به گزارش ایسنا، سند ملی توسعه علوم و فناوری نانو در ۲۴ آبان ۱۴۰۱ به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید و توسط رئیس جمهور ابلاغ شد. این سند که شامل ۸ ماده است که مبانی، اهداف، راهبردها، شاخص‌ها، و حوزه‌های صنعتی اولویت‌دار را پوشش می‌دهد، افق بلندمدتی تا سال ۱۴۱۲ دارد و اهداف راهبردی‌ای از جمله مرجعیت علمی، صنعتی‌سازی، صادرات، و بهبود کیفیت زندگی مردم را شامل می‌شود. Khabarban.
ایران با سند ملی جامع نانو و میکرو تا افق ۱۴۱۲، برنامه‌ریزی دقیق و هدف‌مندی را برای ارتقای علمی، صنعتی‌سازی محصولات، بهبود سلامت و محیط‌زیست، و ورود قوی به عرصه جهانی در فناوری‌های پیشرفته دنبال می‌کند. به گونه ای که در این سند سهم مقالات نانو در مجلات Q۱ از ۳۴٪ (۱۴۰۰) به ۶۰٪ (۱۴۱۲) افزایش یافته و ثبت پتنت‌های نانو تا ۷۰۰ مورد و تولید محصولات مبتکرانه تا ۴۵ محصول توسط ایران در ۱۴۱۲ ترسیم شده است.
وضعیت دستیابی به اهداف کلان توسعه فناوری نانو در ایران
جایگاه جهانی ایران در علم و فناوری نانو به وسیله سه شاخص کلان «کمیت مقالات فناور ی نانو»، «کیفیت مقالات فناوری نانو» و «تعداد اختراعات فناوری نانو» ارزیابی می‌شود. برای ارزیابی جایگاه ایران در علم نانو از پایگاه داده Science of Web به‌عنوان منبع آمار و اطلاعات استفاده شده و مقالات پژوهشی مرتبط با فناوری نانو با استفاده از یک عبارت جستجوی معتبر ، استخراج و اندازه‌گیری می‌شوند.
در حوزه فناوری نیز تعداد اختراعات فناوری نانو در دفاتر ثبت پتنت معتبر جهان ازجمله اداره ثبت پتنت آمریکا (USPTO) و اداره ثبت پتنت اروپا (EPO) اندازه‌گیری می‌شوند.
بر این اساس در سال ۲۰۲۴ میلادی، تعداد ۱۰٬۸۶۰ مقاله مرتبط با فناوری نانو توسط محققان ایرانی در پایگاه Web of Science نمایه شد که معادل ۴.۲ درصد از کل مقالات نانو منتشرشده در جهان در این سال است. ایران با این میزان از تولیدات علمی، با یک پله سقوط نسبت به سال گذشته، در رتبه ششم جهان قرار گرفت.
این جایگاه در حالی به دست آمده که ایران در سال ۲۰۰۰ میلادی، پیش از تأسیس ستاد توسعه فناوری‌های نانو و میکرو و در شرایطی که تنها تعداد معدودی از پژوهشگران ایرانی با این فناوری نوظهور آشنا بودند، تنها ۸ مقاله نانو منتشر کرده بود و در رده پنجاه‌وهشتم جهان و ششم خاورمیانه قرار داشت.
میانگین نرخ رشد سالانه مقالات نانو ایران در بازه ۲۴ ساله اخیر، ۴۲.۷۸ درصد گزارش شده است. همچنین در سال ۲۰۲۴، ۱۸.۵ درصد از کل مقالات علمی منتشرشده ایران در WoS مربوط به حوزه نانو بوده، در حالی که سهم جهانی مقالات نانو از کل تولیدات علمی در همین سال، ۸.۹ درصد برآورد می‌شود.
سهم مقالات نانو مشترک ایران با سایر کشورها در سال ۲۰۲۴، برابر با ۳۲ درصد بوده و پنج کشور چین، آمریکا، ترکیه، عراق و هند به ترتیب بیشترین مشارکت را در این مقالات مشترک با ایران داشته‌اند.
از نظر تعداد مقالات نانو نسبت به جمعیت (سرانه)، ایران در سال ۲۰۲۳ در رتبه بیست‌وسوم جهان قرار داشته و از نظر تعداد مقاله نانو به ازای تولید ناخالص داخلی (GDP) بر پایه نرخ برابری قدرت خرید (PPP)، در رتبه نخست جهان ایستاده است.
جدول ۱، رتبه‌بندی ۲۵ کشور برتر در انتشار مقالات ISI حوزه نانو در سال ۲۰۲۴ را نشان می‌دهد که در آن، کشورهای اسلامی با رنگ سبز مشخص شده‌اند. همچنین نمودار ۱، روند تعداد مقالات و رتبه ایران را در سال‌های مختلف به تصویر می‌کشد.
| رتبه | کشور | مقالات نانو | سهم مقالات نانو از کل مقالات نانو دنیا |
| ۱ | چین | ۱۲۴۶۲۷ | ۴۷.۸ |
| ۲ | هند | ۳۱۰۵۶ | ۱۱.۹۱ |
| ۳ | امریکا | ۲۳۱۰۶ | ۸.۸۶ |
| ۴ | عربستان | ۱۳۲۸۰ | ۵.۰۹ |
| ۵ | کره جنوبی | ۱۲۲۶۷ | ۴.۷ |
| ۶ | ایران | ۱۰۸۶۰ | ۴.۱۶ |
| ۷ | آلمان | ۹۰۰۴ | ۳.۴۵ |
| ۸ | ژاپن | ۷۸۶۳ | ۳.۰۲ |
| ۹ | انگلستان | ۶۷۲۸ | ۲.۵۸ |
| ۱۰ | مصر | ۶۴۳۴ | ۲.۴۷ |
| ۱۱ | پاکستان | ۶۳۶۴ | ۲.۴۴ |
| ۱۲ | روسیه | ۶۰۷۲ | ۲.۲۳ |
| ۱۳ | اسپانیا | ۵۷۵۲ | ۲.۲۱ |
| ۱۴ | ترکیه | ۵۶۸۴ | ۲.۱۸ |
| ۱۵ | فرانسه | ۵۶۵۸ | ۲.۱۷ |
| ۱۶ | ایتالیا | ۵۳۷۸ | ۲.۰۶ |
| ۱۷ | استرالیا | ۴۹۶۸ | ۱.۹۱ |
| ۱۸ | کانادا | ۴۵۳۳ | ۱.۷۴ |
| ۱۹ | تایوان | ۴۳۷۱ | ۱.۶۸ |
| ۲۰ | برزیل | ۴۱۳۲ | ۱.۵۸ |
| ۲۱ | لهستان | ۳۵۲۱ | ۱.۳۵ |
| ۲۲ | مالزی | ۳۲۸۶ | ۱.۲۶ |
| ۲۳ | عراق | ۳۰۲۵ | ۱.۱۶ |
| ۲۴ | سنگاپور | ۲۵۷۶ | ۰.۹۹ |
| ۲۵ | هلند | ۲۱۱۵ | ۰.۸۱ |
بر این اساس نمودار روند انتشار مقالات نانو ایران و رتبه ایران در جهان از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۲۴ را این گونه می توان ترسیم کرد:
در سال ۲۰۲۴، دانشگاه تهران با انتشار ۸۰۹ مقاله نانو، معادل ۷.۳ درصد از کل مقالات نانو ایران، در رتبه نخست دانشگاه‌های کشور قرار گرفت. پس از آن، به‌ترتیب دانشگاه تبریز با ۵۳۷ مقاله (۴.۹۵ درصد)، دانشگاه علم و صنعت ایران با ۴۷۴ مقاله (۴.۳۷ درصد)، دانشگاه صنعتی امیرکبیر با ۴۴۴ مقاله (۴.۱ درصد)، و دانشگاه علوم پزشکی تهران با ۴۳۳ مقاله (۴ درصد) قرار دارند.
همچنین مجموعه دانشگاه آزاد اسلامی با انتشار ۲٬۰۷۶ مقاله نانو، موفق به ثبت بیش از ۱۹ درصد از کل مقالات نانو ایران در سال گذشته شده است. این آمار مربوط به تمامی واحدهای دانشگاه آزاد در سراسر کشور است.
تعداد مقالات نانو منتشرشده ایران در مجلات برتر علمی جهان
بنیاد ملی علم ایران، با استفاده از منابع و شاخص‌های معتبری همچون ضریب تأثیر (Impact Factor)، ضریب Eigenfactor، نشریات مؤسسه Nature Index، مجلات با ضریب تأثیر بالاتر از ۲۰، و نشریات وابسته به گروه انتشارات نیچر و ساینس، هر سال فهرستی از برترین مجلات علمی جهان را انتخاب و آن‌ها را در چهار دسته (الف تا د) به ترتیب امتیاز دسته‌بندی و معرفی می‌کند.
در سال ۲۰۲۴، در مجموع ۲۹۹ مقاله نانو از ایران در این مجلات برتر منتشر شده که نسبت به سال گذشته رشد ۲۶ درصدی داشته است. تفاوت آمار مقالات منتشرشده در مجلات برتر طی سال‌های مختلف، به‌دلیل تغییر در فهرست سالانه این مجلات است که ممکن است هر سال بر اساس شاخص‌های علمی، دستخوش تغییراتی شود. جزئیات مربوط به تعداد مقالات هر دسته در نمودار زیر ارائه شده است:
فهرست مقالات نانو ایران با ضریب اثربخشی الف و ب در سال ۲۰۲۴ به این شرح بیان می شود:
| نویسنده | عنوان مقاله | نام مجله |
| مهدی کریمی | واکنش القاشده‌ی خودآرایی و سمیت سلولی، بازگشت مقاومت دارویی به پلی‌میکسین را کاهش می‌دهد f Assembly-Self Induced-Reaction and Cytotoxicity Mitigates Polymyxin Resistance Drug Revers |
Advanced Materials |
| فرهنگ علی‌ا کبری، کیمیا مرزوکیان، سها پارسافر ، همدم هورفر ، زهرا نیری، ارغوان فتاحی، محمد رائیجی، نرگس نصراللهی بروجنی، دینا مرشدی | تأثیر هیبریدهای نانولیپوزوم-اگزوزوم مشتق از سلول‌های بنیادی مزانشیمی بند ناف انسانی (d-MSC Huc) بر فیبریلاسیون آلفا-سینوکلئین و نوروترکسیسیتی (سمیت عصبی) | Science Advance |
| فرزانه افشار ی آذر ، علی مرسلی | چارچوب‌های فلزی-آلی با ظرفیت مختلط: مفاهیم، فرصت‌ها و چشم‌اندازها | Chimical Society Reviews |
| مبینا بیات، هانیه مردانی، حسین روغنی ممقانی | پلیمرهای خودنشانگر: مسیری به‌سوی مواد هوشمند | Chemical Society Reviews |
| صبا دلیریان، علیرضا اویسی، مصطفی خواجه | چارچوب‌های فلزی-آلی مبتنی بر زیرکونیوم با نقص‌های ساختاری هدفمند برای کاربرد در حوزه انرژی و تصفیه محیط‌زیست | Chimical Society Reviews |
| محسن عادلی | مهندسی پخش الکترونی در آنزیم‌های مصنوعی شبیه‌سازِ هم (Heme) برای افزایش کاتالیز واکنش‌های اکسیژن فعال | Angewandte Chemic |
| امیرحسین‌صاحبکار | بهره‌گیری از توان نانوذرات پاسخ‌گو به محرک به‌عنوان یک سامانه مؤثر برای رسانش درمانی دارو | Advanced Materials |
| مهدی نیک‌عمل | ارتباط میان جذب غیرعادی آب، رفتار هیدروفیلیک و جریان سریع در نانومجراهای آب‌گریز | Physical Review Letters |
| ماشااله رضا کاظمی | پارچه هوشمند نانوالیافی PVDF با کشش بالا و تنفس‌پذیر برای حسگرهای عرق | Nature Comminication |
| رسول اسماعیلی نیسیانی | ریسندگی پیوسته مذاب الیاف یونوجل با پیوندهای کووالانسی متقاطع، قابلیت ترمیم خودکار و عملکرد چندگانه برای کاربردهای یونوترونیک | Advanced Materials |
| کیومرث جلیلی | همگرایی الگوهای همکاری و رقابت میان سلول‌های توموری و ایمنی برای درمان سرطان سینه سه‌گانه منفی با بهره‌گیری از نانوکمپلکس‌های چندماژوله | Advanced Materials |
| محسن عادلی | درمان هدفمند زخم پای دیابتی با کمک پراکسی‌زوم‌های مصنوعی هوشمند در محیط‌های التهابی و عفونی |
Advanced Materials |
| ایمان زارع، علیرضا حسنی نجف‌آبادی | تحلیل روابط لیگاندی با استفاده از نظریه گراف، واکنش ماکروفاژها را پیش‌بینی می‌کند | Advanced Materials |
| انتخاب ویروس‌های انکولیتیک دارای جهش تصادفی و بیان‌کننده سیتوکین، با استفاده از آنتی‌بیوتیک | انتخاب ویروس‌های انکولیتیک دارای جهش تصادفی و بیان‌کننده سیتوکین، با استفاده از آنتی‌بیوتیک | Nature Biomedical Engineering |
تعداد مقالات نانو ایران منتشرشده در مجلات Q۱
سهم مقالات نانو ایران که در مجلات Q۱ منتشر شده‌اند، به‌عنوان یکی از شاخص‌های مهم کیفیت تولیدات علمی کشور در نظر گرفته می‌شود. مجلات Q۱ به آن دسته از نشریاتی اطلاق می‌شود که بر اساس بانک اطلاعاتی گزارش استنادی مجلات علمی (Journal Citation Reports - JCR) از نظر ضریب تأثیر (Impact Factor) در چارک اول قرار دارند.
در سال ۲۰۲۴، تعداد مقالات نانوی ایران منتشرشده در این مجلات به ۴٬۶۱۵ مقاله رسید که کاهشی حدود ۲ درصدی نسبت به سال گذشته را نشان می‌دهد. با این حال، سهم این مقالات از کل مقالات نانو ایران نسبت به سال ۲۰۲۳ حدود یک درصد افزایش یافته است.
اطلاعات مربوط به ۱۰ کشور برتر جهان از لحاظ تعداد مقالات نانو در مجلات ۱Qدر سال ۲۰۲۴ به این شرح است:
| کشور | تعداد مقالات در مجلات Q۱ |
| چین | ۸۶۹۲۴ |
| امریکا | ۱۴۴۷۳ |
| هند | ۱۱۱۹۴ |
| کره جنوبی | ۸۳۰۰ |
| عربستان | ۶۰۴۴ |
| آلمان | ۵۳۴۶ |
| ایران | ۴۶۱۵ |
| انگلستان | ۴۳۶۰ |
| ژاپن | ۴۰۲۲ |
| اسپانیا | ۳۸۳۰ |
نظرات