به گزارش ایسنا، بیابان‌زایی یکی از مهم‌ترین چالش‌های زیست‌محیطی قرن بیست‌ویکم است که به دلیل تغییرات اقلیمی، بهره‌برداری ناپایدار از منابع طبیعی و خشکسالی‌های پیاپی، امنیت غذایی، معیشت انسان‌ها و تنوع زیستی را در سراسر جهان تهدید می‌کند. در همین راستا، سازمان ملل متحد روز ۲۷ خرداد (۱۷ ژوئن) را به عنوان «روز جهانی مقابله با بیابان‌زایی و خشکسالی» نام‌گذاری کرده تا زنگ هشدار جهانی در برابر تخریب سرزمین‌ها و فرسایش منابع حیاتی به صدا درآید.

ایران با دارا بودن بیش از ۷۰ درصد مناطق خشک و نیمه‌خشک، یکی از کشورهایی است که به‌شدت تحت تأثیر این پدیده قرار دارد. کاهش بارندگی، افت سطح آب‌های زیرزمینی، ریزگردها و تخریب پوشش گیاهی، پیامدهای مستقیمی از بیابان‌زایی هستند که زندگی میلیون‌ها ایرانی را تهدید می‌کنند.

ایران یکی از کشورهای آسیب‌پذیر در برابر بیابان‌زایی و خشکسالی است؛ به‌طوری که طبق آمارهای سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری، بیش از ۱۰۰ میلیون هکتار از اراضی کشور در معرض فرسایش بادی و گسترش بیابان قرار دارند. استان‌هایی چون سیستان و بلوچستان، کرمان، یزد، خوزستان، سمنان و خراسان جنوبی، از جمله مناطقی هستند که به طور جدی با تهدید بیابان‌زایی، کاهش پوشش گیاهی، طوفان‌های گرد و غبار و مهاجرت روستایی مواجه‌اند.

در سال‌های اخیر، تلاش‌هایی در سطح ملی برای کنترل روند بیابان‌زایی در ایران آغاز شده است. کاشت گونه‌های مقاوم به خشکی مانند تاغ و گز، تولید مالچ‌های غیرنفتی، توسعه سیستم‌های آبیاری هوشمند و اجرای پروژه‌های نهال‌کاری مشارکتی در مناطق بیابانی، بخشی از این اقدامات به شمار می‌رود. همچنین بهره‌گیری از فناوری‌های نوینی چون سنجش از دور، تصاویر ماهواره‌ای، سامانه‌های پایش پوشش گیاهی و مدل‌سازی GIS کمک کرده تا الگوهای تخریب سرزمین‌ها بهتر شناسایی و مدیریت شوند.

در این راستا روز جهانی مقابله با بیابان‌زایی و خشکسالی در سال ۱۹۹۴ توسط مجمع عمومی سازمان ملل متحد تصویب شد و از سال ۱۹۹۵ روز ۱۷ ژوئن (۲۷ خرداد) به صورت رسمی به عنوان روز جهانی مقابله با بیابان‌زایی نامگذاری شد. این روز به منظور افزایش آگاهی عمومی درباره تهدیدات ناشی از بیابان‌زایی، خشکسالی و تخریب سرزمین و ترویج راه‌حل‌های پایدار برای مقابله با آن‌ها برگزار می‌شود.

شعار امسال روز جهانی مقابله با بیابان‌زایی که از سوی سازمان ملل اعلام شده، «در بازیابی سرزمین‌ها، سرمایه‌گذاری کنیم، تاب‌آوری بسازیم» است. این شعار بر اهمیت سرمایه‌گذاری ملی و جهانی برای بازسازی زمین‌های تخریب‌شده، تقویت تاب‌آوری جوامع محلی و حفظ امنیت غذایی تأکید دارد. مقابله با بیابان‌زایی تنها وظیفه دولت‌ها نیست، بلکه نیازمند مشارکت مردم، بخش خصوصی، نهادهای علمی و رسانه‌ها است.

در ایران، با توجه به گسترش مناطق بیابانی و خشکسالی مزمن، پژوهشگران، شرکت‌های دانش‌بنیان و نهادهای دولتی، فناوری‌های مختلفی برای بیابان‌زدایی توسعه داده‌اند.

برخی از مهمترین فناوری‌های ایرانی‌ حوزه بیابان‌زدایی به این شرح است:

فناوری مالچ‌های غیرنفتی (زیست‌سازگار)

* تولید مالچ‌ گیاهی و پلیمری جایگزین مالچ نفتی توسط پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک، سازمان جنگل‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان یکی از فناوری‌های بیابان‌زدا است که از ویژگی‌هایی چون کاهش آلودگی زیست‌محیطی، تثبیت خاک و کاهش گرد و غبار برخوردار است.

* علاوه بر آن مالچ‌ گیاهی از سوی پژوهشگران دانشگاه یزد و دانشگاه فردوسی مشهد تولید شد.

کاشت گونه‌های مقاوم به خشکی با مهندسی ژنتیک

* پژوهش در زمینه کشت گونه‌هایی مانند تاغ، آتریپلکس، گز، اسفرزه، و اکالیپتوس مقاوم به کم‌آبی با اهداف بیابان زدایی در دستور کار محققان کشور قرار دارد و در این راستا پروژه‌های گسترده نهال‌کاری در استان‌های خوزستان، کرمان، سیستان و بلوچستان و سمنان اجرا شده است.

* ایجاد بانک ژن گیاهان مقاوم به خشکر در مرکز تحقیقات منابع طبیعی ایران یکی دیگر از این اقدامات به شمار می رود.

تثبیت شن‌های روان با فناوری‌های بومی

* استفاده از بادشکن‌های زنده با کاشت درختان محلی مثل تاغ و کهور و طراحی و نصب بادشکن‌های مصنوعی در جاده‌ها و اطراف شهرهای در معرض ریزگرد از دیگر فناوری‌های توسعه داده شده در کشور است.

* اجرای پروژه‌های بیابان‌زدایی مکانیکی در جنوب شرق کشور یکی از این نمونه‌ها است.

سامانه‌های هوشمند پایش خشکسالی و پوشش گیاهی

* توسعه سامانه‌هایی بر پایه GIS و تصاویر ماهواره‌ای برای رصد بیابان‌زایی دستاورد دیگر فناوران کشور است. برای این منظور اقدام به راه‌اندازی «سامانه پایش خشکسالی کشور» توسط سازمان هواشناسی و مرکز تحقیقات منابع طبیعی شده است.

* استفاده از سنجش از دور (Remote Sensing) برای پیش‌بینی مناطق بحرانی بیابانی از دیگر فناوری‌های توسعه داده شده در کشور برای این منظور است.

فناوری‌های نوین آبیاری و احیای قنات‌ها

* طراحی سامانه‌های آبیاری کم‌فشار و هوشمند در مناطق خشک از دیگر فناوری‌های توسعه داده شده در کشور با هدف بیابان‌زدایی است. بازسازی و احیای هزاران رشته قنات در استان‌های کویری با کمک فناوری ژئوتکنیک نمونه‌ای از طرح‌های این حوزه اعلام شده است.

* نصب سنسورهای رطوبتی و اپلیکیشن‌های کشاورزی هوشمند برای مدیریت بهتر منابع آبی از دیگر رویکردهای فناورانه کشور برای مقابله با خشکسالی است.

بایوچار و اصلاح خاک شور با روش‌های ایرانی

* پروژه‌های پایلوت استفاده از بایوچار (زغال زیستی) برای افزایش نگهداشت رطوبت در خاک در راستای کاهش وسعت بیایان در کشور است.

* استفاده از قارچ‌های همزیست (مایکوریزا) برای افزایش مقاومت گیاهان بیابانی زمینه دیگری از پژوهش‌های گسترده فناوران کشور در مؤسسه تحقیقات خاک و آب ایران است.

پهپاد برای بذرپاشی و نهال‌کاری

* آزمایش اولیه استفاده از پهپاد برای بذرپاشی در مناطق صعب‌العبور توسط برخی استارتاپ‌های محیط‌زیستی از دیگر راهکارهای فناورانه کشور برای سازگاری با شرایط خشکسالی است. در این زمینه همکاری بین دانشگاه‌های صنعتی شریف، تربیت مدرس و یزد با وزارت جهاد کشاورزی برای گسترش این فناوری در جریان است.

ایران با وجود چالش‌های شدید اقلیمی، در زمینه بیابان‌زدایی دارای ظرفیت قابل‌توجهی در تولید فناوری بومی و دانش‌بنیان است. با این حال، برای اثربخشی این فناوری‌ها نیاز به سرمایه‌گذاری بیشتر، فرهنگ‌سازی و مشارکت بین‌نهادی و وجود آرامش در کشور است.

انتهای پیام