کتاب‌های درسی سنگین و پیچیده، روش‌های تدریس یک‌طرفه، تراکم بالای کلاس‌ها، استفاده از روش‌های تدریس سنتی و تمرکز محتوایی صرفاً بر حفظ‌کردن اطلاعات که دانش‌آموزان را از تجربه یادگیری عمیق باز داشته، همه موجب خستگی و بی‌انگیزگی دانش‌آموزان شده است.
پژوهش‌ها نشان داده‌اند که میانگین نمرات امتحانات نهایی، به‌طور متوسط، حدود ۱۲ بوده که حاکی از دستیابی فقط ۶۰ درصد اهداف است و وجود ۴۰ درصد خلأ، نیازمند بازنگری جدی است. البته که معلمان در این میان بی تقصیرند چرا که حجم بالای کتاب‌ها فرصت انجام فعالیت‌های پژوهش‌محور و تعامل معنادار با موضوع را از معلم و دانش آموز سلب کرده است.
کتاب‌های درسی، با وجود نقش محوری‌شان، از نظر محتوا و طراحی دچار نقص هستند. تغییرات پیاپی، حجم بالا و رویکرد انفعالی سبب شده‌اند که دانش‌آموزان بیشتر به منابع کمک‌آموزشی پناه ببرند تا خلأهای آموزشی کتاب‌های رسمی را پر کنند.
نتیجه این وضعیت، به‌وجود آمدن نسلی شده که نه تنها به محتوای درس علاقه‌مند نیست، بلکه گاه در پایان سال، کتاب‌های درسی را پاره کرده و ویدئوهای پاره‌کردن‌شان را در فضای مجازی منتشر می‌کنند که نمادی از آشفتگی در فرایند آموزش و تنفر از شیوه‌های سنتی و نشانه‌ای آشکار از نارضایتی عمیق و شعور انتقادی نسل جدید است.
از سوی دیگر، دانش‌آموزان «نسل آلفا» در ایران، همانند هم‌نسل‌هایشان در جهان، با ویژگی‌هایی متمایز از نسل‌های قبلی رشد یافته‌اند؛ نسلی که سروکارشان از کودکی با صفحه‌نمایش، تکنولوژی و رسانه‌های دیجیتال بوده، انتظار جواب سریع دارند و روش‌های آموزش انفجار محور و تعاملی را جایگزین شیوه‌های پیر و خطی می‌دانند، بنابراین برای تربیت و آموزش موفق این نسل، لازم است که نظام آموزشی از ایجاد فضای مشارکتی، یادگیری تجربه‌محور و تعاملی مبتنی بر فناوری‌های نوین استفاده کند.
استفاده از روش‌های پروژه‌محور و تعاملی نه‌تنها سطح درک و انگیزه را افزایش می‌دهد، بلکه مهارت‌های تحلیلی و حل مسئله را در دانش‌آموزان تقویت می‌کند؛ آموزش بازی‌محور، ارایه محتوای بصری- چندرسانه‌ای، یادگیری مشارکتی با ابزارهای دیجیتال و بارش فکری می‌توانند فضای رسمی و خشک کلاس‌های سنتی را به محیطی فعال و دانش‌آموزمحور تبدیل کنند.
معلمان نیز نیازمند آموزش ضمن خدمت برای استفاده از فناوری‌هایی مثل هوش مصنوعی، واقعیت افزوده و پلتفرم‌های دیجیتال هستند تا بتوانند در روند رشد دانش‌آموزان نقش تسهیلگر را ایفا کنند.
در کشورهای توسعه‌یافته، رویکردهای مدرن آموزشی نشان داده‌اند که جایگزینی روش‌های سنتی با شیوه‌های فعال و دانش‌آموزمحور، نتایج چشمگیری به‌همراه دارد؛ به طور مثال سیستم آموزشی فنلاند، با بیشترین نمره PISA (برنامه بین‌المللی ارزیابی دانش‌آموزان) در بین کشورهای غیرآسیایی، بر مشارکت فعال، یادگیری مبتنی بر تجربه و خودارزیابی تأکید دارد. محتوای درسی از طریق پروژه و کارگاه پازل‌محور اجرا می‌شود و معلم‌ها نقش تسهیلگر دارند نه سخنران سنتی.
بنابراین با بهره‌گیری از روش‌های آموزشی مدرن مانند یادگیری فعال، مشارکتی و فناوری‌محور و بررسی دقیق‌تر این مدل‌ها و چگونگی انطباق آنها با ظرفیت‌ها و فرهنگ بومی مدرسه‌های ایرانی می‌توان به نتایج درخشانی رسید.
البته خوشبختانه در چند سال اخیر شاهد اجرایی شدن بسیاری از این روش‌ها در مدارس هستیم و چه بسا دانش‌آموزان بسیاری هر روز کتاب و قلم خود را با لذتی وصف نشدنی آماده کرده و مشتاقانه راهی مدرسه می‌شوند و با پایان یافتن سال تحصیلی ساعت‌ها اشک می‌ریزند و برای پایان یافتن تعطیلات در گوشه‌ای از قلب شان چوب خط می‌کشند.
این نشان می‌دهد که به روز کردن اطلاعات و شناخت ویژگی‌های نسل آلفا به یکی از دغدغه‌های مهم معلمان امروز تبدیل شده و از سوی دیگر با ایجاد ارتباط صمیمی با دانش‌آموزان، سعی می‌کنند فضای کلاس و آموزش را از آن فضای خشک و سنتی دهه‌های قبل خارج کرده و به یک فضای تعاملی تبدیل کنند.
نبود آموزش و تبیین ارزش کتاب به دانش آموز، یکی از علت‌های پاره کردن کتب درسی است
داود مؤمنی، مدرس دانشگاه و دبیر آموزش زبان عربی و قرآن در مقطع دوم متوسطه که ۳۴ سال از عمر خود را در مدرسه و در کنار دانش‌آموزان سپری کرده است، در گفت‌وگو با ایسنا گفت: رفتارهایی مانند پاره‌کردن یا رهاسازی کتاب‌های درسی توسط برخی دانش‌آموزان پس از پایان امتحانات، در سال‌های اخیر بیشتر در فضای مجازی مشاهده می‌شود.
مؤمنی با بیان اینکه از زمانی که دانش‌آموز بوده‌ام و یا الان که معلم هستم به ندرت چنین رفتارهایی را مشاهده کردم، عوامل اصلی این رفتارها را ناشی از نبود آموزش و تبیین ارزش و جایگاه کتاب و علم به دانش‌آموز از دوران کودکی در زندگی شخصی و اجتماعی‌اش می‌داند.
این دبیر آموزش و پرورش ادامه می‌دهد: فشار و استرس آموزشی، نبود پیوند عاطفی با محتوای درسی و بازنشر این الگوهای رفتاری نادرست در فضای مجازی در این موضوع بی‌تأثیر نیست.
وی با تاکید بر اینکه این رفتار را نمی‌توان صرفاً نشانه نارضایتی از نظام آموزشی تلقی کرد، گفت: فرهنگ کتاب و کتابخوانی به خوبی برای دانش‌آموزان نهادینه نشده است. برخی از دانش‌آموزان در مهارت خوانداری به شدت ضعف دارند و از مطالعه کتاب‌ها لذت نمی‌برند.
گاهی هم این رفتارها برای تخلیه هیجان و تفریح انجام می‌شود
مومنی خشک بودن محتوای برخی از کتاب‌های درسی، و فشار روانی و استرس امتحانات را نیز در بروز این رفتارها مؤثر می‌داند و اضافه کرد: گاهی هم این رفتارها برای تخلیه هیجان و تفریح انجام می‌شود.
به گفته وی، محتوای برخی از کتاب‌های درسی، با نیازهای واقعی، فردی و اجتماعی دانش‌آموزان فاصله دارد و برای دانش‌آموزان جذاب نیست، بیشتر بر محفوظات تأکید دارد نه بر کاربردهای عملی از طرفی آموزش‌ها معمولاً یک‌سویه و بی‌انعطاف هستند، در حالی‌که نیازهای نوجوانان امروز پیچیده، متغیر و گوناگون‌اند.
مومنی تاکید می‌کند: قبل از تغییر محتوا ضرورت دارد، پیوند دانش‌آموزان از همان دوره اول دبستان با کتاب‌های درسی و غیر درسی تقویت شود و آنها باید بر مهارت خواندن تسلط پیدا کنند.
محتوای کتب درسی دارای پیوست چندرسانه‌ای باشد
وی با بیان اینکه دانش‌آموز از طریق محتوای کتب درسی باید به صورت ضمنی با مهارت‌های زندگی آشنا شود، گفت: محتوای کتب درسی باید کاربردی و با زندگی واقعی مرتبط و دارای پیوست‌های چندرسانه‌ای مانند فیلم کوتاه، پادکست، بازی آموزشی و اپلیکیشن‌های تمرینی باشند.
این معلم معتقد است که اکثر کلاس‌های درس هنوز هم با روش‌های سنتی، معلم‌محور و مبتنی بر حفظیات اداره می‌شوند؛ در این روش‌ها، معلم گوینده و دانش‌آموز شنونده است، تمرکز بر انتقال محتوا به‌صورت یک‌سویه است، ارزشیابی هم بیشتر بر اساس آزمون کتبی و محفوظات صورت می‌گیرد در نتیجه دانش‌آموزان اغلب غیرفعال، بی‌انگیزه و فاقد مهارت‌های کاربردی باقی می‌مانند. همچنین یادگیری سطحی است و به‌سرعت فراموش می‌شود.
مومنی ادامه می دهد: در فرایند یاددهی و یادگیری، دانش‌آموز نباید شنونده منفعل باشد، بلکه باید مشارکت فعال داشته باشد. کارگروهی، پرسش و پاسخ و روش تدریس معکوس می تواند جایگزین روش های سنتی همچون سخنرانی شود.
مدارس در پایان سال آیین‌های خداحافظی با کتاب برپا کنند
وی به اهمیت نقش مدرسه و معلم برای جلوگیری از رفتارهایی مانند پاره کردن کتب درسی اشاره و مطرح کرد: معلمان می‌تواند خلأهای نظام آموزشی و کتب درسی را پر کنند و نگاه دانش‌آموزان را به کتاب درسی تغییر دهند و مفاهیم و محتوای کتاب‌ها را با واقعیت‌های زندگی ارتباط دهند.
این مدرس دانشگاه اضافه کرد: مدارس هم می‌توانند در پایان سال آیین‌های فرهنگی و با نشاطی برای خداحافظی با کتاب‌ها مانند جمع‌آوری و اهدا آنها به دانش‌آموزان مناطق محروم برگزار کنند و کتاب‌های غیرقابل استفاده را برای بازیافت به کارخانه‌های مربوط ارسال کنند.
مومنی یکی از مشکلات آموزش و پرورش را رها کردن دانش‌آموزان پس از برگزاری امتحانات دانست و گفت: متأسفانه در این زمینه برنامه مشخصی به ویژه در دوره متوسطه وجود ندارد و در این مقطع تنها انگیزه دانش‌آموزان برای مطالعه پس از امتحانات، شرکت در کنکور سراسری است.
وی در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه آیا تاکنون برنامه‌هایی برای افزایش انگیزه دانش‌آموزان پس از امتحانات در مدرسه‌تان اجرا شده است؟ گفت: در مقطع ابتدایی، دبستان شاهد طرحی را در تابستان اجرا می‌کرد که دانش آموزان در تابستان چند کتاب داستان را مطالعه و خلاصه‌نویسی می‌کردند و در مراسمی آن را ارائه می‌کردند؛ با اجرای چنین طرح‌هایی انگیزه دانش‌آموزان برای مطالعه حفظ می‌شود.
والدینی که در حضور فرزندشان از «بی‌فایده بودن درس‌ها» سخن بگویند، فرزندانشان کتاب پاره می‌کنند
مومنی به نقش والدین در شکل‌گیری یا پیشگیری از چنین رفتارهایی اشاره و خاطرنشان کرد: بدون تردید، والدین نقش پنهان اما تعیین‌کننده‌ای در شکل‌گیری یا پیشگیری از رفتارهایی مانند پاره‌کردن کتاب‌ها، بی‌احترامی به محتواهای درسی یا بی‌انگیزگی نسبت به مدرسه ایفا می‌کنند؛ والدینی که خود اهل مطالعه و گفت‌وگوهای فرهنگی نباشند یا در حضور فرزندشان از «بی‌فایده بودن درس‌ها» سخن بگویند و یا به کتاب به عنوان ابزار مصرفی نگاه کنند قطعاً از فرزندان آنها چنین رفتارهایی سر خواهد زد.
به گفته این دبیر آموزش و پرورش، تعامل مؤثر و مستمر بین مدرسه و والدین یکی از پایه‌های اصلی تربیت موفق و بهبود عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان است؛ وقتی این ارتباط قوی و سازنده باشد، هم محیط مدرسه مثبت‌تر می‌شود و هم والدین بهتر می‌توانند نقش حمایتی خود را ایفا کنند.
وی تشکیل گروه‌های مجازی با حضور معلمان و والدین برای تبادل نظرات و پرسش‌ها، برگزاری جلسات حضوری دوره‌ای با حضور والدین، معلمان و مدیران، دعوت والدین برای شرکت در کارگاه‌ها و دوره‌های آموزشی تربیتی، تشویق آنها به حضور در جلسات انجمن اولیا و مربیان و حضور فعال در تصمیم‌گیری‌ها را نیز از روش هایی برمی شمرد که می‌تواند تعامل بین والدین و مدرسه را افزایش دهد.
کتاب‌ها و معلمان راهنمایان دانش‌آموزان در مسیر یادگیری هستند نه موانع
مومنی با بیان اینکه بهبود نظام آموزشی و کاهش نارضایتی دانش‌آموزان، موضوعی است که به عوامل متعددی بستگی دارد و نیازمند رویکردی چندجانبه است، گفت: اصلاح و بروزرسانی محتوای درسی بر اساس نیازهای واقعی دانش‌آموزان هر چند سال یکبار، نوآوری در روش‌های تدریس بصورت حرکت از روش‌های سنتی و معلم‌محور به سمت روش‌های دانش‌آموزمحور و فعال و تشویق دانش‌آموزان به خلاقیت، مشارکت و رقابت سالم در این راستا موثر است.
وی در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه آیا تجربه‌ای از اجرای برنامه‌های موفق در مدرسه‌تان دارید که منجر به افزایش رضایت و انگیزه دانش‌آموزان شده باشد؟ افزود: در دبیرستان «علامه حلی» محورهایی برای فعال بودن دانش‌آموزان در ساحت‌های مختلف علمی، فرهنگی، هنری، ورزشی و قرآنی و به ویژه کتابخوانی تعریف شده است و دانش‌آموزان با مشارکت در فعالیت‌های مختلف امتیازاتی را کسب می‌کنند و در پایان براساس امتیازات از آنها تجلیل می‌شود.
این دبیر آموزش و پرورش خطاب به دانش‌آموزان تاکید کرد: یادگیری یک سفر است، نه فقط مقصد؛ به خودتان فرصت دهید که اشتباه کنید، تجربه کنید و رشد کنید. کتاب‌ها و معلمان راهنمایان شما در این مسیرند، نه موانع. به یاد داشته باشید، شما شایسته بهترین‌ها هستید.
مومنی والدین را اولین و مهم‌ترین معلمان فرزندانشان دانست که می‌توانند با عشق، صبر و حمایت خود، انگیزه یادگیری را در دل آنها زنده نگه دارند. گفت‌وگو کنند، الگو باشند و باور داشته باشند که همراهی شان، کلید موفقیت فرزندشان است.
انتهای پیام
نظرات