محمدجواد استادی در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: هجرت امام رضا(ع) از مدینه به مرو، صرفاً یک رویداد تاریخی نبود، بلکه تحولی تمدنی بود که آثار آن قرن‌ها بعد نیز در بستر فرهنگ و حیات اجتماعی ایران نمایان است.

وی اضافه کرد: اگر از منظر تمدنی به این واقعه بنگریم، درمی‌یابیم که این هجرت، آغازگر جریانی بود که به شکل‌گیری هویت، انسجام فرهنگی، تعمیق دانش دینی و بروز ظرفیت‌های تمدنی در سرزمین ایران کمک کرد.

این پژوهشگر مطالعات فرهنگی و سیاست‌گذاری هنر ادامه داد: برای اینکه بتوانیم این موضوع را بهتر درک کنیم، ابتدا باید نگاهی روشن به مفهوم تمدن داشته باشیم. تمدن صرفاً مجموعه‌ای از مظاهر بیرونی مانند تکنولوژی یا ساختمان‌های عظیم نیست، بلکه تجلی زیستِ معنادار انسان است بر پایۀ نظام‌های معرفتی، ارزشی و فرهنگی. تمدن هنگامی معنا پیدا می‌کند که بنیان‌های فکری و معنوی در عرصه‌های مختلف حیات جمعی بشر از قبیل سیاست، اقتصاد، فرهنگ، هنر، دین و اجتماع نهادینه شده و کارکرد بیرونی پیدا کنند.

وی افزود: تمدن‌ها به ‌مرور زمان شکل می‌گیرند و مستقر می‌شوند؛ یعنی باید از مرحله آزمون و خطا عبور کنند، اجزای‌شان تکامل یابد و ارتباط ارگانیک میان مؤلفه‌های آن ایجاد شود؛ بنابراین تمدن یک پروژه یک‌روزه یا کوتاه‌مدت نیست، بلکه روندی تاریخی، تدریجی و شبکه‌ای است.

استادی بیان کرد: اگر از زاویه تمدن نوین اسلامی که مقام معظم رهبری بر آن تأکید دارند به این موضوع نگاه کنیم، می‌توان حضور امام رضا(ع) در ایران را یکی از نقاط آغازین این فرایند دانست؛ چرا که بخش مهمی از هویت فرهنگی و دینی ایران امروز، متأثر از آموزه‌ها، سیره و وجود بارگاه امام هشتم است.

وی گفت: در این زمینه فرهنگ رضوی به‌ عنوان یک مجموعه معنابخش، بسترساز شکل‌گیری تمدن اسلامی است؛ اما پرسش این است که چه عواملی باعث شده‌اند که این فرهنگ چنین کارکرد تمدنی پیدا کند و پاسخ را باید در چند مؤلفه کلیدی جست‌وجو کرد.

«علم»، رکن اساسی در تمدن‌سازی رضوی

رئیس اداره فضای مجازی، هنر و رسانه دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی در خصوص اهمیت علم در تمدن‌سازی رضوی گفت: نخستین و شاید مهم‌ترین مؤلفه، جایگاه علم و دانش در منظومه فکری امام رضا (ع) است. تمدن بدون علم ممکن نیست. حضرت رضا (ع) نه‌تنها خود در ترویج علم، نقش مستقیم داشتند، بلکه در سیره و گفتارشان نیز بارها بر اهمیت عقلانیت، دانش‌اندوزی و گسترش علم تأکید کردند. یکی از روایات مشهور ایشان در این زمینه، حدیثی است که در آن ۱۰ ویژگی انسان عاقل را برمی‌شمارند. این نگاه نشان می‌دهد که علم، عقلانیت و آگاهی، پایه‌های تمدن‌سازی از نگاه امام رضا(ع) هستند.

استادی افزود: نمونه بارز دیگری از این رویکرد، مناظرات علمی حضرت با علمای ادیان و مکاتب مختلف است. این مناظرات نه‌تنها نشان‌دهنده دانش گسترده ایشان است؛ بلکه نمایانگر اهمیت گفت‌وگوی بین‌فرهنگی و بین‌دینی برای تقویت پایه‌های تمدن است.

وی عنوان کرد: علاوه بر خود امام، پس از شهادت ایشان نیز مراکز علمی متعددی در اطراف حرم مطهر ایجاد شد. این روند تا امروز ادامه دارد و بارگاه منور ایشان، بستری برای نهادینه‌سازی دانش، تحقیق، و توسعه علمی فراهم آورده است. این نهادهای علمی به ‌ویژه در مشهد، نقش مهمی در تداوم سنت علمی اسلام ایفا کرده‌اند.

این پژوهشگر مطالعات فرهنگی با اشاره به رفتار سیاسی امام رضا(ع) اظهار کرد: بُعد دیگر تمدن، سیاست و حکمرانی است. امام رضا(ع) با پذیرش ولایتعهدی، یک رفتار سیاسی معنادار از خود نشان دادند. این کنش با وجود اینکه اجباری بود، به الگویی در حوزه رفتار سیاسی تبدیل شد. از منظر تمدن‌سازی، این کنش امام را باید به‌عنوان یک الگوی حکمرانی و تعادل میان واقع‌گرایی و اصول‌گرایی سیاسی تفسیر کرد.

تقویت هویت شیعی در پرتو حضور رضوی

استادی در خصوص تأثیر حضور امام رضا(ع) بر تقویت هویت شیعی خاطرنشان کرد: همچنین حضور حضرت در ایران باعث تقویت هویت شیعی شد. امروز اگر ایران یکی از پایگاه‌های مهم تشیع است، بخش زیادی از این جایگاه به‌واسطه وجود نورانی امام رضا(ع) و تأثیرات فکری، فرهنگی و اجتماعی ایشان است. آموزه‌های معرفتی امام رضا(ع) نه‌ تنها به تقویت اندیشه شیعی کمک کرده‌اند، بلکه انسجام هویتی و فرهنگی مردم ایران را نیز عمق بخشیده‌اند.

وی تصریح کرد: از دیگر نیازهای تمدن، وحدت اجتماعی است. تمدن در جامعه‌ای متکثر و متنوع شکل می‌گیرد؛ جامعه‌ای که بتواند اقوام و فرهنگ‌های مختلف را حول یک محور مشترک همگرا کند. ایران این ویژگی را دارد و امام رضا(ع) در این میان نقش وحدت‌بخش ایفا کرده‌اند. در پدیده زیارت ما شاهد طیف متنوعی از افراد با ادیان و مذاهب مختلف هستیم که حول شخصیت امام رضا(ع) گرد هم می‌آیند. این وحدت و همگرایی، یک ظرفیت تمدنی بی‌نظیر است.

رئیس اداره فضای مجازی، هنر و رسانه دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی گفت: بُعد دیگر تمدن، هنر است. تمدن‌ها خود را در قالب‌های هنری و معماری نشان می‌دهند. حرم مطهر امام رضا(ع) امروز یکی از غنی‌ترین گنجینه‌های هنری جهان اسلام است. از کاشی‌کاری‌ها و مقرنس‌کاری‌ها تا خوشنویسی و معماری، همه‌وهمه گواهی است بر اینکه چگونه هنر در سایه ایمان و معنویت می‌تواند بخشی از تمدن را شکل دهد.

وی ادامه داد: مؤلفه مهم دیگر اقتصاد است. حضور امام رضا(ع) نه‌تنها از منظر معنوی، بلکه از منظر اقتصادی نیز تأثیرگذار بوده است. بارگاه ایشان سالانه میلیون‌ها زائر را جذب می‌کند و این امر اقتصاد زیارت و پیرامون آن را فعال کرده است. همچنین از منظر فقهی و معرفتی، آموزه‌های رضوی تأثیراتی جدی بر نگرش اقتصادی جامعه داشته‌اند. این‌ها همه زمینه‌ساز یک اقتصاد معنادار و انسان‌محور در دل تمدن اسلامی است.

ظرفیت تمدنی امام رضا(ع) مورد غفلت واقع شده است

استادی با اشاره به غفلت از ظرفیت تمدنی امام رضا(ع) گفت: با این حال با وجود این ظرفیت‌های گسترده، متأسفانه در زمینه مطالعات تمدنی به‌ ویژه درباره نقش تمدنی امام رضا(ع) در ایران کم‌کاری شده است. با اینکه مقام معظم رهبری تأکید بسیاری بر تمدن نوین اسلامی دارند، هنوز کار دانشگاهی منسجمی در این حوزه صورت نگرفته است؛ البته در سال‌های اخیر پژوهشکده‌هایی با این رویکرد تأسیس شده‌اند؛ مانند پژوهشکده اسلام تمدنی در مشهد یا آثار نوینی چون کتاب «تمدن رضوی» تألیف دکتر موسی نجفی. این‌ها نویدبخش هستند، اما همچنان نیازمند سیاست‌گذاری متمرکز و حمایت نظام‌مند از سوی نهادهای علمی و فرهنگی هستیم.

رئیس اداره فضای مجازی، هنر و رسانه دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی افزود: برای گسترش این جریان تمدنی، نیاز است که میراث علمی و روایی حضرت رضا(ع) بازخوانی و تحلیل شود. آثار بزرگی مانند «عیون اخبار الرضا» هنوز ظرفیت‌های تحلیلی بسیاری دارند که می‌توان از دل آن‌ها کتاب‌ها و مقالات متعددی استخراج کرد. روایتی مانند «اگر مردم زیبایی‌های کلام ما را می‌دیدند، بی‌شک از ما تبعیت می‌کردند» از امام رضا(ع) خود می‌تواند موضوع چندین تحلیل فرهنگی، اجتماعی و روان‌شناسی باشد.

هنر رضوی، نیازمند ثبت و بازخوانی تمدنی

وی بیان کرد: از سوی دیگر هنر رضوی نیز نیاز به طبقه‌بندی، تحلیل و الگوسازی دارد. هنوز هیچ اثری به طور جامع هنرهای به‌کاررفته در حرم را فهرست نکرده است، چه برسد به تحلیل و بهره‌برداری از آن برای توسعه هنر اسلامی. برای تحقق تمدن نوین اسلامی بر پایه تمدن رضوی، باید میان تمامی این مؤلفه‌ها از دانش و اقتصاد تا فرهنگ و سیاست، هماهنگی برقرار شود. این هماهنگی نیازمند یک نگاه کلان، یک باور و دغدغه عمیق و سیاست‌گذاری هدفمند است.

استادی تأکید کرد: مشهد امروز با داشتن زیرساخت‌های متنوع علمی، فرهنگی، دانشگاهی و حوزوی می‌تواند به یک قطب تمدن‌سازی در سطح ملی تبدیل شود. وجود بارگاه امام رضا(ع) و جریان دائمی اندیشه، پژوهش، و زیارت، این شهر را به یکی از مراکز اصلی اندیشه‌ورزی تمدن اسلامی بدل کرده است. به همین دلیل می‌توان و باید مشهد را با رویکرد تمدنی، به عنوان قلب تپنده تمدن نوین اسلامی تعریف و تقویت کرد.

انتهای پیام