به گزارش ایسنا، در سال‌های اخیر، تغییرات اقلیمی، کاهش بارندگی و استفاده بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی باعث شده‌اند تا بحران آب در ایران به یکی از چالش‌های جدی کشور تبدیل شود. این بحران به‌ویژه در بخش کشاورزی که بیشترین مصرف آب را دارد، اثرات گسترده‌ای گذاشته است. از سوی دیگر، گندم به‌عنوان یکی از محصولات اساسی در امنیت غذایی کشور، نیاز به توجه ویژه دارد؛ چرا که هرگونه کاهش در تولید آن، می‌تواند بر خودکفایی غذایی و ثبات بازار تأثیر بگذارد. استان سمنان با اقلیم خشک و نیمه‌خشک، یکی از مناطقی است که کمبود منابع آبی در آن شدیدتر احساس می‌شود و کشت گندم در آن با چالش‌های زیادی روبروست.

میانگین بارندگی سالانه در ایران حدود یک‌سوم متوسط جهانی و میزان تبخیر چندین برابر میانگین جهانی است. در استان سمنان، تقریبا تمام آب مصرفی در کشاورزی از منابع زیرزمینی تأمین می‌شود و سالانه بیش از ۱۳۹ میلیون مترمکعب کسری در سفره‌های زیرزمینی این استان گزارش شده است. بنابراین، مدیریت بهینه منابع آب و افزایش بهره‌وری در مصرف آن، به‌ویژه در کشت محصولاتی مانند گندم، یک ضرورت جدی محسوب می‌شود. استفاده از روش‌های نوین آبیاری که مصرف آب را کاهش دهند و در عین حال عملکرد محصول را حفظ کنند، می‌تواند نقش کلیدی در مقابله با بحران ایفا کند.

در همین زمینه، نادر نادری، استادیار پژوهش در بخش تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان سمنان (شاهرود)، به همراه یکی از همکارانش، پژوهشی در این زمینه انجام داده‌اند.

آن‌ها در این مطالعه، به بررسی راهی نوین برای آبیاری گندم پرداخته‌اند که می‌تواند میزان مصرف آب را کاهش دهد و همزمان محصول بیشتری تولید کند. این روش بر پایه استفاده از سامانه‌ای به نام «آبیاری بارانی تاشو یا Rain Flat» بنا شده است.

در این پژوهش، تیم تحقیقاتی آزمایشی را طی دو سال زراعی در زمینی با بافت شنی-لوم انجام دادند. آن‌ها سه دوره زمانی مختلف برای آبیاری (هر ۴، ۵ و ۶ روز) و سه سطح مختلف از میزان تأمین آب مورد نیاز گیاه (۶۰، ۸۰ و ۱۰۰ درصد) را بررسی کردند. میزان آب مورد نیاز با استفاده از روش‌های علمی و ابزار اندازه‌گیری دقیق محاسبه و به طور کنترل‌شده در اختیار گیاه قرار داده شد. این طرح پژوهشی به‌دقت میزان عملکرد گندم (محصول نهایی) و مقدار آب مصرف‌شده در هر حالت را مقایسه کرده است.

نتایج این پژوهش نشان می‌دهند که بهترین عملکرد گندم در تیماری حاصل شد که در آن، آبیاری هر ۴ روز یک‌بار انجام می‌شد و تنها ۸۰ درصد از نیاز آبی گیاه تأمین شده بود. در این حالت، عملکرد دانه گندم به بیش از ۶۱۷۲ کیلوگرم در هکتار رسید و میزان بهره‌وری آب نیز به ۱.۳۳۶ کیلوگرم گندم به ازای هر مترمکعب آب رسید. این یافته نشان می‌دهد که می‌توان با کاهش مصرف آب تا ۲۰ درصد، بدون افت عملکرد، محصول مناسبی برداشت کرد.

همچنین مشخص شد که با افزایش فاصله بین نوبت‌های آبیاری تا ۶ روز، عملکرد محصول به‌شکل معناداری کاهش می‌یابد. بنابراین کاهش دور آبیاری به کمتر از ۵ روز، نقش مهمی در حفظ عملکرد بالا ایفا می‌کند.

علاوه بر این، پژوهشگران دریافتند که اگر میزان تأمین آب آبیاری از ۱۰۰ درصد به ۸۰ درصد کاهش یابد، عملکرد دانه افت معناداری پیدا نمی‌کند، اما اگر این مقدار به ۶۰ درصد برسد، عملکرد محصول بیش از ۳۹ درصد کاهش خواهد یافت. بنابراین، استفاده از سامانه آبیاری بارانی تاشو به همراه برنامه‌ریزی دقیق در دور و میزان آب مصرفی می‌تواند راهکاری عملی برای صرفه‌جویی در منابع آبی بدون کاهش محسوس در عملکرد باشد.

یافته‌های این پژوهش نه تنها از نظر علمی اهمیت دارند، بلکه از نظر کاربردی نیز می‌توانند نقش مهمی در مدیریت منابع آبی کشاورزی ایفا کنند.

اجرای این روش در مناطقی مانند سمنان که با بحران آب مواجه‌اند، می‌تواند به تقویت امنیت غذایی و حفظ منابع طبیعی کمک کند. همچنین با کاهش فشار بر منابع آب زیرزمینی، از فرسایش و نابودی تدریجی این منابع جلوگیری خواهد شد.

گفتنی است نتایج این تحقیق در فصلنامه «تحقیقات مهندسی سازه‌های آبیاری و زهکشی» منتشر شده‌اند. این نشریه زیر نظر مؤسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، وابسته به سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی فعالیت می‌کند و به انتشار پژوهش‌های کاربردی در زمینه آبیاری و منابع آب می‌پردازد.

انتهای پیام