نوش‌آباد شهری کوچک در شمال استان اصفهان با پیشینه‌ای بلند در برگزاری آیین‌های سنتی و مذهبی بزرگداشت حماسه حسینی است. آیین‌هایی که از فرهنگ و باورهای دینی مردمانش ریشه گرفته و نسل به نسل در طول تاریخ باقی‌مانده است و امروز هفت آیین این شهر به‌عنوان میراث فرهنگی ناملموس این ملک پرگُهر به ثبت رسیده و همین شناسنامه، بهترین بهانه برای آن است که محرم را مهمان نوش‌آباد شوید.
سقاخوانی، نوای پیش‌خوانی محرم
«سقاخوانیِ» نوش‌آباد که با شماره ۱۳۳۴ در تاریخ ۱۳مهر ۹۷ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است، از شامگاه عید غدیر آغاز شده و طی ۱۸ شب در حسینیه‌های این شهر برگزار می‌شود. سقاخوانی در روز تاسوعا به یاد درگذشتگان و روز عاشورا نیز توسط سادات برگزار می‌شود. سقاخوانان به دو دسته و هر دسته به یک گروه اصلی به‌عنوان نقیب یا استاد و یک گروه به‌عنوان شاگرد تقسیم می‌شوند. قطعات اصلی شعر را دو گروه نقیب خوانده و دو گروه شاگرد که تعدادشان از گروه اصلی بیشتر است بندهای قطعات که در قالب ترجیع یا ترکیب‌بند است یا یک مصرع از هر بیت را پاسخ می‌گویند. این آیین در دستگاه‌های موسیقی ایرانی به‌صورت همخوانی و در جلوه‌ای باشکوه اجرا می‌شود.
زنگی که نماد مظلومیت است
«زنگِ حیدری» از نمادهای اعلام عزای محرم است که هم‌زمان با رؤیت هلال ماه محرم و هنگامه عزا و نوحه در شب اول محرم در نوش‌آباد نواخته می‌شده است.
زنگ حیدری، شب قبل از محرم به تیرک‌های منبر مرکز «هیئت حسینی نوش‌آباد» آویخته شده و «سقاخوانان» پای این زنگ ایستاده و همراه با نواختن آن، به خواندن اشعار و روایات در ستایش امام حسین و بیان مظلومیت آن حضرت می‌پردازند.
مسئول نواختن زنگ یکی از معتمدان و مسن‌ترین افراد هیئت است که در پایان هر دو بیت، یک‌بار به زنگ ضربه می‌زند و خطاب به زنگ و نواختن آن، او را به ناله و اعلام ایام عزا فرامی‌خواند. صدای ناله‌گون زنگ، تمثیلی از نوحه‌گری و هم‌نوایی تمام اجزای طبیعت در غم مظلومان است که در هفتم بهمن ۱۴۰۳ به شماره ۲۷۳۶ در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت رسید.
جریده شویی، آیینی زنانه
جریده شویی، از جمله آیین‌های سنتی و مذهبی نوش‌آباد است که با شماره ۱۷۱۷ در تاریخ ۳۰ دی ۹۷ در فهرست میراث معنوی کشور ثبت شده است. صبح روز ششم محرم بانوان نوش‌آبادی، پس از خواندن قرآن و دعا، ابزار و پارچه‌های جریده را شسته و تمیز کرده و به عَلَم آویزان می‌کنند و کشکول زرین جریده را که با گرد آجر ساییده و با سرکه صیقل داده شده بر روی آن نصب می‌کنند.
خیمه‌کوبی عصر هشتم محرم
خیمه کوبیِ نوش‌آباد، بزرگ‌ترین مراسم آیینی است که عصر هشتم محرم هر سال با حضور بیش از دو هزار هنرمند تعزیه در این شهر برگزار می‌شود و قدمتی بیش از یک قرن دارد و سفر حضرت حسین‌بن‌علی علیه‌السلام از مدینه تا کربلا را بازآفرینی می‌کند.
در آغاز مراسم، کاروانی از اولیا، در حرکت است که در میانه راه، لشکر اشقیا راه بر آن‌ها می‌بندند. «حر ریاحی» پیشاپیش این سپاه ایستاده و «عمرسعد» با سپاهش سایه به سایه کاروان حسینی را تعقیب می‌کند و شمر بن ذی‌الجوشن، که مأمور به جنگ با فرزند رسول خدا است. در این قافله حضرت آدم و پیامبران اولوالعزم و فرشتگان مقرب، هم‌رکاب حضرت حسین(ع)هستند.
قافله هشتم محرم نوش‌آباد به بیابانی می‌رسد که خیمه‌گاه است. کاروان اولیا، خیمه‌های خود را برپا می‌کنند و در کنار فرات، خیمه‌های لشگر اشقیا برافراشته می‌شود که مقدمه‌ای برای آیین خیمه برداری در عصر یازدهم است.
کودکانی سوار بر اسب پیشاپیش دسته‌های عزادار
کُتَل، باشکوه‌ترین آیین عاشورایی نوش‌آباد است که با همه رمز و نماد و نشانه به شماره ۱۳۳۳ در تاریخ ۱۳مهر ۹۵ در فهرست میراث ناملموس به ثبت رسیده است. کتل، کودکی است که بر اسب نشسته و آن را نماد علی‌اصغر می‌دانند.
شهروندان نوش‌آباد، نذر می‌کنند که به نیت فرزندی صالح و سالم، او را کتل کنند و به همین مناسبت، اسبی را با پارچه‌های رنگارنگ تزیین کرده و در جلوی زین اسب دو میوه مانند پرتقال، انار یا سیب در کاردی فرو کرده و دو کبوتر کنار آن می‌گذارند و کودک را با آرایش خاص بر اسب‌سوار می‌کنند. پدر کودک با تُنگی از آب یا شربت به همراه کودک حرکت می‌کند.
شخصی در کنار کتل، مداحی می‌کند و نوجوانانی لباس مخمل پوشیده و با چوب‌دستی، کتل را همراهی می‌کنند که در اصطلاح «شاطر» نامیده می‌شوند و پس از پایان مراسم صاحبان کتل مردم را برای خوردن ناهار عاشورا به منزل دعوت می‌کنند. در واقع حضور کودکان، به معنای حاصل‌خیزی و برکت است.
خیمه برداری عصر یازدهم محرم
آئین سنتی و مذهبی خیمه‌برداری عصر یازدهم محرم نوش‌آباد با تعزیه امام حسین(ع) آغاز می‌شود و پس از شهادت آن حضرت، لشکر اشقیاء سوار بر اسب یا پیاده، با سنگ و خنجر به خیمه‌ها و اهل حرم یورش می‌برند، بر پیکر شهدا می‌تازند، کودکان را با تازیانه می‌نوازند و زنان حرم را به اسارت می‌برند.
بخش دوم این آئین، حضور زنان بنی‌اسد برای یاری امام حسین(ع) است، اما آنان زمانی می‌رسند که واقعه عاشورا به پایان رسیده است. کشته‌ها در میدان افتاده، خاندان حسین به اسارت برده شده و خیمه‌هایشان در آتش سوخته است.
قوم بنی‌اسد که لباس‌های سفید عربی بر تن دارند، تکه‌هایی از چوب نی در دست گرفته و از بالای سر، با ریتمی خاص بر هم می‌زنند و در میدان تعزیه می‌گردند و می‌خوانند:
ای خیل عرب، حرمت از این کشته بدارید هرچند شهید است، غریب است به خاکش بسپارید
آئین‌های سنتی و مذهبی خیمه‌کوبی و خیمه برداری نوش‌آباد، بزرگ‌ترین مراسم آیینی مذهبی بر اساس یک سنت دیرینه است که سال۹۲ به شماره ۵۹۸ در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت رسید.
نان عباسعلی
نان عباسعلی، که به شماره ۱۲۰۰ در فهرست میراث ناملموس کشور به ثبت رسیده، نوعی نان سنتی شبیه نام شیرمال با ترکیب خاص است که در ماه محرم پخته شده و در مراسم مختلف بین عزاداران حاضر در مجلس پخش می‌شود.
توغ‌برداری یا طوغ برداری
«توغ» شبیه تیغه میانی علامت است که به شکل خاص با آینه و پارچه‌های مخمل رنگین پوشش داده شده و یکی از آیین‌های رایج و مهم عزاداری شیعیان در ایران شناخته می‌شود که از دوره صفوی بر جای مانده و عَلَم عزاست و روز عاشورا پیشاپیش دسته‌های سینه‌زنی به شکل مورب آن را حرکت می‌دهند.
مراسم آیینی ریشه در سنت و اصالت هر منطقه دارد و مستندسازی آیینی، محدود به ثبت یک رویداد نیست، بلکه انتقال هنرمندانه فرهنگ عاشورایی هر منطقه است، بنابراین مستندسازان باید ضمن آگاهی از ریشه و فلسفه هر آیین، بتوانند نماد و نشانه‌های هنری آن را در آثار خود به نمایش بگذارند.
انتهای پیام
نظرات