حجت‌الاسلام‌والمسلمین محسن مهاجرنیا، رئیس اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی طلوع مهر قم در شانزدهمین جلسه از سیزدهمین دوره سلسله کُرسی‌های آزاداندیشی با موضوع «وفاق ملی؛ پیشران گام دوم انقلاب اسلامی» که امروز، ۱۵ اردیبهشت‌ در دانشگاه طلوع مهر قم به صورت حضوری و مجازی برگزار شد، بیان کرد: تفاوت‌های اساسی میان نگرش‌های سنتی و مدرن وجود دارد و برخی قرائت‌های انحصارطلبانه در این خصوص، صحیح نیست و همچنین، بازتعریف وفاق ملی بر پایه پذیرش تنوع، عدالت و مشارکت اجتماعی ضرورت دارد.

وی با اشاره به اهمیت تبیین روشن و کاربردی از مفهوم وفاق ملی، افزود: سه رویکرد «یکسان‌انگارانه»، «تکثرگرایانه» و «تنوع‌گرایانه» به‌عنوان دیدگاه‌های اصلی موجود در جامعه است؛ دیدگاه یکسان‌انگارانه، جامعه با وجود اختلافات ذاتی، نیازمند محور و مدیریت واحد است.

مهاجرنیا اظهار کرد: در مقابل، دیدگاه تکثرگرایانه تلاش دارد وفاق را در بستر پذیرش تفاوت‌های قومی، مذهبی و اجتماعی حفظ کند اما رویکرد سوم، یعنی تنوع‌گرایانه، وفاق را مبتنی بر ارزش‌های دینی و در عین حال با حفظ تنوع فرهنگی و اجتماعی دنبال می‌کند.

رئیس اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی طلوع مهر قم با اشاره به تفاوت‌های دو دیدگاه کلان سنتی و مدرن در رابطه با وفاق ملی، گفت: در دیدگاه سنتی که ریشه در تفکر پیشامدرن دارد، وفاق بر پایه‌ دانایی، فرهنگ مشترک، روایت‌های کلان تاریخی و نمادهای دینی و ملی شکل می‌گیرد و محور این نگرش، فضیلت، علم، حکمت و حافظه‌ تاریخی ملت است.

مهاجرنیا تصریح کرد: از بازسازی اسطوره‌ها و هویت‌های تاریخی تا برجسته‌سازی نمادهای مذهبی مانند مراسم عزاداری، همه و همه در راستای خلق وفاق بر پایه‌ی فرهنگ و سنت بوده است.

وی افزود: در نقطه مقابل، دیدگاه مدرن، وحدت ملی را بر مبنای حقوق انسانی تعریف می‌کند که در این نگرش، شهروندان به‌واسطه‌ حقوق و تکالیف اجتماعی‌شان در جامعه مشارکت می‌کنند و وحدت، بر پایه‌ قانون، حق و مسئولیت شکل می‌گیرد نه صرفاً اشتراکات فرهنگی یا دینی.

مهاجرنیا اظهار کرد: ابزارهایی نظیر رسانه، گفت‌وگوی اجتماعی، آموزش شهروندی و مشارکت سیاسی، جایگزین پیوندهای سنتی شده‌اند و در این دیدگاه، گفت‌وگو و تبادل نظر، مبنای همزیستی است و توزیع عادلانه قدرت و منابع، پایه‌ای برای ایجاد حس تعلق جمعی تلقی می‌شود.

وی بیان کرد: این ازدواج‌ها نه‌تنها جنبه شخصی، بلکه کارکرد اجتماعی و سیاسی داشته‌اند و در راستای ایجاد اتحاد میان قبایل و جذب آن‌ها به اسلام انجام می‌شد؛ در تفکر سنتی، تهدیدات خارجی یکی از مهم‌ترین عوامل همگرایی و اتحاد داخلی محسوب می‌شود و دشمن مشترک، عاملی برای فراخوان به وحدت عمل به‌شمار می‌آید و در شرایط بحرانی، به‌ویژه در قالب جنگ‌ها و درگیری‌ها، نقشی محوری در بسیج اجتماعی ایفا می‌کند.

رئیس اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی طلوع مهر، رویکردهای متفاوت موجود در جامعه ایران امروز نسبت به وفاق ملی مورد نقد و بررسی قرار داد و افزود:. برخی جریان‌ها وفاق ملی را بر پایه قرارداد اجتماعی، حقوق شهروندی و پذیرش تکثر فرهنگی تعریف می‌کنند؛ آنان بر این باورند که جامعه‌ای متنوع با قومیت‌ها، زبان‌ها، اندیشه‌ها و سبک‌های زندگی مختلف، می‌تواند با تکیه بر گفت‌وگو، عقلانیت و برابری حقوقی به وحدت برسد.

وی تصریح کرد: در سوی دیگر، تفکر سنت‌گرای یکسان‌انگارانه قرار دارد که تأکید می‌کند وحدت واقعی تنها در سایه‌ یک دین، یک حقیقت و یک قرائت ممکن است و از نگاه این جریان، تکثر فرهنگی و دینی عامل تفرقه است و باید به‌جای آن، بر محور دین واحد، فرهنگ واحد و زبان ملی تأکید شود.

مهاجرنیا افزود: منتقدان این نگرش بر این باورند که چنین دیدگاهی با اصول مردم‌سالاری، مشارکت آزادانه و همزیستی مسالمت‌آمیز در تضاد است و انسجام ملی را نه‌تنها تقویت نمی‌کند بلکه فرسایش می‌کند.

وی گفت: برخی از نمایندگان این جریان حتی با پخش برنامه‌های محلی، ترویج زبان‌های بومی و تنوع پوشش و آزادی فعالیت‌های حزبی مخالفت کرده‌اند و آزادی را تنها در چارچوب احکام دینی مشروع می‌دانند.

مهاجرنیا ضمن انتقاد از تفکر یکسان‌انگارانه، تأکید کرد: این تفکر، عاملی در تضاد با وفاق اجتماعی و تعالیم قرآن کریم است؛ هویت مشترک به‌معنای مجموعه‌ای از ارزش‌ها، زبان‌ها، رسوم محلی و باورهای متنوع است و تقلیل این تنوع به تنها یک چارچوب خاص، منجر به حذف بخش بزرگی از میراث فرهنگی و اجتماعی کشور می‌شود. این جریان به‌جای ساختن وفاق بر پایه تفاهم و پذیرش تنوع، تنها در مواقع تهدیدات بیرونی، وحدت را فرا می‌خواند و در بلندمدت موجب ایجاد کینه‌های پنهان خواهد شد.

استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به برخی تلاش‌ها برای تحمیل یک هویت واحد فرهنگی و دینی، اظهار کرد: این رویکرد با تعالیم قرآن و مبانی عقلانی ناسازگار است؛ آیات قرآن نظیر «لا إِکْراهَ فِی الدِّینِ» و «فَبَشِّرْ عِبَادِ الَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ» بر انتخاب آزادانه و فضای متکثر اندیشه‌ها تأکید دارند و تحمیل وحدت، موجب پنهان‌شدن اختلافات، بغض‌ها و گسست‌های اجتماعی می‌شود.

 وی با اشاره به اینکه نمی‌توان ادعای وحدت ملی داشت اما همزمان اصول بنیادین قرآن یعنی آزادی و عدالت را نقض کرد، تصریح کرد: وفاق ملی در جامعه امروز ایران، نیازمند بازتعریفی دقیق و واقع‌گرایانه بر اساس شرایط فرهنگی، اجتماعی و سیاسی موجود است.

انتهای پیام