مهدی نصر اصفهانی، معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی استان قم در گفت‌وگو با ایسنا، افول آموزش سنتی را از چالش‌های مسیر تداوم میراث صنایع دستی دانست و گفت: نظام استاد-شاگردی که ریشه در فرهنگ انتقال تجربی دارد، در حال کمرنگ شدن است، بسیاری از اساتید برجسته صنایع دستی، جانشینان علاقه‌مند و مستعدی برای انتقال دانش خود نمی‌یابند؛ از سوی دیگر، آموزش‌های دانشگاهی در این حوزه بیشتر جنبه تئوریک دارند و از تحرک بازار فاصله گرفته‌اند.

وی رقابت نابرابر با تولید انبوه و قاچاق را از دیگر چالش‌های صنایع دستی معرفی کرد و افزود: بازار داخلی و حتی صادراتی با ورود بی‌رویه محصولات تقلبی و ارزان‌قیمت از کشورهای شرق آسیا مواجه شده است؛ همچنین، قاچاق صنایع دستی ایرانی به خارج از کشور بدون بازگشت مالی به هنرمندان، به دلیل ضعف در نظام مالکیت فکری، همچنان یک معضل جدی است.

نصر اصفهانی ضعف در بازاریابی و فروش صنایع دستی را مورد توجه قرار داد و گفت: نبود استراتژی بازاریابی دیجیتال، عدم حضور مؤثر در شبکه‌های اجتماعی و پلتفرم‌های فروش جهانی و همچنین کاهش گردشگران خارجی پس از همه‌گیری کرونا، از دلایل رکود بازار فروش این آثار عنوان می‌شود.

معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی استان قم یادآور شد: افزایش قیمت مواد اولیه، کمبود ابزارهای پیشرفته برای تولید و نبود حمایت‌های اجتماعی همچون بیمه برای هنرمندان، شرایط کار را برای بسیاری از تولیدکنندگان دشوار کرده است؛ همچنین فقدان نوآوری در طراحی سبب شده بسیاری از محصولات، تکرار نسخه‌های تاریخی هستند که با سلیقه و کاربردهای مدرن همخوانی ندارند، از طرفی ارتباط ضعیف میان طراحان صنعتی و هنرمندان نیز به کندی روند نوآوری دامن زده است.

وی با بیان اینکه با وجود چالش‌ها، کارشناسان معتقدند که موج جدیدی از فرصت‌ها در حال شکل‌گیری است،  اظهار کرد: گسترش پلتفرم‌های دیجیتال به عنوان بستر فروش مستقیم به مشتریان جهانی از طریق وب‌سایت‌ها، بازارهای آنلاین به هنرمندان امکان دیده‌شدن و کسب درآمد بیشتر را داده است؛ همچنین استفاده از فناوری‌هایی مانند واقعیت مجازی (VR) در نمایش فرآیند تولید، تجربه‌ای غنی‌تر برای مخاطبان فراهم کرده است.

معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی استان قم گرایش جهانی به اصالت و پایداری را مورد توجه قرار داد و گفت: تقاضا برای محصولات دست‌ساز و دوستدار محیط‌زیست رو به افزایش است؛ این موضوع برای صنایعی چون فلزکاری، سفالگری و چوب‌کاری که از مواد اولیه طبیعی و بومی استفاده می‌کنند، مزیت رقابتی ایجاد کرده است.

وی ادامه داد: تلفیق سنت با فناوری‌های نو، استفاده از چاپگرهای سه‌بعدی، دستگاه‌های CNC، و نرم‌افزارهای طراحی مانند CAD، فرایند تولید را سرعت بخشیده و امکان خلق آثار نوآورانه با حفظ اصالت را فراهم کرده است؛ همچنین رونق گردشگری خلاق از طریق تورهای کارگاهی در شهرهایی مانند قم، اصفهان و میبد که به گردشگران تجربه ساخت صنایع دستی می‌دهند، مورد توجه قرار گرفته‌اند، از طرفی دوره‌های آموزش کوتاه‌مدت صنایع دستی برای گردشگران خارجی در حال رشد است.

نصر اصفهانی به حمایت‌های نهادی نوپا اشاره کرد و گفت: از جمله اقدامات مثبت آن، می‌توان به ثبت جغرافیایی محصولات خاص مانند «خاتم اصفهان» و «انگشتر قم» اشاره کرد که به برندینگ بین‌المللی این صنایع کمک می‌کند؛ همچنین تشکیل اتحادیه‌ها و تعاونی‌های خصوصی گامی در جهت تسهیل صادرات برداشته است.

وی با اشاره به کاشی و سفال تصریح کرد: حذف تدریجی کاشی‌کاری در معماری مدرن و انرژی بر بودن پخت در کوره‌های سنتی از جمله چالش‌ها و تقاضا برای کاشی‌های تزئینی (دیواری) در دکوراسیون جهانی و استفاده از لعاب‌های سازگار با محیط زیست و کوره‌های الکتریکی را از فرصت‌های ویژه این رشته معرفی کرد.

معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی استان قم، رشته منبت و معرق چوب را مورد توجه قرار داد و گفت: کمبود چوب‌های مرغوب (مثل گردو، راش)، ترکیب با طراحی مدرن (مبلمان، میز، آباژور) برای بازارهای لوکس، زمانبر بودن تولید انبوه، ساخت آثار هنری کوچک (مینیاتوری) برای صادرات آسان را از چالش‌ها و فرصت‌های این رشته معرفی کرد.

نصر اصفهانی با بیان اینکه صنایع دستی ایران در تقاطع سنت و فناوری قرار دارد، گفت: برای تبدیل چالش‌ها به فرصت ابتدا باید بازاریابی دیجیتال را به عنوان اولویت اول پذیرفت، قدم بعدی تنوع بخشی به محصولات (تلفیق کاربردی سازی و هنر، مانند مبلمان منبت‌کاری شده با طراحی مدرن) است.

وی در پایان ایجاد شبکه‌های توزیع بین المللی با همکاری بخش خصوصی، توسعه گردشگری صنایع دستی با همکاری وزارت میراث فرهنگی و گردشگری، حمایت از نوآوری در طراحی و فناوری‌های کمکی بدون حذف اصالت دست را از دیگر راهکارها معرفی کرد و گفت: آینده روشن است، اما مشروط به عبور از رویکردهای سنتی؛ هنرمند ایرانی باید همزمان حافظ میراث و کارآفرین خالق باشد، پتانسیل صنایع دستی ایران برای تبدیل شدن به یکی از قطب های اقتصادی خالق جهانی، انکارناپذیر است.

انتهای پیام