حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا حیدری، به مناسبت ۳۰ مرداد روز جهانی مسجد در گفت‌وگو با ایسنا بیان کرد: مساجد در تمدن اسلامی همواره نهادهای چندکارکردی بوده‌اند که علاوه بر مباحث عبادی و نیایشی، محور تحولات اجتماعی، سیاسی و آموزشی قرار داشته‌اند. این نقش‌های گسترده از همان ابتدای شکل‌گیری مساجد در صدر اسلام مشهود است.

حیدری گفت: مساجد با بازگشت به الگوی چندکارکردی اصیل خود (تربیتی، حکمرانی محلی، آموزشی، خدمات اجتماعی) و به‌کارگیری فناوری‌ها و روش‌های نوین، می‌توانند به کانون‌های مقاوم‌سازی جامعه در برابر آسیب‌هایی مانند فضای مجازی ناسالم، طلاق و اعتیاد تبدیل شوند و نقش بی‌بدیل خود را در پیشبرد جامعه اسلامی ایفا کنند.

وی با بیان اینکه پایگاه آموزشی مساجد نقش برجسته‌ای دارد، گفت: تا قرون متأخر، مساجد عملاً تنها مراکز آموزش علوم اسلامی و حتی علوم طبیعی بودند. در دوران‌هایی مانند عهد آل بویه و عباسیان، مساجد پایگاه اصلی آموزش بودند و بعدها نیز نهادهایی مانند نظامیه‌ها از دل آن‌ها برخاستند. در خود مسجد النبی، حلقات درس تاریخ، پزشکی و شیمی برقرار بود؛ مساجد ایران نیز در شهرهایی مانند دامغان کانون‌های علمی بودند و شخصیت‌های ترازی چون ابن‌سینا و ابوریحان‌بیرونی، عمدتاً در بستر مسجد به تدریس می‌پرداختند.

مدیر ستاد کانون‌های فرهنگی هنری مساجد استان قم در ادامه سومین نقش مساجد را، سازماندهی حرکت‌های اجتماعی دانست و بیان کرد: مساجد در انقلاب اسلامی ایران به‌وضوح پایگاه‌های مردمی قبل و بعد از انقلاب بودند. جنبش‌ها و حرکت‌های اجتماعی، حضور شهیدان بابرکت که عموماً مسجدی بودند، همدلی‌ها و بسیج مردمی در بستر مساجد شکل گرفت و پیشران انقلاب اسلامی شد، امروز نیز این نقش در حوزه‌هایی مانند انتخابات بروز دارد.

حیدری مدیریت بحران و امنیت را از دیگر کارکردهای مساجد معرفی کرد و افزود: در تاریخ صدر اسلام، مساجد مراکز فرماندهی نظامی و پشتیبانی از جبهه‌ها بودند؛ در دوران معاصر نیز در بحران‌هایی مانند زلزله، سیل، همه‌گیری کرونا، مساجد پیشران جمع‌آوری کمک‌های مردمی، ساماندهی و توزیع عادلانه‌ی آن‌ها بوده‌اند. به‌طور خلاصه، بسیاری از حرکت‌های نیک و تحولات سیاسی و اجتماعی در بستر مساجد از قدیم تاکنون، به‌ویژه در انقلاب اسلامی، شکل گرفته‌اند.

وی با بیان عوامل کاهش کارکردهای اجتماعی مساجد در دوران معاصر، گفت: با ایجاد نهادهای تخصصی مستقل مانند مدارس، فرهنگسراها، دادگستری‌ها، سازمان‌های خیریه کمیته امداد، بهزیستی بسیاری از کارکردهای سنتی مساجد آموزش، قضاوت، خدمات اجتماعی به این نهادها منتقل شد، بدون آنکه ارتباط ارگانیک و زیرساختی مسجد با این فعالیت‌ها حفظ شود؛ درحالی‌که در الگوی مطلوب، این خدمات باید در بستر مسجد و با حمایت حاکمیت ارائه می‌شد.

حیدری تغییر الگوی دینداری را مورد توجه قرار داد و ادامه داد: تقلیل دینداری به مناسک خاص، مانند نماز جماعت و مراسم، مانند عزاداری و کمرنگ شدن نقش روحانیت به عنوان متولی اصلی راهبری مناسک و مسائل کلی زندگی، باعث شده نقش جامع‌الاطراف مسجد کاهش یابد. این امر نیازمند بازنگری در شیوه‌های تبلیغ و توانمندسازی روحانیت توسط نهادهای مرتبط (حوزه‌های علمیه، سازمان تبلیغات) است.

حیدری رقابت با مراکز و جذابیت‌های جدید را مورد توجه قرار داد و گفت: فرهنگسراها، شبکه‌های اجتماعی، پیام‌رسان‌ها و سایر مراکز فراغتی، جذابیت‌های ظاهری بیشتری برای نسل جوان دارند. مساجد نتوانسته‌اند به‌طور مؤثر جذابیت‌های معنوی و فطری خود را با زبان و ابزار روز هنر، رسانه، برنامه‌های جذاب برای نوجوانان به نمایش بگذارند و رقابت کنند.

وی با اشاره به تجربه‌های موفق معاصر، در احیای نقش اجتماعی مساجد، گفت: مدیریت بحران، ‌ در بحران‌هایی مانند همه‌گیری کرونا، توزیع بسته‌های معیشتی و بهداشتی توسط کانون‌های مساجد، حضور در غسالخانه‌ها و گورستان‌ها، زلزله‌ها و سیل‌های اخیر جمع‌آوری و توزیع کمک‌های مردمی، پویش‌های امدادی، و حتی حوادثی مانند انفجار بیروت، مساجد و بسیج مردمی حول آن‌ها، پیشران‌های اصلی سازماندهی کمک‌های مردمی و امدادرسانی بوده‌اند.

مدیر ستاد کانون‌های فرهنگی هنری مساجد استان قم تصریح کرد: برخی مساجد با اجرای برنامه‌های ترکیبی موفق، استفاده از فضای دیجیتال، دادن نقش فعال به جوانان و نوجوانان در مدیریت برنامه‌ها، برگزاری اردوها و مسابقات جذاب، تقویت حس مشارکت محله‌ای و عدالت‌خواهی، توانسته‌اند نسل جدید را جذب و در فعالیت‌های اجتماعی درگیر کنند.

وی در ادامه تأکید کرد: الگوهای موفق «مدرسه‌ مسجد محور» یا «مسجد مدرسه محور» در شهرهایی مانند مشهد و قم، نشان‌دهنده بازگشت نقش آموزشی به بستر مسجد با روش‌های نوین است؛ برنامه‌های منظمی مانند اعتکاف دانش‌آموزی و دانشجویی، که تبدیل به رویدادهای عظیم فرهنگی-معنوی شده‌اند، در بستر مساجد شکل می‌گیرند. مساجد همچنان بهترین بستر برای برپایی منظم انتخابات و ایجاد شور و نشاط سیاسی سالم در سطح محلات هستند.

مدیر ستاد کانون‌های فرهنگی هنری مساجد استان قم با اشاره به تبدیل مسجد به پایگاه ارائه خدمات مویرگی حاکمیت به محله به عنوان راهکارهای ارتقای کارکردهای مسجد، بیان کرد: تمام دستگاه‌های قضایی مانند دادگستری، اجرایی مانند بهزیستی، کمیته امداد، نیروی انتظامی، آموزشی باید خدمت خود را در بستر مسجد و با مدیریت امام جماعت و هیئت امنا به مردم محله ارائه دهند؛ مانند، شورای پلیس محله در کانون‌های مساجد قم.

وی در پایان بیان کرد: تحقق این چشم‌انداز مستلزم عزم سه‌جانبه حاکمیت، ولایت فقیه و نهادهای زیرمجموعه است؛ واگذاری اختیارات و امکانات لازم به مساجد، تدوین قوانین و زیرساخت‌های حمایتی و نظارت تسهیل‌گرایانه، تربیت امامان جماعت توانمند و چندبعدی متناسب با نیازهای پیچیده امروز و مشارکت فعال و خودجوش مردم در مدیریت، برنامه‌ریزی و فعالیت‌های مسجد محله خود از اصول ارتقای کارکردهای مسجد در عصر معاصر است.

انتهای پیام