کمبود منابع مالی، یکی از بزرگ‌ترین موانع پیش روی این نهادها است که به دلیل وابستگی به عوارض و درآمدهای غیرقابل پیش‌بینی از شهروندان، فشارهای زیادی بر روی آنها وارد می‌آورد؛ این وابستگی در شرایط اقتصادی بیشتر احساس می‌شود و ممکن است به عدم توانایی در اجرای پروژه‌های عمرانی و خدماتی منجر شود.
علاوه بر چالش‌های مالی، شهرداری‌های کوچک به کمبود نیروی متخصص و تجهیزات نیز دچار هستند؛ این مسائل نه تنها بر کیفیت خدمات تأثیر می‌گذارد، بلکه می‌تواند نارضایتی شهروندان و کاهش اعتماد عمومی به نهادهای محلی را به دنبال داشته باشد. متأسفانه، در روند توزیع اعتبارات نیز، معیار جمعیت غالباً به نفع شهرهای بزرگ‌تر عمل کرده و شهرهای کوچک‌تر از امکانات لازم برای پیشرفت و توسعه محروم می‌مانند.
شهرهای کوچک از غافله توسعه یافتگی عقب مانده‌اند
عباس پاکدل شهردار خلیل‌آباد در گفت و گو با ایسنا با اشاره به اینکه شهرداری‌های کوچک از جمله شهرداری این شهر از مشکلات و کمبودهای بسیاری رنج می‌برند، محدودیت منابع مالی را از مهم‌ترین مشکلاتی دانست که دامنگیر شهرداری‌های کوچک شده است.
وی با بیان اینکه شهرسازی شهرهای کوچک در برابر شهرهای بزرگ خیلی چشمگیر نیست، افزود: عمده درآمد شهرداری‌ها که می‌توان به عنوان یک درآمد پایدار به آن نگاه کرد از محل منابع شهرسازی وصول می‌شود.
کمبود ساخت و ساز و یا پائین بودن هزینه‌های دریافتی در شهرهای کوچک موجب شده که تأثیر بسیاری در ارائه خدمات به شهروندان داشته باشد، به عنوان مثال در خلیل‌آباد اگر پروانه ساختمانی صادر شود نهایت ۲۰ میلیون تومان دریافت می‌کنیم اما برای صدور همین پروانه در شهرهای اطراف که بزرگ‌تر هستند تا ۲۰۰ میلیون تومان دریافت می‌شود.
شهردار خلیل‌آباد خاطرنشان کرد: گرچه همان روند و هزینه‌ای که در شهرهای بزرگ‌تر برای صدور پروانه طی می‌شود ما هم داریم، اما به دلیل تفاوت در جمعیت به مراتب این هزینه در شهرهای کوچک‌تر بسیار کمتر است.
پاکدل با بیان اینکه کمتر بودن جمعیت موجب شده که اعتبارات ارزش افزوده بیشتر به شهرهای بزرگ‌تر اختصاص یابد، گفت: محدودیت‌ها و کمبود منابع مالی پایدار یکی از مهم‌ترین مشکلات شهرداری‌های شهرهای کوچک است.
وی با اشاره به اینکه برخی شهرداری‌های شهرهای کوچک بسیاری از زمین‌هایی که از محل‌های مختلف گرفته‌اند را برای تأمین هزینه‌های جاری به فروش رسانده‌اند، کمبود نیروی متخصص در شهرهای کوچک را از دیگر مشکلات جدی دانست و تصریح کرد: گرچه در همین دوره فقط چهار مسئول عمرانی شهرداری آمده‌اند ولی چون شهرهای کوچک را شهر مقصد خود انتخاب نمی‌کنند حاضر به ماندن نیستند و می‌روند.
شهردار خلیل‌آباد اظهار کرد: برای استفاده از ظرفیت‌های داخلی توان خود را بر تربیت نیروهای بومی گذاشته‌ایم تا برای انجام کارها با مشکل مواجه نشویم، متأسفانه اکنون کمبود نیروی متخصص از دیگر مشکلات جدی شهرداری خلیل‌آباد است.
وی با بیان اینکه کمبود منابع مالی موجب شده پروژه‌های عمرانی به خوبی اجرا نشود، افزود: کل منابعی که داریم به سمت اجرای زیرساخت‌ها سوق داده می‌شود، گرچه در شهر بزرگ‌تر کنار ما فیبر نوری در حال اجراست اما به دلیل نبود زیرساخت‌های مناسب و نبود منابع مالی، سرمایه‌گذار حاضر به آمدن به خلیل‌آباد نیست و به شهرهای بزرگ‌تر می‌رود.
پاکدل با اشاره به اینکه اگر زیرساخت‌ها فراهم باشد عملاً سرمایه‌گذار خودش به شهرهای کوچک‌تر خواهد آمد، افزود: خلیل‌آباد دارای بهترین پارک جنگلی در منطقه است اما از ۲۰ هکتار پارک جنگلی به دلیل عدم روشنایی مناسب در شب نمی‌توان استفاده کرد.
وی ادامه داد: گرچه در تخصیص اعتبارات ارزش افزوده و ماده ۳۹ قانون مالیات بر ارزش افزوده، جمعیت را مبنای توزیع اعتبارات قرار دادند اما این قانون جفایی در حق شهرهای کوچک‌تر است، هرچند در شهرهای بزرگ‌تر علاوه بر مالیات بر ارزش افزوده از محل سایر درآمدها هم به آنها کمک می‌شود و می‌توانند پروژه‌های بزرگ‌تری را اجرا کنند اما در شهرهای کوچک این‌گونه نیست.
شهردار خلیل‌آباد با بیان اینکه مردم در شهرهای بزرگ امیدوارتر و در شهرهای کوچک ناامید بوده و بیشتر تمایل به مهاجرت دارند، بیان کرد: باید شاخص‌هایی مانند محرومیت و توسعه نیافتگی در توزیع اعتبارات مدنظر قرار گیرد.
وی توزیع اعتبارات بر اساس جمعیت را ناعادلانه دانست و افزود: توزیع اعتبارات بر اساس جمعیت موجب شده که شهرهای کوچک از غافله توسعه یافتگی عقب بمانند، شهری مانند مشهد درآمدهایی دارد که در هیچ شهری نیست اما اعتبارات هم بیشتر به این شهر اختصاص پیدا می‌کند.
پاکدل در ادامه کمک دولت به شهرداری‌های شهرهای کوچک را یک اصل دانست و تصریح کرد: چون مهم‌ترین معضل شهرهای کوچک در تأمین حقوق است اگر دولت از شهرهای کوچک حمایتی نکند خیلی زود به زمین خواهند خورد، شاید شهردار پروژه‌ای را اجرا نکند اما نمی‌تواند حقوق پرسنل را پرداخت نکند.
وی با اشاره به اینکه قالب شهرها در کشور شهرهای کمتر از ۵۰ هزار نفر جمعیت هستند، گفت: چون هر دولتی در اجرای سیاست‌ها نظر و دیدگاه‌های متفاوتی دارد به همین دلیل عملاً اتکاء صرف شهرداری‌های شهرهای کوچک به منابع دولتی کاملاً اشتباه است و باید برای خودشان منابع پایدار ایجاد کنند.
ضرورت توجه به شهرداری بحران محور کلات
هرچند به لحاظ جمعیت و خدماتی کلات جزو شهرداری‌های کوچک است، اما شهرداری این شهر قدمتی ۷۴ ساله دارد، سال‌هاست که شهرداری‌های شهرهای کوچک مانند کلات نادری از مشکلات متعددی رنج می‌برند که می‌طلبد مورد توجه بیشتری قرار گیرند.
جواد فرزین، شهردار کلات در گفت‌وگو با ایسنا، اعتبارات و منابع مالی را از مهم‌ترین مشکلات دانست و افزود: شاید از نظر جمعیت و موقعیت جغرافیایی جزو شهرهای کوچک مقیاس باشیم اما از پیشینه تاریخی برخوردار هستیم، ضمن اینکه تاریخ تأسیس شهرداری کلات نادر به سال ۱۳۳۰ بر می‌گردد.
وی با بیان اینکه آثار تاریخی حائز اهمیتی که در محدوده خدماتی شهر کلات نادر وجود دارد نشان دهنده قدمت و پیشینه تاریخی این شهر است، اظهار کرد: علیرغم تاریخی بودن این منطقه اما این قدمت و میزان خدمت‌رسانی به گردشگران در شاخص توزیع اعتبارات لحاظ نمی‌شود.
شهردار کلات گفت: متأسفانه بر اساس همان شاخص‌هایی که برای شهرهای کوچک مقیاس در نظر گرفته شده اعتبار دریافت می‌کنیم، در صورتی که اگر شاخصی هم از بُعد قدمت و خدمت‌رسانی به گردشگران در نظر گرفته شود میزان اعتبارات شهر کلات افزایش خواهد یافت.
وی از شهر کلات نادری به عنوان مقصد نمونه گردشگری نام برد و تصریح کرد: هر روز شاهد حضور گردشگران بسیاری در این شهر هستیم که برای استفاده از هوای پاک و طبیعت زیبا و دیدن آثار تاریخی می‌آیند.
فرزین با اشاره به اینکه اکثر شهرداری‌های کوچک اعتبارات ناچیزی دریافت می‌کنند، اعتبارات موجود را جوابگوی کارهای جهشی ندانست و افزود: ایجاد درآمدهای پایدار در تمامی شهرداری‌های کشور همیشه یکی از موضوعات مهم بوده است.
وی اظهار کرد: عملاً شهرداری‌هایی که از درآمد پایدار محروم هستند همیشه برای تأمین حقوق پرسنل خودشان با مشکلات جدی مواجه هستند، البته در این شهر تلاش‌هایی را برای ایجاد درآمد پایدار داشته‌ایم ولی ناکافی است و جوابگوی اقدامات جهشی ما در راستای توسعه زیرساخت‌های گردشگری نیستند.
شهرداری‌های شهرهای کوچک از جمله کلات نادری نیازمند توجه ویژه‌ای از سوی استان و کشور هستند، چراکه بحران‌خیز هستند ماشین‌آلات عمرانی آنها هم باید به طور مدام اورهال شود؛ گرچه یکسری ماشین‌آلات در شهرداری کلات وجود دارد اما فرسوده و قدیمی هستند و از سویی هزینه‌های نگهداری آنها بسیار بالا است.
شهردار کلات با اشاره به اینکه سعی شده ماشین‌آلات را علیرغم هزینه‌های بالا اورهال نگه داریم ولی حتماً نیازمند نوسازی ناوگان موتوری و لجستیکی و ماشین‌آلات عمرانی هستیم، گفت: برای استفاده از توان بخش خصوصی رایزنی‌هایی را داشته‌ایم اما کمبود زیرساخت‌ها به مانعی جدی برای سرمایه‌گذاری سرمایه‌گذاران تبدیل شده است.
وی تخصیص اعتبارات کافی و ماشین‌آلات به روز را همیشه جزو نیازهای جدی شهرداری کلات که با بحران‌های بسیاری مواجه است دانست و اظهار کرد: تخصیص تسهیلات ارزان قیمت بسیار راهگشا هستند.
کمبود درآمد از مهم‌ترین مشکلات شهرداری‌های کوچک
کمبود درآمد هم شهرداری درگز را با مشکلات بسیاری مواجه کرده و عملاً کمبود درآمد کارهای عمرانی را در این شهر تحت تأثیر قرار داده است.
حسن نوروزی شهردار درگز در گفت و گو با ایسنا اظهار کرد: گرچه شهرداری‌ها وابسته به وزارت کشور هستند اما نهاد عمومی غیر دولتی‌اند، ضمن اینکه اجرای پروژه‌های شهرداری وابسته به عوارض‌هایی است که از شهروندان دریافت می‌شود.
وی بیان کرد: یکی از عمده‌ترین تفاوت‌های شهرداری‌ها با سایر دستگاه‌ها در شرح وظایف، تنوع و گستردگی فعالیت شهرداری‌ها است؛ عمران و نظافت شهری، ایجاد فضای شهری، زیباسازی و صدور پروانه، نظارت بر ساخت و ساز، آتش‌نشانی و ایمنی و... از جمله مواردی هستند که از تنوع و گستردگی فعالیت شهرداری حکایت دارد.
شهردار درگز مدیریت درآمد و هزینه را یکی دیگر از تفاوت‌های شهرداری‌ها با سایر دستگاه‌های اجرایی دانست و افزود: گرچه دستگاه‌های اجرایی فقط مدیریت هزینه دارند اما شهرداری‌ها علاوه بر درآمد، هزینه‌ها را هم باید مدیریت کنند.
وی با اشاره به اینکه شهرداری‌ها باید بالاترین درآمد را با کمترین هزینه و با کیفیت بهتر برای شهروندان داشته باشند، گفت: خوشبختانه در این دوره از شهرداری و شورای شهر خدمات خوبی به شهروندان شهر درگز داده شد و به عینه قابل مشاهده است.
از سوی دیگر، تنوع و گستردگی فعالیت‌های شهرداری‌ها نیز به مشکلات آنها افزوده است، شهرداری‌های کوچک در خراسان رضوی به‌ویژه در درگز با مشکلات جدی در زمینه کمبود درآمد، ماشین‌آلات و اعتبارات مواجه هستند؛ این مسائل نه تنها بر کیفیت خدمات شهری تأثیر می‌گذارد، بلکه می‌تواند به نارضایتی شهروندان و کاهش اعتماد عمومی به نهادهای محلی منجر شود، بنابراین رفع این مشکلات نیازمند توجه و اقدام جدی از سوی مسئولان مربوطه است.
نورزی در ادامه با بیان اینکه شهرداری‌های کوچک در خراسان رضوی با چالش‌های متعددی مواجه هستند که یکی از مهم‌ترین آنها کمبود درآمد و اعتبارات است، گفت: این موضوع به‌ویژه در شهرهایی مانند درگز به وضوح احساس می‌شود و تأثیرات منفی زیادی بر روی اجرای پروژه‌های عمرانی و خدمات شهری دارد.
وی با اشاره به اینکه این کمبود، به طور مستقیم بر فعالیت‌های عمرانی تأثیر می‌گذارد، اظهار کرد: شهرداری‌های شهرهای کوچک به طور عمده به عوارض و درآمدهایی که از شهروندان دریافت می‌کنند، وابسته‌اند و این وابستگی، در شرایطی که درآمدها کاهش می‌یابند، مشکلات زیادی را به وجود می‌آورد.
شهردار درگز با تأکید بر اینکه شهرداری‌ها باید به‌طور همزمان مدیریت هزینه‌ها و درآمدها را نیز انجام دهند، خاطرنشان کرد: در حالی که بسیاری از دستگاه‌های اجرایی تنها به مدیریت هزینه‌ها می‌پردازند اما شهرداری‌ها باید تلاش کنند تا بالاترین درآمد را با کمترین هزینه و با کیفیت بهتر برای شهروندان فراهم کنند؛ این چالش به ویژه در شرایط اقتصادی کنونی که فشارهای مالی بر روی خانواده‌ها افزایش یافته است، بیشتر نمایان می‌شود.
۸۰ درصد شهرهای خراسان رضوی کوچک هستند
خراسان رضوی با جمعیت قابل توجهی از شهرهای کوچک، به عنوان یک استان متنوع و با چالش‌های خاص شناخته می‌شود؛ این شهرها که حدود ۸۰ درصد از کل شهرهای استان را تشکیل می‌دهند، به رغم محدودیت‌های مالی و منابع، سعی در ارائه خدمات مطلوب به شهروندان خود دارند ولی با این حال، مشکلاتی همچون کمبود تجربه مدیریتی در میان شهرداران و عدم توانایی در جذب سرمایه‌گذاران، مانع از توسعه پایدار این مناطق می‌شود.
مهدی برامکی مدیرکل سابق دفتر امور شهری و شوراهای استانداری خراسان رضوی در گفت و گو با ایسنا از وجود ۹۷ شهرداری در خراسان رضوی خبر داد و گفت: شهرداری‌های شهرهای کوچک با اعتباراتی که از سوی دولت دریافت می‌کنند و علیرغم درآمدهای کم، خدمات نسبتاً مطلوب را می‌توانند ارائه دهند و مشکل خاصی ندارند.
وی با بیان اینکه بیشتر شهرهای بزرگ با مشکل مواجه هستند، خاطرنشان کرد: شهرداری‌های شهرهای بزرگ علاوه بر هزینه‌های جاری بسیار نیز انباشت نیروی انسانی بالایی دارند به طوری که از چارت سازمانی که مصوب و ابلاغ شده دو برابر نیروی مازاد دارند.
مدیرکل سابق دفتر امور شهری و شوراهای استانداری خراسان رضوی با اشاره به اینکه وجود نیروهای مازاد، بدنه شهرداری‌ها را نسبت به هزینه‌ها دچار مشکل کرده است، خاطرنشان کرد: قالب شهرداری‌های کوچک با همین اعتباراتی که واریز می‌شود و کمک‌های حداقلی که دارند گذران می‌کنند.
وی در خصوص اینکه چرا تاکنون شهرداری‌های شهرهای کوچک نتوانسته‌اند به سمت ایجاد درآمدهای پایدار بروند، گفت: بخشی از مشکلات مربوط به موضوعات مدیریتی حوزه شهری در شهرهای کوچک است؛ متأسفانه قالب شهردارانی که در شهرهای کوچک منصوب می‌شوند تجربه کمتری در موضوعات مدیریتی شهری دارند و یا برخی در شهرهای کوچک قابلیت‌های اقتصادی که بخواهند ایجاد کنند بسیار محدود است.
برامکی با بیان اینکه بر اساس ماده یک قانون درآمدهای پایدار که در سال ۱۴۰۱ ابلاغ شد مقرر گردید شهرداران صرفاً به سمت وصول مطالبات از سمت مردم نروند و فقط جریمه ساختمانی و تراکم فروشی نکنند، افزود: حتی شهرهایی که ظرفیت‌های خاص مانند گردشگری دارند و یا آن‌هایی که رابطه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی نزدیک به هم دارند می‌توانند به صورت مشارکتی پروژه‌هایی را تعریف کنند.
وی در ادامه با تأکید بر اینکه می‌طلبد در شهرهای کوچک به آموزش مدیریت شهری بیشتر توجه شود، افزود: گرچه در سال‌های اخیر توجهاتی شده ولی تا نقطه مطلوب فاصله بسیاری دارد.
مدیرکل سابق دفتر امور شهری و شوراهای استانداری خراسان رضوی با اعلام اینکه ۸۰ درصد شهرهای خراسان رضوی کوچک هستند، اظهار کرد: برخی شهرها مانند باجگیران جمعیت ۵۱۴ نفری دارد، عملاً این مناطق به دلیل برخی مسائل و تقسیمات سیاسی تبدیل به شهر شدند؛ گرچه عملاً مانند یک دهیاری است ولی هزینه‌های شهری به آنها تحمیل می‌شود و مشکلاتشان بسیار زیاد است.
وی با بیان اینکه حدود ۱۵ درصد شهرهای کوچک با مشکلاتی مواجه هستند، ادامه داد: عملاً در شهرهای کوچک سرمایه‌گذاران به دلیل دغدغه‌هایی که در بازگشت سرمایه دارند حاضر به سرمایه‌گذاری نیستند، ضمن اینکه در محیط‌های کوچک همچنین یکسری مشکلات اجتماعی و فرهنگی وجود دارد.
برامکی با اظهار تأسف از اینکه برخی شهرها که ظرفیت گردشگری دارند نتوانسته‌اند اعتماد سرمایه‌گذاران را جلب کنند، افزود: گرچه اعتبارات به نسبت جمعیت توزیع می‌شود اما نمی‌شود این شاخص را برای اعتبارات خیلی ملاک قرار داد.
بر اساس آنچه اعلام شده ماهیانه اعتبارات بسیار خوبی به این شهرها داده می‌شود، ضروری است که توزیع اعتبارات و حتی ماشین‌آلات با خود استان‌ها باشد و تفویض اختیارات شود؛ گرچه اکنون در سطح ملی این توزیع انجام می‌شود اما هر شهر و استانی تفاوت‌های خاص خود را دارد؛ در خراسان رضوی برخی شهرها شرایط کوهستانی و برخی کویری هستند و حتی نزدیک به هم هستند که می‌شود یک شهر را به عنوان معین قرار داد تا شهرهای همجوار را هم پوشش دهد.
مدیرکل سابق دفتر امور شهری و شوراهای استانداری خراسان رضوی شاخص توزیع اعتبارات را نیازمند بازنگری دانست و گفت: برای رفع مشکلات باید تمرکززدایی شود، هر استانی که بتواند اختیارات بیشتری داشته باشد بهتر خواهد توانست اعتبارات را مدیریت کنند.
وی همچنین آموزش‌های مدیریت شهری، انتخابات و چارچوب را نیازمند بازنگری دانست و افزود: نباید هرکسی که تجربه ندارد به عنوان مدیریت شهری انتخاب شود، حتی شهرداران شهرهای کوچک باید دارای توانمندی‌های خاصی باشند.
برامکی در ادامه از انجام هوشمندسازی شهرداری‌ها در خراسان رضوی به عنوان استان پایلوت خبر داد و گفت: هوشمند شدن شهرداری‌ها در موضوعات نظارتی و افزایش خدمات شهروندی تأثیر بسیاری دارد.
در شرایط کنونی، شهرداری‌های کوچک در خراسان رضوی با چالش‌های متعددی مواجه هستند که بر توانایی آنها در ارائه خدمات عمومی تأثیر منفی می‌گذارد؛ اصلی‌ترین مشکل این شهرداری‌ها کمبود منابع مالی است. این نهادها به عوارض و درآمدهای ناچیز از شهروندان وابسته‌اند و در نتیجه، در شرایط اقتصادی دشوار نمی‌توانند پروژه‌های عمرانی و خدماتی را به خوبی اجرا کنند. همچنین، کمبود نیروی متخصص و تجهیزات مناسب به دشواری‌های موجود افزوده و بر کیفیت خدمات تأثیرگذار است.
در گفتگوهایی که با شهرداران شهرهای کوچک انجام شد، مشخص شده است که توزیع ناعادلانه اعتبارات بر اساس جمعیت، شهرهای کوچک‌تر را از توسعه و پیشرفت بازمی‌دارد؛ این در حالی است که با توجه به قدمت تاریخی و جذابیت‌های گردشگری برخی از این شهرها، لازم است معیارهای بیشتری در تخصیص اعتبارات مد نظر قرار گیرد.
همچنین، نبود برنامه‌ریزی و آموزش مناسب در مدیریت شهری باعث شده است که بسیاری از شهرداران در حل مشکلات با چالش مواجه شوند؛ در نهایت، ضرورت توجه جدی دولت به شهرداری‌های کوچک و حمایت مالی و مدیریتی برای بهبود وضعیت آنها احساس می‌شود؛ چراکه این نهادها بخش مهمی از زندگی اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی شهروندان را تشکیل می‌دهند.
انتهای پیام
نظرات