قالیبافی در ملایر صرفاً یک حرفه یا صنعت نیست، بلکه بخشی از هویت فرهنگی و اجتماعی مردمان این دیار است؛ میراثی که در کارگاه‌های کوچک روستایی و خانه‌های قدیمی زنده مانده و نسل به نسل منتقل شده است.

هر منطقه از ملایر، هویت منحصربه‌فرد خود را دارد: از ظرافت شهری‌باف و جوزان گرفته تا اصالت هندسی_عشایری میشن و نقش‌های ماندگار موسی‌خان و حسین‌آباد. همین تنوع بی‌مانند باعث شده است که ملایر به «موزه زنده فرش ایران» شهرت پیدا کند؛ جایی که یک خریدار خارجی تنها با یک سفر می‌تواند طیف گسترده‌ای از طرح‌ها و سبک‌های اصیل ایرانی را در کنار هم مشاهده کند.

پالت رنگی ملایر، از لاکی و فیروزه‌ای گرفته تا زیتونی و کرم، همراه با دوام گره‌های ترکی و استفاده از تار و پود پنبه‌ای، فرش‌هایی خلق کرده است که هم زیبایی و ظرافت هنری دارند و هم استحکام و ماندگاری بالا.

بسیاری از طرح‌های قدیمی، همچون فرش‌های میشن، امروز در موزه‌ها و کاخ‌های معتبر جهان نگهداری می‌شوند و آوازه هنر بافندگان ملایری را به سراسر دنیا رسانده‌اند.

اما اهمیت فرش ملایر تنها به جنبه هنری آن محدود نمی‌شود؛ این هنر–صنعت نقشی تعیین‌کننده در اقتصاد منطقه و صادرات غیرنفتی کشور دارد. بازارهای اروپا، خاورمیانه، شرق آسیا و حتی آمریکا سال‌هاست مشتری فرش‌های ملایراند اما با موانعی چون نبود برند واحد، تحریم و کمبود مواد اولیه استاندارد دست و پنجه نرم می کند.

ملایر؛ اولین شهرستان در ایران با بیشترین قالیباف، تنوع رنگ و طرح

حمیدرضا فروزان احسن، مسئول انجمن تولید و صادرکنندگان فرش دستباف استان همدان با بیان اینکه ملایر نه فقط یک مرکز قالیبافی، بلکه خوشه‌ای از مراکز مستقل با هویت‌های طراحی متنوع است، مدعی شد: نام‌هایی مثل شهری‌باف، جوزان، مانیزان، طائمه، میشن، حسین‌آباد، کسب، ننج، موسی‌خان و ازندریان هر کدام به‌تنهایی در تاریخ فرش ایران جایگاه ویژه ای دارند و شاید اولین شهرستان در ایران با بیشترین قالیباف، تنوع رنگ و طرح است.

 فروزان احسن با بیان این که این تنوع، ملایر را به یک «موزه زنده» از سبک‌های مختلف تبدیل کرده است، به ایسنا گفت: برای مثال، یک خریدار خارجی می‌تواند فقط با سفر به ملایر، از افشان ظریف شهری‌باف تا هندسی_عشایری میشن و ماهی خاص موسی‌خان بلاغی را در یک منطقه پیدا کند؛ چنین گستره‌ای در کمتر نقطه‌ای از ایران دیده می‌شود.

فروزان‌احسن ادامه داد: استفاده از پالت رنگی متنوع(از لاکی و فیروزه‌ای تا زیتونی و کرم ملایر)، بافت عمدتاً گره ترکی تک پود و دوپود و تار و پود پنبه‌ای، باعث شده است فرش‌های ملایر هم دوام بالا و هم ظرافت طراحی داشته باشند.

وی با بیان اینکه هرکدام از این مراکز محلی هنوز در قالب کارگاه‌های خانگی یا روستایی فعال‌اند، گفت: در مجموع، تعداد بافندگان نسبت به گذشته کاهش یافته است و حدودا صدها دار فعال در روستاها و شهر ملایر وجود دارد اما این تعداد نسبت به دهه‌های ۶۰ و۷۰ بسیار کمتر شده است.

نقشه فرش «میشن»؛ یکی از قدیمی‌ترین و آنتیک‌ترین نقشه‌های فرش ملایر

به گفته فروزان احسن، نقشه فرش «میشن» یکی از قدیمی‌ترین و آنتیک‌ترین نقشه‌های فرش ملایر با طرح‌های خاص و متنوع از جمله هندسی، افشان، ماهی خاص و ترکیب اسلیمی–بته است و بسیاری از نمونه‌های قدیمی میشن در موزه‌ها و کاخ‌های جهان نگهداری می‌شوند.

وی با بیان اینکه رج‌شمار فرش میشن از متوسط تا بسیار بالا(بسته به دوره و سفارش) است، افزود: فرش میشن هم بصورت تک‌پود و هم دوپود، بسته به سبک و زمان بافت بافته می‌شود و بازار هدف طرح‌های قالی میشن، کلکسیونرها، موزه‌ها و سفارشات ویژه اروپا و آمریکا در صورت رفع محدودیت‌هاست.

فروزان‌احسن، طرح‌های شهری‌باف، جوزان، مانیزان و طائمه را سطح ظریف و ممتاز (شهرت بین‌المللی) دانست که دارای رج‌شمار بالا، پالت رنگی کامل، طرح‌های افشان و لچک‌ترنج هستند و بازار اروپا و نمایشگاه‌های جهانی، بازار هدف این طرح‌هاست.

وی به فرش‌های موسی‌خان بلاغی، حسین‌آباد و ازندریان بعنوان فرش‌های در سطح نیمه‌ظریف و محکم اشاره و تصریح کرد: فرش‌های این مناطق دارای تراکم متوسط تا خوب، طرح‌های هندسی–گیاهی و رنگ‌های گرم هستند.

فروزان‌احسن با بیان اینکه فرش ازندریان، بافتی درشت‌تر از دو منطقه دیگر دارد، خاطرنشان کرد: فرش‌های موسی‌خان بلاغی، حسین‌آباد و ازندریان، مناسب بازار خاورمیانه و شرق آسیا هستند.

وی به فرش‌های کسب و ننج بعنوان فرش‌های سطح متوسط و روستایی–عشایری اشاره کرد که تراکم کمتر، بافت درشت، نقش ساده و رنگ پرانرژی دارند و گفت: بازار دکوراسیون، سبک روستایی، طبیعی و ساده وتلفیقی از سنت و مدرنیت از ویژگی‌های فرش‌های کسب و ننج است.

مسئول انجمن تولید و صادرکنندگان فرش دستباف استان همدان تصریح کرد: عمدتاً امارات به‌عنوان مرکز بازصادرات خریدار فرش ملایر است؛ آلمان، چین، ایتالیا و آمریکا نیز خواهان فرش ملایر هستند.

پتانسیل ایجاد یک «کلکسیون جهانی» از فرش ملایر وجود دارد

فروزان احسن با تاکید بر اینکه تنوع نقشه‌ها به ملایر اجازه داده در بازارهای متفاوت سلیقه‌ای جای بگیرد، افزود: مثلاً طرح‌های شهری‌باف در اروپا و طرح‌های موسی‌خان در بازار خاورمیانه و شرق آسیا خریدار دارد.

به گفته وی، تنوع بی‌نظیر طرح و رنگ قالی‌های ملایر، پتانسیل ایجاد یک «کلکسیون جهانی» از فرش ملایر را دارد که هر کدام از این مناطق یک بخش آن باشند.

فروزان‌احسن اظهار کرد: ملایر می‌تواند در نمایشگاه‌های بزرگ با عنوان «پاویون ملایر» حضور داشته باشد که در آن، هر یک از طرح‌های جوزان، میشن، موسی‌خان…، غرفه داشته باشند و همه تحت پوشش برند «Malayer Rugs» قرار بگیرند.

وی ثبت نشان جغرافیایی فرش ملایر که شامل همه این روستاها و بخش‌ها باشد، تدوین کتابچه یا کاتالوگ دیجیتال با معرفی هر سبک و داستان تاریخی آن، ایجاد مرکز بازدید و فروش مستقیم در ملایر که کل این تنوع را یک‌جا نشان دهد و استفاده از این تنوع برای جذب توریست هنری و خریداران خاص را از جمله اقدامات احیای جایگاه فرش ملایر در بازار جهانی برشمرد.

موانع پیش روی فرش ملایر

مسئول انجمن تولید و صادرکنندگان فرش دستباف استان همدان مشکل تبادل پول، نبود برند واحد که همه این سبک‌ها را زیر یک چتر معرفی کند و تحریم را از جمله موانع صادرات برشمرد.

وی با بیان اینکه پشم دام‌های سبک محلی در دسترس است، اما جمع آوری ،فرآوری و رنگرزی  استاندارد و باکیفیت آن وجود ندارد، مطرح کرد: بافندگان مسن می‌شوند و نسل جوان کمتر به قالیبافی روی می‌آورند، چون بازار داخلی و صادراتی ناپایدار است.

به گفته فروزان‌احسن، فرش هر منطقه از ملایر مثل جوزان یا میشن به‌صورت پراکنده شناخته می‌شود، اما برند «فرش ملایر» به‌عنوان یک کل منسجم کمتر معرفی شده است.

وی پیش‌بینی کرد اگر این تنوع به‌صورت برندینگ هوشمند معرفی شود، ملایر می‌تواند به جایگاه «پایتخت تنوع فرش ایران» برسد چرا که در بازار جهانی، مشتری‌ها به دنبال خاص بودن هستند و ملایر می‌تواند برای هر سلیقه یک محصول ارائه دهد.

مسئول انجمن تولید و صادرکنندگان فرش دستباف استان همدان به ضرورت حمایت دولت برای تأمین مواد اولیه با کیفیت یکسان، آموزش رنگرزی طبیعی و سایر حرفه فرش، بیمه، تسهیلات و حمایت معیشتی بافندگان و تسهیل حضور یکپارچه ملایر در نمایشگاه‌های خارجی تاکید و خاطرنشان کرد: «ملایر؛ تنوع، اصالت و هنر دستباف ایرانی» شعار فرش دستباف ملایر است.

مواد اولیه با کیفیت، پایه اصلی فرش دستباف است

محمد امینی، یکی از فعالان حوزه فرش در شهرستان ملایر نیز مواد اولیه با کیفیت را پایه اصلی فرش دستباف دانست و به ایسنا گفت: خریداران فرش به دنبال فرش مرغوب که از پشم گوسفند و رنگ طبیعی بافته شده باشد، هستند.

وی اظهار کرد: سال‌ها قبل حدود ۶۰۰۰ پشم ریس در ملایر و بیشتر در استان لرستان و به ویژه بروجرد فعالیت می‌کردند و عمده مواد اولیه فرش ملایر، از همین ریسندگی‌ها تامین می‌شد اما متاسفانه حدود هشت سال است که پشم‌ریسی تعطیل شده و بیشتر بافندگان از پشم‌های ماشین ریس استفاده می‌کنند.

امینی با تاکید بر اینکه فرش های بافته شده از پشم گوسفند و رنگ طبیعی دوام و مرغوبیت بسیار بیشتری دارد، افزود: در حال حاضر پشم گوسفندان یا دور ریخته می‌شود یا آنها را به افغانستان می‌فروشند و افغانی‌ها نیز از همین پشم برای بافتن فرش‌هایشان استفاده می‌کنند که در چند سال اخیر بازار فروش خوبی هم داشتند که علت اصلی آن همین مواد اولیه مرغوبی است که از ایران خریداری می کنند.

وی احیای پشم ریسی را کاری شدنی دانست که نیاز به حمایت و نظارت بیشتر ارگان های ذی ربط و جلوگیری از فعالیت کارخانجات ماشین ریس دارد و مطرح کرد: در حال حاضر بیشتر رنگ های استفاده شده برای فرش ها، شیمیایی است برای همین است که فرش های قدیمی تر، قیمت و خواهان بیشتری دارند چون هم با پشم گوسفند بافته شدند و هم از رنگ‌های گیاهی و اصیل برای بافتن آن ها استفاده شده است.

بازار، تشنه فرش دستباف ملایر است

به گفته امینی، برخی فعالان حوزه فرش، معتقدند که به طور مثال بافندگان ملایر، طرح های تبریز را ببافند یا تویسرکان، طرح های ملایر یا قم طرح های نهاوند را ببافد اما این تفکر کاملا اشتباه است چون هر بافنده باید طرح های اصیل منطقه خود را ببافد.

‌وی با تاکید بر اینکه بازار تشنه فرش دستباف ملایر است و فرش خوب و با کیفیت، همیشه خریدار داخلی و خارجی دارد، تصریح کرد: با وجود مشکلات تحریم، فرش ملایر در خارج از کشور هم خریداران زیادی دارد.

این فعال حوزه فرش ادامه داد: اردیبهشت ‌سال جاری واتیکان عکسی را از پیکر بی‌جان پاپ فرانسیس دوم در تابوت منتشر کرد که روی یک فرش قرمز و خوش نقش و نگار قرار داشت؛ این قالی «فرش دستباف ملایر» بود که توسط یکی از پادشاهان ایران هدیه داده شده است. این فرش طرح ماهی است که با قدمتی ۱۰۰ ساله توسط بافندگان روستای «میشن» بافته شده است.

فرش‌هایی که سرمایه زندگی زوج‌های جوان می‌شد

وی با بیان اینکه دولت مردان باید از افراد با تجربه و متخصص برای تقویت فرش دستباف ایرانی استفاده کنند، خاطرنشان کرد:  قدیم رسم بود که در جهیزیه زوج‌های جوان دو تخته فرش دستباف می‌گذاشتند و همین فرش‌ها سرمایه زندگی‌شان می‌شد و چقدر خوب است اگر این رسوم دوباره احیا شود.

امینی با بیان اینکه در حال حاضر قیمت فرش‌های ماشینی تفاوت چندانی با فرش‌های دستباف ندارند، گفت: وقتی با تمام وجود عاشق هنر فرش بافی باشی، با دیدن یک فرش دستباف اصیل رعشه به تمام وجودت می افتد و تمام تلاشت را به کار می گیری تا بتوانی هنر دستانی که با گره های متقارن و نامتقارن چنین شاهکاری را خلق کردند، از آن خود کنی.

به گفته وی، اگر دانشگاه ملایر اقدام به جذب دانشجو در رشته کارشناسی فرش کند، کمک زیادی به معرفی و احیای فرش دستباف ملایر خواهد کرد.

امینی با بیان اینکه بافتن فرش‌های در ابعاد بزرگ ۲۴ متری در ایران در حال از بین رفتن است، مطرح کرد: در حال حاضر اکثر بافندگان ملایری فرش های با ابعاد کوچک می بافند چون توان مالی کافی برای تامین مواد اولیه فرش های ۲۴ متری را ندارند و از طرفی می ترسند که خریدار نداشته باشد در حالی که در دهه هفتاد در ملایر، چندین فرش ۲۴ متری بافته شده است.

وی معتقد است اگر در خانه هر ایرانی یک فرش دستباف ۶ یا ۹ متری باشد، هم به بافندگان کمک می شود و هم اینکه اصالت این هنر حفظ و به جهانیان معرفی خواهد شد.

ضرورت تشکیل یک تعاونی برای تامین و ارائه مواد اولیه خوب و باکیفیت

امینی به ضرورت تشکیل یک تعاونی برای تامین و ارائه مواد اولیه خوب و باکیفیت تاکید و بیان کرد: کشورهای حوزه خلیج فارس مانند قطر و کویت از گذشته تاکنون خواهان فرش ملایر بودند و کشورهای اروپایی نیز خواهان فرش ملایر هستند که بدلیل تحریم ها در نقل و انتقالات مالی و بازگشت ارز، مشکل داریم.

احداث کارخانه ریسندگی پشم، رنگرزی گیاهی با تمام فرآیند و زنجیره تولید فرش دستباف ایده امینی است که معتقد است در صورت حمایت دولت و اجرای شدن این ایده، تاثیر بسیاری در تولید فرش های اصیل و با کیفیت دارد.

به گفته وی، نقش فرش های میشن، مانیزان، جوزان، کسب و ننج و حسین آباد شاملو از جمله نقش هایی هستند که در فرش دستباف ایران حرف اول را می زنند.

امینی به ضرورت حل مشکلات بیمه بافندگان و نظارت بر آن اشاره و بیان کرد: من بافنده می‌شناسم که ۳۵ سال است، فرش می‌بافد اما در حال حاضر بیمه او قطع شده است.

وی معتقد است با جذب خیرین حوزه فرش، به بافندگانی که می خواهند فرش‌های با ابعاد بزرگ تر ببافند، کمک کنیم و تایید یک یا دو نفر از معتمدان آن خیر، در راستی آزمایی بافنده کافی است.

«فرش زینب» در هامبورگ آلمان

این فعال حوزه فرش به ضرورت تبلیغ صداوسیما در مورد فرش دستباف و ساختن فیلم و سریال در این باره تاکید و خاطرنشان کرد: خوشبختانه شناخت مردم نسبت به فرش دستباف ایرانی و معرفی آن نسبت به قبل خیلی بهتر شده است اما نوز هم جای کار دارد.

امینی در ادامه اظهار کرد: در دهه ۱۳۳۰، بافنده‌ای به نام زینب اهل حسین آباد شاملو بود  که حدود ۱۰۰ بافنده را آموزش داده بود و برایش کار می کردند؛ فرش های زینب آنقدر خواهان داشت که در هامبورگ آلمان معروف بود و تابلویی در هامبورگ به نام «فرش زینب» وجود داشت.

وی فرش دستباف ملایر را هنر اول این شهرستان دانست که تا سال ها قبل آورده مالی بسیاری برای شهر داشته است و گفت: برگزاری نمایشگاه‌های ملی فرش در ملایر، کمک بسیاری به معرفی نقش‌های فرش ملایر می‌کند و سبب روی آوردن بسیاری افراد به هنر بافندگی می‌شود.

این فعال حوزه فرش معتقد است اگر فرش از سازمان صنعت، معدن و تجارت به سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری واگذار شود، پیشرفت بیشتری خواهد داشت چرا که فرش یک هنر اصیل است و صنایع دستی محسوب می شود.

تعطیلی تعاونی های فرش دستباف در سطح استان

احمد ملکی، مدیرعامل شرکت تعاونی فرش دستباف ملایر نیز با بیان اینکه این تعاونی از سال ۱۳۷۲ آغاز به کار کرده است، به ایسنا گفت: در سال‌های ابتدایی فعالیت و زمانی که زیرمجموعه جهاد سازندگی بود، تولیدات بسیار خوبی داشتیم؛ کارخانه پشم‌ریسی فعال بود و حمایت‌های همه‌جانبه از بافندگان صورت می‌گرفت اما از سال ۱۳۸۴ که تعاونی‌ها زیر نظر وزارت بازرگانی و سپس وزارت صمت قرار گرفتند، روند فعالیت‌ها روز به روز ضعیف‌تر شد.

وی با اشاره به تعطیلی گسترده تعاونی‌های فرش دستباف در همدان افزود: در سطح استان هشت تعاونی تعطیل شده‌اند و تنها تعاونی‌های ملایر، تویسرکان و همدان باقی مانده‌اند و اگر شرایط به همین صورت ادامه پیدا کند، این سه مرکز نیز در کمتر از یک سال آینده تعطیل خواهند شد.

وزارت صمت حتی یک ریال هم به بافندگان تسهیلات نمی دهد

ملکی با انتقاد از نبود حمایت‌های لازم، اظهار کرد: از زمان واگذاری به وزارت صمت، حتی یک ریال تسهیلات به تعاونی‌ها یا قالیبافان تعلق نگرفته است.

وی با بیان اینکه ملایر ۶۰۰۰ قالیباف دارد، افزود: در حال حاضر از این تعداد فقط ۹۵۰  قالیباف فعال هستند که برای حفظ بیمه قالیبافی کار می کنند.

 ملکی از کاهش میزان تولید فرش دستباف ملایر در سال های اخیر به دلیل عدم حمایت‌ها خبر داد و مطرح کرد: در گذشته مواد اولیه به صورت اعتباری در اختیار بافندگان قرار می‌گرفت اما اکنون اگرچه مواد اولیه از سوی تعاونی‌ها با قیمت مناسب‌تری عرضه می‌شود، اما پرداخت هزینه آن باید به‌ صورت نقدی باشد که این موضوع فشار زیادی بر بافندگان وارد کرده است.

کاهش صادرات و کم رونق شدن بازار فروش

مدیرعامل تعاونی فرش دستباف ملایر، کاهش صادرات در دهه اخیر را یکی از عوامل مهم رکود این صنعت دانست و گفت: بازار فروش فرش دستباف کم‌رونق شده و بیمه تأمین اجتماعی هم تنها در صورتی بافندگان را تحت پوشش نگه می‌دارد که مشغول کار باشند؛ در حالی‌که مشکل اصلی این است که فرش‌ها فروش نمی‌رود.

وی با اشاره به ریزش تعداد بافندگان خاطرنشان کرد: از ۶۰۰۰ بافنده در گذشته، دست‌کم ۴۰۰۰ نفر فعال بودند اما اکنون تنها ۹۵۰ نفر باقی مانده‌اند که عمدتاً برای حفظ بیمه خود کار می‌کنند.

ملکی، مشکل اصلی تعاونی‌ها را تأمین سرمایه دانست و تصریح کرد: در سال ۱۳۷۲ این تعاونی ۷ میلیون و ۲۰۰ هزار تومان در اتحادیه فرش تهران سرمایه‌گذاری کرده بود که معادل بهای یک واحد مسکونی مناسب در آن زمان بود اما متأسفانه این سرمایه طی این سال‌ها به ملایر بازنگشته و با وجود پیگیری‌های مداوم، تنها وعده‌های بی‌عمل داده شده است.

وی ادامه داد: اگر این سرمایه به تعاونی بازگردد، همه مشکلات مالی مرتفع شده و نیازی به کمک دولتی هم نخواهیم داشت.

رئیس هیات مدیره تعاونی های فرش دستباف استان همدان خاطرنشان کرد: اگر حمایت‌های جدی و تسهیلات لازم به تعاونی‌ها و بافندگان اختصاص داده نشود، هم تعداد بافندگان روز به روز کمتر می شود و هم تعاونی ها تعطیل خواهد شد بنابراین ضروری است با بازگشت این سرمایه به تعاونی ها، دوباره آن ها را فعال و احیا کرد.

ثبت ملی فن بافت فرش ۴ منطقه ملایر

ابراهیم جلیلی، رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ملایر نیز به ایسنا گفت: تاکنون فن بافت فرش پیچ جوزان، نقش ماهی ازندریان و حسین‌آباد شاملو و منطقه جوکار، فن نقش فرش چهارچنگ روستاهای کسب و ننج و همچنین فن نقش فرش میشن ثبت شده است تا این میراث ارزشمند به نام ملایر ماندگار شود.

وی افزود: دستگاه‌های متولی باید در زمینه ارائه تسهیلات و همچنین برگزاری رویدادهای مرتبط با فرش اقدامات مؤثرتری انجام دهند.

جلیلی با اشاره به برگزاری دو دوره جشنواره ملی فرش ازندریان و یک دوره جشنواره فرش کسب در سال های گذشته گفت: چنین برنامه‌هایی موجب می‌شود فرش‌بافان همانند صنعتگران حوزه مبلمان منبت، احساس حمایت کنند و این امر به رونق بازار و افزایش درآمد اقتصادی آنان کمک خواهد کرد.

انتهای پیام