسته و بی‌پشتوانه، واقع‌بینانه نیست.

وی به نقش نشاط در مدارس ایلام اشاره و خاطرنشان کرد: نشاط باید عنصر بنیادین فضای مدرسه باشد، نبود آن باعث پرخاشگری، اُفت یادگیری و ترک تحصیل می‌شود. باید رویکردی باز و فرهنگی نسبت به فعالیت‌های شاد داشته باشیم تا مدرسه محیطی ایمن، انسانی و خلاق باشد.

جمشیدی‌فر در خصوص راهکارهای بازسازی سرمایه اجتماعی معلمان در ایلام، گفت: باید اصلاحات ساختاری و فرهنگی انجام شود. رسانه‌ها باید چهره مثبتی از معلم نمایش دهند و حمایت‌های قانونی تقویت شود و معلمان در تصمیم‌گیری‌های آموزشی مشارکت داده شوند.

«محدثه رستمی» روان‌شناس کودک و نوجوان نیز در گفت‌وگو با ایسنا در خصوص وضعیت روانی دانش‌آموزان ایلامی، توضیح داد: بسیاری از دانش‌آموزان ایلامی در محیط‌هایی رشد می‌کنند که پر از تنش، خشونت و بی‌ثباتی است. کنترل خشم، احترام و همدلی در چنین فضایی شکل نمی‌گیرد. رفتارهای تهدیدآمیز علیه معلمان نشانه فروپاشی تدریجی بنیان‌های تربیتی است. معلمان نیز در وضعیت فرسایش روانی قرار دارند.

وی درباره نقش روان‌شناسان در مدرسه نیز تشریح کرد: روان‌شناسان باید به‌عنوان مداخله‌گر فعال در مدارس حضور داشته باشند، آن‌ها می‌توانند به بازسازی روان دانش‌آموزان، مهارت‌آموزی، مداخلات رفتاری و ارتقای تاب‌آوری کمک کنند. امروز مدارس بدون روان‌شناس، مثل بیمارستان بدون پرستار هستند.

رستمی در خصوص راهکارهای بهبود ارتباط معلم و دانش‌آموز، افزود: آموزش مهارت‌های اجتماعی و گفت‌وگو و همدلی از سنین پایین، ارتقای تاب‌آوری روانی معلمان، آموزش والدین و بازسازی رابطه خانه و مدرسه، ایجاد کانون‌های یادگیری مشترک و حضور دائمی روان‌شناس در فرآیند یاددهی – یادگیری، می‌تواند راهکارهای بهبود وضعیت باشد.

این روان‌شناس کودک و نوجوان اضافه کرد: هیچ نظام آموزشی‌ای موفق نمی‌شود مگر این‌که، شأن روانی و اجتماعی معلمان بازسازی شود. نباید فقط یک روز را به معلم اختصاص دهیم، بلکه باید نگاه تربیتی، فرهنگی و روان‌شناسانه به جایگاه معلم داشته باشیم.

انتهای پیام