واقعه‌ی غدیر خم، یکی از مهم‌ترین و سرنوشت‌سازترین رویدادهای تاریخ اسلام به شمار می‌رود؛ حادثه‌ای که نه‌تنها پایان مأموریت پیامبر اکرم (ص) را معنا بخشید، بلکه خط‌مشی آینده‌ی امت اسلامی را نیز ترسیم کرد. 

در این روز عظیم، پیامبر اسلام (ص) به فرمان الهی، حضرت علی بن ابی‌طالب (ع) را بعنوان جانشین خود معرفی کرد و به همگان اعلام کرد که هدایت امت پس از ایشان، باید بر اساس الگوی امامت و ولایت استمرار یابد. از همین رو، غدیر را باید حلقه‌ی اتصال نبوت به امامت و نقطه‌ی آغاز تمدن‌سازی دینی و سیاسی در اسلام دانست.

غدیر، رویدادی سرنوشت‌ساز که مسیر آینده‌ امت اسلامی را ترسیم کرد

میکائیل جمال‌پور یکی از اساتید دانشگاه‌های آذربایجان شرقی در گفت‌وگو با ایسنا به چگونگی و شرایط رخداد واقعه غدیر خم از نظر تاریخی اشاره کرد و گفت: واقعه‌ غدیر خم در واپسین سال حیات دنیوی پیامبر اسلام (ص) و در روز هجدهم ذی‌الحجه روی داد. پیامبر اسلام، با بهره‌مندی از علم لدنی و براساس وحی الهی، سرنوشت آینده‌ جامعه‌ی اسلامی و مسیر تمدن اسلامی پس از خود را به مسلمانان اعلام فرمودند. منطقه‌ غدیر خم و حادثه‌ای که در آنجا به وقوع پیوست، در واقع الگویی برای نظام حکومت اسلامی پس از رحلت پیامبر اسلام به شمار می‌رود.

وی افزود: در حقیقت، خداوند متعال به پیامبر اسلام وحی فرمود که اگر این الگو و ساختار حکومت اسلامی را پس از خود به مردم معرفی نکنی، رسالت و مأموریت الهی‌ات به کمال نرسیده و ناقص خواهد ماند. از این رو، واقعه‌ی غدیر خم را می‌توان به عنوان تکمیل‌کننده‌ی رسالت الهی حضرت محمد مصطفی (ص) دانست.

وی ادامه داد: این حادثه نقطه‌ عطفی در تاریخ اسلام محسوب می‌شود؛ رویدادی سرنوشت‌ساز که مسیر آینده‌ امت اسلامی را تا پایان حضور انسان در کره‌ی زمین ترسیم کرد. بر همین اساس، با توجه به ضرورت وجود حکومت برای سامان‌دهی جامعه‌ی انسانی، واقعه‌ی غدیر خم، رویدادی بنیادین و بسیار اساسی تلقی می‌شود.

استاد دانشگاه‌های آذربایجان شرقی به چگونگی الهام گرفتن فرهنگ ولایت‌مداری از غدیر و نهادینه‌سازی آن در جامعه اشاره کرد و گفت: آنان که به خداوند متعال ایمان دارند و پیامبری حضرت محمد (ص) را به عنوان آخرین فرستاده‌ی الهی باور دارند، به‌خوبی می‌دانند که ولایت‌مداری، در جای‌جای معجزه‌ جاویدان پیامبر اسلام یعنی قرآن کریم، به روشنی مشهود و نمایان است. 

وی خاطرنشان کرد: پیش از وقوع واقعه‌ی غدیر خم نیز، این مسئله در آیات متعدد قرآن با صراحت و وضوحی کامل مورد تأکید قرار گرفته است؛ نه تنها به اشاره، بلکه به صورت مستقیم و روشن، همچون آیه‌ی شریفه‌ی «أَطِیعُوا اللَّهَ وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ وَأُولِی الْأَمْرِ مِنکُمْ» و بسیاری از آیات دیگر.

وی اضافه کرد: با این حال، نقطه‌ی اوج این تأکیدات الهی در روز غدیر خم و در حادثه‌ای است که در هجدهم ذی‌الحجه روی داد؛ جایی که در آیه‌ای از قرآن کریم خداوند می‌فرماید: «یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ ۖ وَإِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ» (ای پیامبر! آنچه از سوی پروردگارت بر تو نازل شده است، ابلاغ کن، و اگر چنین نکنی، رسالت او را انجام نداده‌ای.)

جمال پور تشریح کرد: بر این اساس، ابلاغ ولایت برای تمامی مسلمانان و مؤمنان، واقعه‌ای است که در قرآن کریم به‌صراحت بیان شده است. پیامبر اسلام نیز این مأموریت نهایی خود، یعنی ابلاغ امامت و ولایت را به‌عنوان الگوی اندیشه‌ سیاسی، حکومتی و نظام مدیریتی اسلام پس از خود را با روشنی کامل انجام دادند. از این رو، طبیعی است که برای تمامی کسانی که به قرآن و رسالت پیامبر اسلام ایمان دارند، این مسئله نه موضوعی استنباطی، بلکه حقیقتی تصریح‌شده و غیرقابل‌انکار تلقی شود.

وی مطرح کرد: مسئله‌ی دیگری که باید به آن توجه داشت، این است که ما بر این باوریم که مدلی که در روز غدیر خم، تحت عنوان «نظام امت و امامت» معرفی شد، الگویی بی‌نظیر، موفق و الهی است که از سوی خداوند متعال و از طریق پیامبر اکرم (ص) به انسان‌ها ابلاغ شده است.

وی یادآوری کرد: از آنجا که خداوند متعال، خالق انسان‌هاست، به‌درستی نیز شایسته‌ترین نظام حکومتی برای آنان را تعیین فرموده است. با گذشت قرن‌ها از آن واقعه، همچنان بر این باوریم که بهترین شکل حکومت و حکمرانی که می‌تواند تأمین‌کننده‌ منافع کشورها، ملت‌ها، افراد، خانواده‌ها و سازمان‌ها باشد، همان نظام مبتنی بر «امت و امامت» است.

استاد دانشگاه‌های آذربایجان شرقی اذعان کرد: بر همین اساس، ضروری است که همه‌ انسان‌ها نسبت به شناخت این نظام، پایبندی به اصل ولایت و تلاش برای تحقق و اجرای آن، اهتمامی ویژه داشته باشند. در روزگار حاضر نیز با بررسی و مقایسه‌ انواع الگوهای حکومتی، می‌توان به‌روشنی، امتیازات و برتری‌های نظام مبتنی بر امت و امامت را دریافت و تصدیق کرد.

وی به فاصله گرفتن جامعه اسلامی از خط ولایت پس از واقعه غدیر اشاره کرد و گفت: پس از واقعه‌ی غدیر خم، امت اسلامی نه به طور کامل، اما در اکثریت دچار نوعی فراموشی تاریخی و غفلت جمعی شدند؛ فراموشی نسبت به فرمان صریح الهی و ابلاغ پیامبر اسلام. این غفلت تاریخی، پیامدهای سنگینی به‌ویژه در عرصه‌ حکمرانی و ساختار سیاسی جهان اسلام به همراه داشت؛ به گونه‌ای که زمینه‌ساز شکل‌گیری حکومت‌هایی همچون امویان، عباسیان و بنی‌مروان شد.

وی ادامه داد: این بی‌توجهی و غفلت تاریخی، بیش از آن‌که ریشه در توده‌ مردم داشته باشد، ناشی از عملکرد نخبگان و بزرگان جامعه اسلامی آن دوران بود. در واقع، عدم اهتمام آنان به حفظ و اجرای وصایای پیامبر اکرم (ص) و آموزه‌های قرآنی، فرصت را برای دشمنان دیرینه‌ اسلام و اهل‌بیت (ع) فراهم ساخت تا از این خلأ تاریخی بهره ببرند و مسیر جامعه اسلامی را از مسیر اصلی خود منحرف کنند.

جمال پور افزود: حکومت‌هایی چون بنی‌امیه، که کینه‌های دیرینه‌ای نسبت به پیامبر اسلام (ص) و امیرالمؤمنین علی (ع) در دل داشتند، از این غفلت تاریخی استفاده کرده و نه تنها به بازخوانی آموزه‌های اصیل قرآن و سنت نبوی کمک نکردند، بلکه در فراموشی آن نیز سهیم شدند و نقش‌آفرینی منفی داشتند.

وی اظهار کرد: این رخداد، می‌تواند برای همه‌ ما یک عبرت بزرگ تاریخی باشد که اگر نسبت به آموزه‌های قرآن کریم و فرمایشات پیامبر اسلام بی‌توجه باشیم و در حفظ و اجرای آن‌ها نکوشیم، آنگاه حکومت حقیقی اسلامی به حاشیه رانده می‌شود و جای خود را به حکومتی صرفاً ظاهری و اسمی خواهد داد؛ حکومتی که نه در اندیشه و نه در عمل نماینده‌ی اسلام ناب نیست، بلکه با نام اسلام، منافع شخصی و سیاسی خود را دنبال می‌کند؛ همان‌گونه که در دوران معاویه، یزید بن معاویه، و خلفای عباسی شاهد آن بودیم.

وی اضافه کرد: از همین رو، عدم توجه نخبگان و غفلت عموم مردم، سبب شد آن حادثه‌ی عظیم که می‌توانست منشأ تحولات بنیادین در تمدن‌سازی اسلامی باشد به فراموشی سپرده شود و جامعه اسلامی و حتی بشریت از ثمرات آن محروم شوند.

استاد دانشگاه‌های آذربایجان شرقی اعلام کرد: بر همین اساس است که ما انقلاب اسلامی ایران را نقطه‌ی پایان آن فراموشی تاریخی می‌دانیم؛ حرکتی که برخاسته از متن آگاهی اسلامی است و ملت ایران، با این انقلاب، خواسته‌اند به جهان و تاریخ اعلام کنند که ما نمی‌خواهیم حادثه‌ی غدیر خم را به فراموشی بسپاریم، بلکه در پی آن هستیم که مجری پیام غدیر باشیم و آن را در ساختار حیات اجتماعی و سیاسی خود نهادینه کنیم.

وی به پیام غدیر برای نسل جوان اشاره کرد و گفت: پیام اساسی واقعه‌ غدیر خم آن است که جوامع بشری، بدون وجود حاکم، امیر و امامی الهی، امکان تحقق زیست شایسته‌ انسانی را ندارند. در عرصه‌ی علوم سیاسی، پرسشی بنیادین مطرح است: آیا این مسئله که چه کسی باید حکومت کند مهم‌تر است یا اینکه چگونه باید حکومت کرد؟ برخی مکاتب سیاسی بر این باورند که هویت حاکم اهمیت چندانی ندارد و آنچه مهم است، شیوه‌ی حکمرانی و عملکرد حکومت است.

وی مطرح کرد: با این حال، بر اساس آموزه‌های قرآنی و تعالیمی که از تاریخ اسلام و سیره‌ی معصومین (ع) به دست ما رسیده است، اعتقاد ما بر آن است که هم شخص حاکم اهمیت دارد و هم شیوه‌ حکمرانی او. از این‌رو، پیام بنیادین غدیر آن است که همه‌ی انسان‌ها باید در سایه‌ پرچم ولایت، که همان پیروی از انسان کامل موید به تأییدات الهی است، متحد و هم‌دل باشند.

جمال پور اذعان کرد: در روز غدیر، پیامبر اسلام (ص)، حضرت علی (ع) را به عنوان جانشین خود معرفی نمودند؛ مسیری که در ادامه به امامت ائمه‌ی معصومین (ع) منتهی شد و اکنون که در دوران غیبت به سر می‌بریم، حضرت ولی‌عصر (عج) امام حاضر و حجت الهی در جهان است. در عصر غیبت، نظریه‌ی «ولایت فقیه» استمرار همان مسیر و اندیشه‌ی امامت با هدف حفظ پیوستگی رهبری دینی و الهی در جامعه است.

وی تشریح کرد: بر همین اساس، پیام مهم غدیر برای نسل جوان آن است که اگر به دنبال رشد، کمال، بالندگی و دستیابی به تعالی در دنیا و آخرت هستند، شرط اساسی آن، اجتماع حول محور ولایت و تبعیت از مسیر امامت است. چراکه سایر مدل‌های حکومتی، توانایی پاسخ‌گویی همه‌جانبه به نیازهای وجودی انسان معاصر را ندارند.

وی بیان کرد: از این رو، ما بر این باوریم که اگر جوانان ایران اسلامی، به این اندیشه‌ی ناب و این آموزه‌ تعالی‌بخش توجه و التزام عملی داشته باشند و حقیقتاً در زیر پرچم امامت و ولایت قرار گیرند، آن‌گاه خواهند توانست رضایت‌مندی حقیقی، آرامش روحی و رشد معنوی و مادی مورد نظر را در زندگی خود تجربه کنند.

نقش دانشگاه‌ها و نخبگان در تبیین ابعاد فرهنگی و معرفتی غدیر

همچنین عزیز جوانپور، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی تبریز در گفت‌وگو با ایسنا، با تبریک عید غدیر خم به تمام شیعیان جهان مخصوصا شیعیان ایران اسلامی به نقش دانشگاه‌ها و نخبگان در تبیین ابعاد فرهنگی و معرفتی غدیر اشاره و اظهار کرد: اهمیت عید غدیر در این است که نخستین نظام امت و امامت را در جهان اسلام بنیان نهاد؛ نظامی که الگویی عینی و عملی برای تمام جوامع اسلامی به شمار می‌رود و بر پایه پیوند ناگسستنی امت و امامت شکل گرفته است. عید غدیر، تجلی این حقیقت بزرگ و هدیه‌ای از سوی خداوند متعال به امت اسلام است؛ هدیه‌ای که الگویی کامل و نجات‌بخش برای جهان اسلام ارائه می‌دهد.

وی افزود: در این نظام، قرآن و اهل بیت (ع) نقشی اساسی ایفا می‌کنند؛ چرا که تنها قرآن به تنهایی کفایت نمی‌کند و برای هدایت و رهبری جامعه اسلامی، پیوند با اهل بیت ضروری و بنیادین است. در واقع، در نظام امت و امامت، ثقلین حاکم‌اند؛ یعنی قرآن و سنت پیامبر (ص) که ادامه‌دهنده مسیر اسلام ناب هستند.

وی اذعان کرد: اگر عید غدیر زنده نگه داشته شود، به مثابه زنده نگه‌داشتن اسلام است؛ اما اگر این حادثه فراموش شود، به تبع آن اسلام نیز فراموش خواهد شد. زیرا حکومت‌هایی که امروزه در جوامع اسلامی وجود دارند، هیچ یک توانایی پیشبرد اهداف اسلام را بر اساس قرآن و سنت ندارند و فاقد پتانسیل ایجاد نظم اجتماعی اسلامی هستند.

عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی تبریز ادامه داد: تنها در چارچوب نظام امت و امامت است که آموزه‌های دینی و اسلامی و راه پیامبر اعظم (ص) تداوم می‌یابد. قیام امام حسین (ع) نیز در حقیقت بازگرداندن جامعه اسلامی به مسیر اصلی خود و مقابله با انحرافات رخ داده بود؛ انحرافی که امام بزرگوار با فداکاری و شهادت خویش آن را اصلاح نمود. تلاش‌های تمامی ائمه (ع) در طول حیاتشان در همین راستا بود؛ یعنی بازگرداندن پیوند امت و امامت و شکل‌گیری نظم اجتماعی بر مبنای آن.

وی اضافه کرد: در غیر این صورت، آنچه امروز در دنیا مشاهده می‌کنیم، حکومت‌هایی است که یا سکولارند و یا مبتنی بر دین نیستند؛ نمونه‌های آن را می‌توان در نظام‌های کابیلاتیسم، سرمایه‌داری و لیبرالیسم غرب مشاهده کرد که هیچ‌کدام توان ایجاد نظم اجتماعی مطلوب اسلام را ندارند.

وی تشریح کرد: عید غدیر بازگشت به آن الگوی اصیل و زنده نگه‌داشتن آن جریان است. احیای غدیر به معنای حفظ و تقویت فرهنگ غدیر در جامعه و تنها راه نجات امت اسلامی بازگشت به فرهنگ غدیر و اسلام ناب است. چراکه این فرهنگ و نظام بر پایه قرآن و سنت پیامبر (ص) استوار بوده و جز آن، هیچ راهی وجود ندارد.

جوان پور به نقش دانشگاه‌ها و نخبگان در تبیین ابعاد فرهنگی و معرفتی غدیر اشاره کرد و گفت: نقش علما و روحانیت، همچنین دانشگاهیان و اساتید، در موضوع غدیر اهمیت بسزایی دارد؛ چرا که باید بتوانند این پیام عظیم را به نسل جوان، دانشجویان عزیز و نهایتاً نخبگان جامعه که در دانشگاه‌ها تربیت می‌شوند منتقل کنند. 

وی مطرح کرد: در واقع، الگویی عملی و تحقق‌یافته که در دوران امیرالمؤمنین (ع) و واقعه غدیر شکل گرفته است، نمونه‌ای بی‌نظیر از هدیه الهی است که خداوند متعال در قرآن کریم به امت اسلام عطا فرموده است. تکمیل این رسالت مبتنی بر پیوند ناگسستنی بین امامت و امت است؛ پیوندی که جریان پیامبر و پیروان ایشان را ادامه می‌دهد و در عید غدیر به اوج می‌رسد. 

وی تاکید کرد: امروز لازم است نخبگان جامعه به این نکته توجه کنند و به غدیر تمسک جویند؛ غدیر را صرفاً به عنوان یک جشن ظاهری ندانند و شیعه بودن را تنها در نام و عنوان خلاصه نکنند. بلکه غدیر، بازگشتی به فرهنگ اهل‌بیت و آموزه‌های اصیل آن است و از وظایف ذاتی دانشگاهیان است که این مسئله را در فضای دانشگاهی مطرح و بحث‌های علمی پیرامون آن را گسترش دهند.

عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی تبریز با بیان اینکه برگزاری همایش‌ها و نشست‌های علمی درباره ابعاد سیاسی، اجتماعی و حکومتی غدیر ضروری است، گفت: برای نمونه، نامه حضرت علی (ع) به مالک اشتر، دقیقاً نمود تفکری غدیری است که امروزه می‌تواند در جامعه مردم‌سالاری، عدالت اجتماعی، رفع مشکلات مستضعفان و مدیریت صحیح حکومتی به عنوان یک الگو مطرح شود. اگر فساد و ناعدالتی در جامعه وجود دارد، نشان‌دهنده فاصله گرفتن از فرهنگ غدیر است و این امر باید به صورت علمی و عینی توسط دانشگاهیان تبیین شود تا الگویی عملی برای اصلاح جامعه فراهم آید.

غدیر می‌تواند پاسخگوی نیازهای انسانی و اجتماعی امروز باشد

وی خاطرنشان کرد: غدیر می‌تواند پاسخگوی نیازهای انسانی و اجتماعی امروز باشد؛ مسئله‌ای که دانشگاهیان و نخبگان جامعه باید به آن توجه ویژه داشته باشند. امید است که با درک عمیق از عظمت و اهمیت غدیر و تأکیدات مکرر بر این موضوع، بتوانیم به جایگاه واقعی غدیر و معنای شیعه بودن به معنای غدیری بودن دست یابیم و این مهم در سایه تلاش‌های علمی، فکری و فرهنگی در دانشگاه‌ها تحقق یابد.

وی به نقش جشن‌های مردمی عید غدیر در تقویت پیوندهای فرهنگی و دینی اشاره کرد و گفت: جشن‌های عید غدیر باید به صورت مردمی، سراسری و گسترده برگزار شوند؛ به گونه‌ای که این مراسم‌ها مقدمه‌ای برای افزایش معرفت و آگاهی باشد، به طوری که تبدیل به بخشی از هویت ملی و دینی ما شود.

جوان پور اظهار کرد: مسئولان و مدیران کشور باید نسبت به آموزه‌های غدیر تعهد داشته باشند و رفتارشان متأثر از آن باشد؛ رفتاری که در آن رسیدگی به محرومان، عدالت‌خواهی، مبارزه با فساد و شایسته‌سالاری نمود پیدا کند؛ همانگونه که امام علی (ع) این اصول را در حکومت خود به اجرا گذاشت و هیچ تعارفی با چپاولگران بیت‌المال و افراد ناشایست نداشت. این توجه و اهتمام به غدیر باید مبنای حرکت مسئولان و مردم باشد.

وی یادآوری کرد: همانگونه که در ماه‌های محرم و صفر، عزاداری امام حسین (ع) به فرهنگ عمیقی از شهادت، ایثار و از خودگذشتگی در جامعه ما تبدیل شده و تأثیرات آن را در دفاع مقدس به وضوح دیده‌ایم، فرهنگ غدیر نیز باید به همین میزان ریشه‌دار و گسترده شود. مراسمات غدیر باید کاملاً مردمی باشند و توسط خود مردم برگزار شوند تا این فرهنگ تبدیل به بخشی از هویت اجتماعی، مطالبه‌ای عمومی و خواسته‌ای ملی شود.

وی همچنین بیان کرد: این فرهنگ باید عمق یافته و زندگی فردی و اجتماعی ما را تحت تأثیر قرار دهد و ما را به سوی آرمان‌هایی هدایت کند که غدیر به دنبال تحقق آن بود. مسئولان و مردم غدیری، جامعه‌ای آرمانی و پویا خواهند ساخت که بر پایه عدالت، معنویت و خدمتگزاری استوار است.

انتهای پیام