فرهنگ و آیین‌های مذهبی در استان گلستان، به عنوان یکی از استان‌های چند قومیتی ایران، از تنوع و غنای ویژه‌ای برخوردار است، یکی از شاخص‌ترین مراسم‌های مذهبی در این استان، آیین سنتی و معنوی طوق‌بندان است؛ آیینی که با آغاز ماه محرم و برای استقبال از عزای حسینی برگزار می‌شود و در برخی از شهرها مانند گرگان، آق‌قلا، بندر ترکمن و گنبدکاووس جلوه‌ای خاص و باشکوه دارد.
ریشه و پیشینه آیین طوق‌بندان
آیین طوق‌بندان یکی از سنت‌های قدیمی عزاداری در گلستان است که قدمتی بیش از یک قرن دارد. «طوق» به سازه‌ای چوبی و فلزی گفته می‌شود که با پارچه‌های مشکی، سبز و گاه قرمز پوشیده شده و بر روی آن کتیبه‌هایی با نام مبارک اهل بیت علیهم‌السلام و ذکرهایی چون «یا حسین»، «یا ابوالفضل» و «یا زینب» نقش بسته است. این طوق‌ها در ایام محرم به عنوان نماد بیرق عزای حسینی در دسته‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی حمل می‌شوند.
آیین طوق‌بندان معمولاً در آخرین روزهای ماه ذی‌الحجه یا شب اول محرم برگزار می‌شود و طی آن، عزاداران هر محل یا محله، طی مراسمی خاص، طوق خود را از محل نگهداری آن خارج کرده و با مراسمی آیینی و با حضور بزرگان، پیرغلامان و جوانان، آن را برای برپایی در ایام محرم آماده می‌سازند.
مراسم اجرا
در روز اجرای آیین، مردم از ساعات ابتدایی شب یا گاه صبح زود، در حسینیه یا تکیه محله خود گرد می‌آیند. برخی لباس سیاه بر تن کرده، گروهی با نواختن طبل و سنج و ذکر نوحه‌های سنتی، حال و هوای خاصی به فضا می‌بخشند. پیرغلامان اهل بیت، با دستانی لرزان اما دلی استوار، با احترام خاصی طوق‌ها را از محل نگهداری (که معمولاً مکانی مقدس مانند اتاقی در حسینیه یا خانه‌های قدیمی است) بیرون می‌آورند.
سپس، با حضور جمعی از اهالی، آیین طوق‌بندان اجرا می‌شود. در این آیین، پارچه‌های مخصوص روی طوق‌ها بسته می‌شود و گاه پارچه‌های کهنه با پارچه‌های نو جایگزین می‌گردد. این کار معمولاً توسط افرادی انجام می‌شود که خود نذر کرده‌اند یا از خانواده‌های خادم امام حسین (ع) هستند. پس از اتمام طوق‌بندی، طوق بر دوش یا بر پایه‌های خاص قرار گرفته و با تشریفاتی همراه با نوحه‌خوانی در سطح محله گردانده می‌شود تا آغاز رسمی ایام عزاداری اعلام شود.
مضامین معنوی و فرهنگی آیین
طوق‌بندان تنها یک آیین ظاهری نیست؛ بلکه جلوه‌ای عمیق از شور و شعور حسینی، پیوند نسل‌ها، و مشارکت اجتماعی است. در این آیین، کودک و کهنسال، زن و مرد، همه به نحوی مشارکت دارند. نوجوانان در کنار پدران خود طبل می‌زنند، مادران با چای و شربت از مهمانان پذیرایی می‌کنند، و پیرمردان با اشک در چشم به یاد شهیدان کربلا نوحه می‌خوانند.
همچنین این آیین، فرصتی برای احیای روابط اجتماعی در سطح محله است. مردم از اقشار مختلف دور هم جمع می‌شوند، کدورت‌ها را کنار می‌گذارند و در سایه نام حسین (ع)، دوباره به هم نزدیک می‌شوند.
مراسم مشابه در دیگر نقاط استان
آیین طوق‌بندان با اندک تفاوت‌هایی در سراسر گلستان اجرا می‌شود. در برخی نقاط مانند آق‌قلا که غالب جمعیت ترکمن هستند، طوق‌ها به گونه‌ای متفاوت طراحی شده‌اند و نوحه‌ها به زبان ترکمنی خوانده می‌شود. در گنبدکاووس و مینودشت، ریشه‌های قومیتی و محلی بر رنگ و شکل آیین تأثیر گذاشته‌اند، اما درون‌مایه همه یک چیز است: عشق به حسین (ع).
به گزارش ایسنا، آیین طوق‌بندان در گلستان، نمادی از وفاداری مردم این دیار به فرهنگ عاشورایی و روحیه عزاداری سنتی است. این آیین با آن‌که در گذر زمان دستخوش تغییراتی جزئی شده، اما اصالت خود را حفظ کرده و هر سال با شکوه‌تر از پیش برگزار می‌شود. حفظ و انتقال این آیین به نسل‌های آینده، نه تنها باعث تداوم فرهنگ دینی و بومی می‌شود، بلکه روح همبستگی و ایمان را در دل جامعه زنده نگه می‌دارد.
انتهای پیام
نظرات